Biekorf. Jaargang 27

Aalbeke

In de middeleeuwen Aelbeke in het vlaamsch, en in het fransch Aubeke en (flandro-henegouwsch) Aubiecque. Albeeca (l. Albecca) in 't lat. in 1136. Coulon, Hist de Mouscron, bl. 26.

Het woord is wel samengesteld uit aal = paling, bij Kiliaen: Anguilla minuta, en beke. Aal is een algemeen germaansch woord, dat nu weliswaar, voor zooveel mij bekend, in Westvlaanderen niet meer gebruikt is; maar vroeger toch wel zal bestaan hebben, aangezien men bij De Bo nog het woord aalkoorde = eene koord om paling te vangen, ndl. aalsreep, aantreft. Palingbeek is een gepaste naam, die zelfs, naar ik mij liet gezeggen, te Aalbeke bekend is als naam van de beek die Aalbeke scheidt van Rekhem. Verder bestaat er eene Palingbeke op Vormezeele, bij IJper. Aalbeke = Palingbeek schijnt dus, wat vorm en inhoud betreft, eene voldoende verklaring, en ik zie geene reden om verdere veronderstellingen te doen. [Vgl. Biek. ix, 25-26].

Denzelfden naam hebben wij, verfranscht, in Aubecq, gehucht van Flobecq en Ghoy, in Henegouwen; misschien ook in de duitsche dorpsnamen Albach in Hessen-Darmstadt, Albeck in Wurtenberg, en vooral in Aalbach riviertje in Brandenburg.

_**_*

En toch schijnt er ook een ander aal bestaan te hebben, met de beteekenis: water, meer, somp, of iets dergelijks.

[p. 17]

In het oudnoordsch vind ik âll, met de vertaling ‘gurges’, vermeld bij Holzmann: Altdeutsche Grammatik. Jellinghaus: Die Westfälischen Ortsnamen gewaagt, in duistere bewoordingen weliswaar, van een nederduitsch ahl, ohl = somp. Te IJper bestond een straatje genoemd: Hallestraat = rue des Halles. Maar in eene teekening, vóór den oorlog ter dekenij berustende, en vervaardigd naar een plan van de 16^de eeuw, heette dat straatje Aelstraete. En in eene teekening van rond de jaren 1850, voorheen berustende ter pastorij S. Jacobs, wierd datzelfde straatje nog genoemd: Rue dite Ael. Welnu dit straatje leidde van het westelijk uiteinde van de Markt, langs de Halle, naar de Vandenpeereboomplaats, door het ijpersche volk geheeten de Leet (leed). Op die plaats vloeit de overwelfde IJper voorbij; niet verre vandaar ligt het stadsdeel dat ‘de Meersen’ genoemd wordt, zoodat er, naar alle waarschijnlijkheid, in dien omtrek, voorheen lage landen, broeken, meerschen, moerassen en allerhande waterplassen te vinden waren. Daaruit mogen wij besluiten dat de naam Ael, van waar Aelstraete, aldaar eene gepaste reden van bestaan vond.

Met dit woord zou ik genegen zijn den geslachtsnaam Vanhaele in verband te brengen. Althans geloof ik dien name in eene gazet gelezen te hebben, als bestaande in de omstreken van Yper; en in alle geval is er ten jare 1365 spraak van eenen Here Vranke van Hale, bij D'Hoop: Recueil des Chartes du Prieuré de St-Bertin à Poperinghe.

Mogelijk moet er nog rekening gehouden werden met een ander gelijksoortig woord. Reeds vóór den germaanschen tijd bestonden er in westelijk Europa riviernamen van den vorm ala (of ook âla?), met of zonder verdere afleidingsuitgangen. Misschien bestonden zij ook reeds bij de Germanen, en in alle geval namen dezen die over van de volkeren, wier plaats zij opvolgentlijk besloegen.

Het eene of het andere al, ala steekt waarschijnlijk in de volgende namen:

Aelwater en Halewaters, geslachtsnamen; Haelewyck, id.; van Ael, Haelmeersch, van Halemeersch, van Halle-

[p. 18]

meersch, Allemeersch, id.; Aaldijk, op Dadizeele, waarvan sprake in Biekorf ii-184, vii-174; Aelbroucq, gesln., en Aalbroek, gehucht van Semmerzake. Geslnn. Van Aelbrouck, Aelbroucq. Dit laatste woord komt reeds voor ten jare 1227 bij Serrure: Cartulaire de Saint-Bavon, bll. 149 en 151, onder den vorm Alebroch, dus waarschijnlijk samengesteld met ala. Dit moeten wij ook veronderstellen voor Ahlebeke, in Westfalen, en voor die Alebeke in 1316, ook aldaar Jellingh. bl. 139.

Horpmaal in Limburg, heette vroeger Horpala, 1067 en vlgg. Kurth: Front. ling. bl. 340. Hebben wij hier ook niet een ala, dat later, door het aldaar zeer gebruikelijke mala zou vervangen zijn?

A. Dassonville.