Biekorf. Jaargang 26

Oostkerke en de Abdij van Sint-Quintens-ten-Eilande.

De volksoverlevering, gesteund door den plaatsnaam en de opgaven der geschiedenisbronnen, vermeldt dat, in de nabijheid van Monikkenreede eertijds kloosterlingen aankwamen uit de Benedictijnerabdij van Sint-Quintens-ten-Eilande in 't Vermandeesche herkomstig. We lezen in de Acta Sanctorum de volgende aanteekeningen die wij uit den latijnschen tekst vertalen:

Onder de parochie van Oostkerke lag een stadje, Monikkenreede bij name, om reden van de nabijwonende monikken, waarvan niets meer overblijft. Die kloosterlingen, ik weet niet waarom en wanneer, trokken van hier weg en verblijven nu in 't klooster van St-Quintinus, in 't Vermandeesche; doch tot heden bezitten zij de tienden en het patroonschap van deze en omliggende parochiën⁽¹⁾.

Hoe de aankomst der Benediktijnermonikken in deze streek uitleggen? Hebben wij ze aan S^t Elooi, bisschop van Doornijk en Noyoen misschien te danken? De H. Bisschop, luidens eene gegronde overlevering, bezocht Brugge, wellicht ook Oostburg en Aardenburg⁽²⁾. Voltrok hij die reis,

(1) ‘Suberat huic ecclesiae parochiali (Oostkercanae) oppidulum dictum Munikrede (à vicinis monachis) cujus modo nec umbra quidem superest. Praedicti vero monachi, nescio quo casu vel quo tempore, hinc discesserunt, habitantque jam in fano S. Quintini in Veromanduis, sed etiamnum decimas et patronatum hujus et plurium circumjacentium ecclesiarum possident.’ Acta Sanctorum, Julii, tom. I, p. 668.

(2) Acta Sanctorum Belgii, t. III, p. 198-309. - Ad. Duclos, Tillo de Saks, 3^e uitgave. J. De Meester, Rousselare, 1900, bl. 14-17 et 187 met nota. - Chan. Callewaert, Compte rendu: Paul Parsy, S^t Eloi (collection ‘Les Saints’). Annales Emulation Bruges, 1908, 2^e fascicule, p. 202.

[p. 212]

niet langs het Zwin dat destijds die steden in verband bracht? De Benedictijnerabdij die in de stad S^t Quintin, tijdens de 7^eeeuw, tot stand kwam, was hem niet onbekend, dewijl zij in 't bisdom van Noyoen lag. In die stad had hij in 638 het lichaam van Sint Quintin, door den Roomschen veldheer Rictius Varus ten jare 296 ter dood gebracht, weergevonden⁽¹⁾. Heeft hij de monikken niet uitgenoodigd om het ambt van geloofsbode aan te vatten en de heidensche volksplantingen die de Kerkvoogd langs de boorden van het Zwin ontdekt had, tot het christendom te bekeeren?

De Benedictijnen vestigden zich niet aan den oever van de Zwene. Om zich tegen de overstroomingen te beveiligen, zochten zij eene hooggelegene zate. Ze vonden die ten Noordoosten van de wijk Eyenbrouck. Daar kwam hunne woonstede tot stand omgeven van omtrent tien gemeten gronds die ze als eigendom in bezit hielden⁽²⁾; eene aan-

(1) De abdij van S^t Quintins werd tijdens de 7^e eeuw gebouwd ter plaats waar het lichaam van S^t Quintin door den roomschen veldheer Ricticus Varus, op 31 oct. 296 onthoofd, in de rivier de Somme geworpen werd. Op die plaats vormde de Somme een eiland: van daar den naam S^tQuintin en l'Isle (in insula, in insula Suburbii). Het lichaam werd ten jare 351 uit den rivierschoot getogen en ter plaats der onthoofding begraven. De grafsteê van den martelaar was in vergetelheid gerocht toen S^t Elooi, ten jare 638, nogmaals het lijk ontdekte. Bij 't beleg van S^t Quintin werd het klooster, in 1557, ten geheele vernield. Later in de stad overgebracht en behoudende haar vorigen naam, de abdij verbond zich in 1667 aan de Congregatie van S^t Maur. Zoo Colliette, Mémoires pour servir à l'Histoire Ecclésiastique, Civile et Militaire de la province de Vermandois. Cambrai 1771, 3 tomes in-4^o.

(2) ‘Une pièce de terre contenant en grandeur dix mesures deux lines et quarante verges gisantes au mestier et à la paroiche dOoostkercke, noordt de l'église et noordoost près Eyenbrouck, entre le vieil Zwin du costé de zuudtoost, le grand chemin qui tire d'Eyenbrouck vers Westcappelle au costé de noordwest... laquelle pièce appartient seule à ladicte Abbaye, et c'est la court feudale dont tous les liefs tant dismes que terres gisantes audict terroir du Francq sont tenus et mouvrns.’ (Registre nouveau de tous les fiefs tant dismes que terres tenuz de Mess^rs les Révérendissime abbé et couvent de S^t Quintin en Isle... 1648. Staatsarchief Brugge. 3758).
- ‘'t Clooster van S^te Quintins in Vermandois aende oostsyde ende aen tnoordteinde daer aen een hooghen bilc van diversche sticx al d'een aen d'anderen met een hofstede byden middele daer up staende cum zuutoostsyde buyckende aen t'oude zwyn en cum noortwestsyde aenden heerwech streckende cum noortoostsyde aen Jan de Voer lant. x g. il. lx r.’ (Ommelooper kerkwaterynghe Oostkerke. 1672. 32^e begin, n^o 2. Archives de l'Etat. Bruges. Accroissements n^o 3541.)

[p. 213]

teekening meldt ‘zoe plochten upt tzelve landt schoone huizen ende boomen ende een groote schuere te staene omme de tienden inne te doene, die over langhe jaeren byde oorloghe al verbrandt ende te nieten ghedaen waren’⁽¹⁾.

Een weg, in de oorkonden alle stappe vermeld, ging van het leenhof uit en doorliep het Oostkerksche grondgebied; hij voert den naam van Sabsweg, Sabs van S^t Quintins weg, Sabs wegh van S^t Quintin in Vermandoys. Daar hij niet rechtlijnig doorloopt, schijnt hij tusschen poelen en moerassen gebaand te zijn geweest; nog kan men hem volgen tot aan de grensscheiding van Westcappelle en Houcke. Het bestaan van dien weg dagteekent van verre, dewijl hij in de oudere oorkonden als scheidspaal der nevensliggende grondparceelen gedurig aangewezen staat, ja zelfs, hij zou, ons dunkt, de kavelverdeeling der eigendommen voorgegaan zijn⁽²⁾.

(1) Stuk van Leenboek der abdij van S^t Quintins. Arch. de Bruges. Fonds du Franc. Carton 16, pièce 22. Sans date.

(2) ‘Sabts van Sinte Quintins wech (bl. 1^o v^o)’. - ‘41. 28 r. landts metten husen dnde boomen diere up staen.... streckende metten noorthende an tSabts wech van Sinte Quintins in Fermandoeys (bl. 4^o r^o)’. (Dit es den Bouc vander prochiepapen van Oostkerke enz. den x dach in laumaent 1449. Staatsarchief Brugge.) - ‘landt oost van Eyenbrouc tusschen Sabts wech jeghens thoude Zwin’ n^o lxxiii - ‘landt ligghende in Sheer Baselishouck wateringhe binden ambochte ende prochie van Oostkercke in t xv beghin.... streckende van Sabtsweghe totten heerwech’ n^o cxi. - ‘2 1. 12 r. vrylandt binden den ambochte ende prochie van Oostkercke, tusschen Sabts wech ande noortzyde, tgescheet vander wateringhe ander zuudtzyde’ n^o cxxxiii. - ‘Sabtswech’ n^os cxxxiv, cxxxv, en 3 volgende. - ‘1 g. 8 r. vrylandt ligghende binden ambochte enz.... noordt vander kercke ende noordoost van Eyenbrouck.... streckende metten zuudthende an Sabs van S^te Quintins wech in Vermandoys’ u^o cxl. - ‘65 roeden vrylandt ligghende binden ambochte enz.... verre west vander kercke.... streckende metten zuudthende anden Sabtswech’ ii^c ic. - ‘32 r. vrylandt ligghende binden ambochte enz.... zuudwaert over Sabtwech in 't cxxix^e beghin vande voornoemde wateringhe.... streckende metten zuudthende anden dyck vanden ouden Zwene ende metten noordthende an Sabswech’ n^o ii^c xiii. - (De nieuwe belegherthede toebehoorende de kercke van Oostkercke, by Brugghe, anno 1554. Kerkarchief Oostkerke). - ‘Sabswech ligghende andt houde Zwin.’ - ‘Sabtswech die an tZwin licht’ n^os lxxxiiii en lxxxvi. (Renten der kercke van Oostkercke. Kerkarchief Oostkerke). - ‘5 lynen lands noordt vander kercke, streckende metten zuudthende an een hadere ende metten noordthende an tSaps van S^te Quintins wech’. (Register renten disch Oostkerke-kerkarchief.)

[p. 214]

Wijduitgebreid was de werkkring die voor de aankomende monikken openlag: hij besloeg gansch de streek waar alle de parochiën die op beide zijden van de Zwene lagen, later tot stand zouden komen. Doch, is het arbeidsveld ons bekend, de werking der eerste kloosterlingen die te Oostkerke verbleven, ligt ten meerderen deele in het duister. Hebben zij den grootschen arbeid aangevat, door de schrijvers zoo hoog geprezen, de indijking der scorren en heernessen, de ontginning der woestijnen en heidegronden⁽¹⁾? Misschien wel, dewijl nog in 1089, Graaf Robrecht II aan S^t Quintinsabdij alle de tienden schonk van een deel nieuw land op de parochie van Oostkerke gelegen, dat hij met den naam van Wastina, woestijne, bestempelt⁽²⁾. Vooraleer de wellicht uitgestrekte wastina tienden kon opbrengen, behoorde ze tot vruchtbaar akkerland herschapen te zijn geworden. Onder menigvuldige wateringen die in 't noorderdeel van 't Brugsche Vrije tot stand kwamen, komt er eene voor die

(1) De Gerlache, OEuvres complètes, VI, 2. - A. Paillard de S^t Aiglan, Mémoires couronnées par l'Académie Royale de Belgique, t. XVI. - Victor Brandts, Essai historique sur la condition des classes rurales en Belgique, jusqu'à la fin du XVII^e siècle. Louvain, p. 107 et suiv. - H. Pirenne, Histoire de Belgique. Bruxelles, 1900. Chap. V. La vie économique, p. 126; p. 274 et suiv. - C. Vande Putte, Esquisse sur la mise en culture de la Flandre Occidentale. Annales Emulation Bruges, t. III. p. 225.

(2) ‘Omnem decimationem nove terre quae vulgo wastina vocatur, que ad parrochiam Oskirke pertinet, usque ad terram Frumoldi Musce.’ Ch^s Duvivier, Actes et documents anciens intéressant la Belgique, 1^re série. Bruxelles, Hayez, 1908. Saarter van Robrecht II, 18 oct. 1089. - In Gallia Christiana, t. IX, p. 1087, lezen wij: Abbas (Gerardus II) Quintinianae veteris celloe seu abbas S^ti Quintini in insula, anno 1088 Robertum Elandriae marchionem convenit, a quo totam novae terrae wastinianae seu decimam apud Oskercam et alia pagi Brugensis loca reportavit.

[p. 215]

den naam draagt van Wateringe der kerk van Oostkerke, wier grondgebied zich langs den linkeroever der Zwene over Oostkerke uitstrekte. Hebben wij die voor den landbouw zoo nuttige en onmisbare instelling aan de monikken niet te danken?⁽¹⁾

Wat meer kenmerkend voorkomt, 't is het ambt van geloofsbode door de kloosterlingen uitgeoefend. Uit de geschiedenisbronnen vernemen we dat ze de streek doorliepen om de misschien nog heidensche bewoners tot het christendom te bekeeren, de volksplantingen bezochten om er voor de bekeerlingen de godsdienstbronnen te openen.

Ten jare 1110 bevestigde Baldrik, bisschop van Noyoen en Doornijk, de bezittingen der S^t Quintinsabdij. Onder meer noemt hij: in Vlaanderen, ter zee, het altaar van Oskerke met de kerk en vier kapellen: van Wulps(Wulpen) in een eiland aan zee gelegen, - van Lapscures, - van Murkerka, - van Was (cappelle)⁽²⁾.

In 1168 somt de bisschop van Doornijk, Gerard, nogmaals die zelfde bezittingen op en voegt er eene vijfde christenheid bij, Lesitteruse, onbekend gebleven, mogelijks door eene zeeoverstrooming verzwolgen⁽³⁾. Die kapellen zullen parochiekerken worden met een eigen grondgebied, van het grondgebied der moederparochie afgescheiden. Later komen bij die vier christene gemeenten Damme, S^te Catherine bij Damme, Houcke en S^te-Anne-ter-Muyden.

(1) ‘De wateringe bestrekte zich over 502 gem. 96 roeden lands, in 14 beginnen verdeeld.’ (Ommelooper van de waterynghe vande kercke van Oostkerko 1517, in april naer Paesschen. - Archief Mestdagh, Brugge).

(2) ‘In Flandris, super mare, altare de Oskerke, cum ecclesia et quatuor capellis, prima de Vulps, quae sita est in maris insula, secunda de Lapscures, tertia de Murkerka, quarta de Was.’ Saarter van Balderik, aangehaald bij Ch^s Duvivier, op cit., ten jare 1110 geschonken.

(3) ‘Personnatum quem Doninus et sui praedecessores olim tenuerunt, nihilominus etiam ipsum altare de Oskerca cum suis appendiciis, videlicet Wolpes, Lappescure, Morkerke, Wacres, Lesiteruse.’ Saarter van Gerard, aangehaald bij Ch^s Duvivier, op. Cit., ten jare 1168 geschonken.

[p. 216]

Alle die parochiën zijn hun ontstaan aan de Benedictijnermonikken van S^t Quintins verschuldigd.

('t Vervolgt)

J. Opdedrinck.