Biekorf. Jaargang 25

Gelukbeelden

ONZE heidensche voormenschen, die in hunnen nood toch entwaar moesten troost zoeken, hebben de bevrijdingsmiddels, en ook de gelukbeelden uitgevonden.

De bevrijdingsmiddels waren meer bepaald; ieder kwaal, ieder ongeluk, had schier zijn eigene beschutting. Nog al vele zijn er overgebleven, tot heden toe, in hunne oorspronkelijke gedaante; andere hebben in den loop der tijden een kristen kleed aangetrokken, en slachten van sommige oude beelden, die hun nieuwerwetsch gewaad afgedaan, in hun ouden leest te voorschijn komen.

Rechts daarom, dat zij zoo bepaald waren, en dus meer grond gaven voor wangeloove, wierden zij van stonden aan verkristend. Ja zelfs teenemaal door kristene hulpmiddels vervangen.

De meest gekende tot nu toe bewaarde bevrijdingsmiddels zijn: de donderbare tegen donder; de geboorteboomen geplant bij de geboorte van een kind, tegen vroegtijdige dood; het planten nevens de achterdeur van het huis, van

[p. 137]

roozemarijn en ruitestruiken, tegen tooverij - en met het kristendom, tegen de helsche macht, naar het gekende spreekwoord:

Roozemarijn en rute
jaagt den duivel ute.

De gelukbeelden waren min bepaald, en dienden voor alles: Zij brachten geluk mede in 't huisgezin, in de boerderij, in den handel en wandel.

Dank aan die onbepaaldheid zijn zij in groot getal tot heden ten dage bijgebleven.

Om te beginnen met den morgen ‘de haans brengen het nuchtendgeluk mêe, of nog ‘'t geluk van den dag’, zeggen de menschen in 't Zuiden van Vlaanderen.

Dit vernam ik over eenige jaren van 'n oude vrouwe, zij had meer als negentig lentjes doorleefd, en wist mij te zeggen dat het daarom was dat men nen hane op het keuvelende van 'n schure zette. Ze wees op de oude schouwe, waar er overtijd in hare jongere jaren aan de uitenden nen hanekop in uitsprong gesneden was; maar... hij was er niet meer te zien!

Kijk, sprak ze, daar aan den kannebank is er nog al beide kanten nen hanekop te aanschouwen. Inderdaad, 't was zoo. De kannebank droeg het jaartal 1665: 'n prachtig stuk in weergeboortetrant meesterlijk gebeeldhouwd.

Daarmede 'n was ik in 't geheel niet bevredigd. Ik dacht onverwist aan de peerdekoppen der Saksen die als bevrijdingsmiddels boven de schuren prijkten.

Daarvan 'n wist zij niet; maar wel van peerden die men op de schuurdeuren nagelde of deed schilderen om bevrijd te zijn van balgpijn, en ziekten. Belet wel, niet boven de deuren of op de deuren der stallingen, maar op de schuurdeur. De schuur en de stallingen mieken oudtijds maar één gebouw uit bij de noorderboeren, Friezen en Noordfranken. Zulke peerden heb ik meer dan eens, over tijd van jaren op de schuurdeuren van menige hofstede zien prijken: ze waren veelkleurig geschilderd en in dravende houding afgebeeld. Over wel dertig jaar, op de schuur-

[p. 138]

deur van 'n hofstede tusschen Kortemarck en Hooglede, langs den steenweg, stond er zulk 'n peerd geschilderd. De hofstede wierd verwoest door nen orkaan. Vele volk ging er derwaarts uit nieuwsgierigheid, en ik hoorde nen oude man zeggen: schildert dan 'n peerd op uwe schuurdeure! 't Zijn al superstitiën!

Dit gezegde heb ik onthouden, maar dan 'n verstond ik nog den dracht niet dier woorden.

Sprekende van peerdekoppen en peerden, 'k leze in Biekorf, T^k 23, Wintermaand 1913, bl. 368: In een oude hofstede van Vlamertinghe is zoo een peerdijzer aan den moerbalk vastgenageld. Op eene vraag waarom dit peerdijzer daar is, kreeg ik 't volgende voor antwoord: ‘Dat heb ik daar altijd geweten, en een beestekoopman zei mij dat het bijgeloove is; maar 'k weet niet wat het beteekent.

Die beestekoopman sloeg den nagel op den kop; bijgeloove is het voor vast; en hadt ge moeten alzoo vrij weg den koopman afvragen wat voor bijgeloove daaronder schuilde, hij zou misschien wel afgekommen hebben en u vertrouwelijk in de oore laten leken hebben: de menschen zeggen, ‘'n peerdijzer bringt geluk mêe’.

'n Peerdijzer?

Maar weet ge wel dat men niet alleenlijk op de moerbalke van een gebouw, maar ook op de balken van de keukens en binnenplaatsen, op de deuren buiten en binnen, op het mantelhout der schouwe zelve 'n peerdijzer nagelde?

't Zijn er meest te vinden in Fransch-Vlaanderen, van waar dit bijgeloovig gebruik naar geheel Vrankrijk is overgewaaid.

Op de balken wierd het peerdijzer nog al dikwijls genageld op het uiteinde al den onderkant, daar waar men den balk op den muur of op den middenstaander der venster doet rusten. Een enkele maal heb ik een peerdijzer gezien dat in de balke gesneden was, daar waar men meest altijd het Sinte Andrieskruis vindt in het Zuiden van Vlaanderen.

[p. 139]

Het bijgeloof van het peerdijzer heeft door het volk overgebracht geweest op meubels en sieraden, op kleinooden, bijzonderlijk borstspellen en latertijd op ketingen voor uurwerken.

Deze laatste brengen geluk meê, aan de jonkheden en de jonge juffers. In Vrankrijk vooral vinden zulke kleinooden veel bijval.

Te Rousselare is dit bijgeloof aan het dragen van 'n peerdijzer op een sieraad of kleinood bij het kleen volk, heden ten vollen in gang. Andere gelukbeelden zijn nog: het klaverblad en bij uitstekendheid het klaverblad met vier bladjes. Bij het nieuwjaar wierden eertijds kaarten van het kaartspel ‘van klavers’ aan vrienden en kennissen gezonden om hun een gelukkig en zalig nieuwjaar te wenschen.

Zulke klaverbladen wierden in de huisgezinnen bewaard en van over te over overgezet. Men nagelde ze aan de balken; men bewaarde ze in kerkboeken. Andere gelukbeelden uit den hoop, dubbele noten, baarnoten of okkernoten, wierden weigerlijk bewaard, als teekens van geluk. Meer dan eens heb ik gehoord: nen tweeling brengt geluk mêe.

Sommige gelukbeelden moeten in den duik bewaard worden. Ja zelve op zak gedregen, zooals mispels tot dat zij vort zijn, later aardappels; doch deze vruchten zijn bijna altijd te zelvertijde beschermingsmiddels tegen ziekten, die verdwijnen nadat deze vruchten moeten van kant gemaakt worden.

Een aardappel tegen de valling wordt niet zelden in de beurs gedregen tot dat hij vort is.

Het bewaren van bunsels, later van doopkleederen, van de eerste schoenen; het bewaren van huurpenningen, later godspenningen om geluk te hebben in den aanvoerden dienst, mag hier ook aangestipt worden.

Horand