Biekorf. Jaargang 25

[p. 309]

[Nummer 17 en 18]

Rechtsgeschiedenis

Van nature uit is de mensch aangelegd om te leven in gemeenschap met anderen. Alleen in de wereld zou een geheel leven van slavelijken arbeid niet volstaan, om te voldoen aan de menigvuldige eischen der moderne beschaving. Daarom juist kwam de verdeeling van den arbeid tot stand opdat elk gespecifieerd in een nauwen werkkring, genieten zou van den arbeid van zijn gebuur. ‘Vele handen maken licht werk’, maar die spreuk nog doelt op de noodzakelijke eigenschap van den mensch in maatschappij te leven.

Een mensch is zoo geen gemakkelijk ding! Waar twee, drie jongens bijeen zijn, zitten ze te vechten en groote lui kunnen moeilijk langen tijd met elkander in betrekking blijven, zonder dat nu en dan een hard woord klinke. Hoe minder de graad van beschaving is, hoe luider de klok klept en hoe rapper slagen vallen. Onbeschaafde lui zijn dan ook meest woeste lui, die er eigen begrippen van recht

[p. 310]

op nahouden en vooral er op uit zijn zelf recht te doen. Dit begrip van te willen een eigen oordeel vellen en stante pede uitvoeren, ligt zoo diep in den mensch geworteld, dat eeuwen beschaving het er nog niet ten volle uitgekregen hebben. Zoo lezen we dagelijks nog in de kranten, hoe hier of daar de verwoede menigte een of ander op heeterdaad betrapte misdadiger gelyncheerd heeft of minstens doen wilde. 't Valt dan ook te verstaan hoe in de oude tijden het princiep van eigen recht doen, hoog aangeschreven stond en overheerschend gold. Vandaar het bestaan van veeten en familietwisten.

Om een einde aan dien toestand te kunnen stellen, was eene eerste vereischte dat eene moreele macht gevonden werd, bekwaam en bevoegd om in geweten recht te spreken in betwiste zaken en haar uitspraak te doen onderhouden en uitvoeren. Het bestaan van zulke macht is zoo belangrijk, dat zonder haar geen kollectief recht gepleegd kan worden. Zelfs onder de natiën vindt die wet haar uiting en gerust mogen we zeggen, dat zoolang geen dusdanige kracht gevonden wordt, oorlog zal blijven bestaan en ouder de volkeren woeden.

In de ontwikkeling van de beschaving en 't ontstaan van 't kristendom werd de moreele macht gevonden, bekwaam om sanctie te geven en te prenten op gemeenzame rechtspraak, en van dien oogenblik dan ook ontstond een strijd om eigen rechtspleging te doen verdwijnen ten bate der kollectiviteit. Natuurlijk droeg die ontwikkeling vooreerst op hetgeen meest opvallend was, nl. het uitoefenen der strafmacht. Later bij een fijner kultureele ontwikkeling ging het kollectief rechtspreken over, op publiek burgerlijke- en handelstoestanden, en zoo kwamen we geleidelijk tot de hedendaagsche rechtsinrichting.

Het recht hangt dus nauw samen met het ontwikkelingsvermogen der individuën en der gemeenschap. Niet dat het recht over 't algemeen, toestanden wijzigt of doet ontstaan, wel integendeel omdat het veeleer de bekrachtiging is of verbetering van heerschende gedachten en mis-

[p. 311]

standen. Het individueel en 't maatschappelijk leven der bevolking vindt zijn uiting en staving in de heerschende rechtstoestand, en zoo zijn de costumen en rechtsvormen een doorslaand bewijs voor 't maatschappelijk leven van een volk, gemeente, eeuw of periode. Hieruit springt dadelijk het belang der rechtsgeschiedenis in 't oog. Ik vind het een onmogelijk iets, een volledig tafereel van 't leven van een volk in eene bepaalde periode op te hangen zonder de kennis en studie van de rechtsgeschiedenis in die periode. Bij onze buren, Frankrijk, Engeland, Noord-Nederland, in Duitschland vooral wordt veel aan rechtsgeschiedenis gedaan. Als baanbrekers in dit vak staan Lamprecht, Grimm, Schroeder aan de spits, flink nagevolgd en soms wel overvleugeld door Brünnen, Viollet, Fochema, Klimrath, Glasson, Esmain en zoo meer ander. Ook in Belgie hebben enkele bijzonderen hun krachten hieraan aangespannen en als grondlegger moet ik noodzakelijker wijze aanstippen: Warnkoenig en Geldolf. Sedert kwamen Defacqz, F. Britz, Ghewiet, Bivort, Dubois en de bewerkers en uitgevers der Anciennes Coutumes de Belgique, alhoewel deze laatste meer den weg der monographie opgingen dan die der algemeene geschiedenis.

Bij het studeeren der rechtsgeschiedenis is het mij menigmaal opgevallen, hoe feiten tot nog toe algemeen aangenomen, aan 't wankelen gaan en ten slotte in tegenstrijd met de steeds vooropgestelde thesis uitvallen. Voor Brugge ondermeer, viel mij dit menigmaal voor bij de studie der Coutumes zoo meesterlijk door Gilliodts uitgegeven. En dan eerst ook bleek het mij duidelijk hoe alleen, en dit vooral voor Brugge, eene volledige geschiedenis van 't vlaamsche en brugsche volk kan ontstaan, wanneer het licht der rechtsgeschiedenis van dit volk helder klaarte verspreidt over zijn doen en laten, zeggen en zwijgen, leven en bewegen.

Met het herleven van Biekorf, hoop ik bij tijd en stond op de ontwikkeling der vlaamsche en brugsche rechtsgeschiedenis terug te komen, om zoo mogelijk menig valsch

[p. 312]

begrip weg te weren, en kond te doen met bewijzen in de hand hoe in de middeleeuwen het Brugsche recht eene wereldrol gespeeld heeft die den invloed van Romens pandecten en instituten nabij komt.

Adv. Jan Bernolet

Brugge, Juni 1919.