Biekorf. Jaargang 23

[p. 209]

[Nummer 14]

Reninghelst (Plaatsnaam)

Zie Biekorf, bl. 177-82.

E.H.A. Dassonville en aanveerdt den uitleg niet dien wij gegeven hebben als zijnde Reninghelst, elst = bosch der Reningen. Hij zou dus nog voort houden aan hals = heuvel der Reningen.

E.H.J. Valckenaere hem steunende op een onafgewrocht en onuitgegeven standaardwerk over duizenden neder- en hoogduitsche plaatsnamen, verwerpt den uitleg van Tjallings en Johan Winkler over de plaatsnamen in het algemeene, en allen uitleg over Reninghelst, die de Reningen voor menschen houdt, in het bijzonder.

Rene, zegt hij, is eene soorte van wissen, en ing is plaatse, min of meer bepaald, uitgang dien men vindt in lochting, messing, enz. Ing, zegt hij, is wel te onderscheiden van ling, dat op menschen wijst, en al onze plaatsnamen in ing zijn plantnamen, poperinghe, boesinghe, enz.

E.H. Valckenaere is in het gelijk als hij in vele plaats-

[p. 210]

namen eenen plantnaam ontwaart, maar hij is niet in het ongelijk als hij ing met den zin van ling volstrekt verwerpt? Er zijn immers woorden als Merowingen, Karlingen, Wikings, Vlamingen, enz. die wel den zin van ing = ling schijnen te hebben, onverschillig hoe ing ontstaan zij.

Daarenboven hoe kan men rene (wisse), plaats en bosch in één woord vereenigen? Wisseplaats, zeer wel; wissebosch ook wel, (men heeft wel Biesbosch) maar wisseplaatsbosch, dat is te verwrongen. Wij zullen dus alvorens ons oordeel te vellen, verderen uitleg afwachten.

Heer Raym. Veralleman schrijft mij: uwe afleiding is juist maar niet volledig. Reningels in plaats van Reningelst is spreektaal even als Van Beers in plaats van Van Beerst. De t in Reningelst is geen paragogische t, 't is een suffix. Het is eene verdoffing van etum synoniem van arium. (Zie daarover meer in Biekorf, 1910, bl. 225, vv.). Arium en etum beteekenen oorspronkelijk een groeiplaats van gewassen, hof, gaard. Naderhand bij uitbreiding van beteekenis, hof, heerlijkheid, voornaam verblijf.

Eens dat suffix in 't vlaamsch overgenomen zooals in els-t, esp-t, Beers-t... heeft men het toegepast aan heerlijkheden, zooals men in veel familienamen kan bespeuren, Vanderdonk-t... Verbies-t..., enz.

Reninga is een sibbenaam en doelt op eigendom. Privaat eigendom heeft zich maar ontwikkeld in de vroegere middeleeuwen, dus zijn bergen, dalen, bosschen, rivieren, stroomen, meeren, enz. nooit voorafgegaan van sibbenamen, tenzij zij later in handen kwamen van een privaat persoon.

Het gansche woord Reningelst is dus de verkorting van Reningels-et(um) en beteekent: de heerlijke woonst der Reninga, omringd van elshagen.

De uitleg van den Heer Veralleman is taalkundig en geschiedkundig op zeer vasten grond gesteund. Het begin van Reninghelst is zeker voor de jaren duist te zoeken, daar het blijkens de tamelijk geruime kerk in romaanschen bouwtrant, reeds eene niet geringe uitbreiding genomen

[p. 211]

had vóór de opkomst van den gothischen trant. Men kent nogthans tot nu toe niets bijzonders vóór het jaar 1040. Wat Heer Veralleman zegt over gemeenen en privaten eigendom komt dus genoeg te pas. De elshagen der heerlijkheid zijn ook niet ver te zoeken. De oude heerlijkheid lag op lagen grond, bij de beke. Deze is omzoomd van elzenstruiken, en ook vindt men er nog eenige langs den wal.

Dat de uitleg van Heer Veralleman zich als de eenig mogelijke opdringe, zelfs in de veronderstelling dat wij met Reningen, menschen en niet met een wissenveld zouden te doen hebben, kan nogthans betwijfeld worden. Wel is waar omgaven de eerste inwoners van eene plaats hen met wallen, ter verdediging, gemeenlijk ook onstond daar het later kasteel of minstens de heerlijkheid, doorgaans zal de naam der heerlijkheid bij uitbreiding de dorpsnaam geworden zijn, maar het schijnt ook wel mogelijk dat dorpsnamen uit de familienamen der dorpstichters ontstaan zijn, zonder dat de naam der heerlijkheid er voor iets tusschen zij. Dit schijnt mij vooral waar te kunnen zijn voor de dorpen gesticht door de Sassensche familiën in ons land gevestigd op bevel van Karel-den-Groote. Welnu Reninghelst is mogelijks wel in zulk geval, daar men er de sch als ch uitspreekt, even als bij de Sassen.

Volgens mij, wanneer een volksstamnaam of een familienaam den naam van meer, dal, bosch, enz. voorafgaat, duidt zulks enkel betrekking aan, even als in andere samenstellingen, b.v. kerkhof, hof die de kerk aangaat, hof van de kerk. Zóó hebben wij dan: Caraïbenzee, op wier oevers de Caraïben wonen; Moorenland, Sassenland; Thuringerwald, wond waar de Thuringers in wonen; Frankenthal, dal daar de Franken in wonen, enz. Men kan dus evenwel Reningelst hebben, bosch waarin de Reningen woonden. Dat die betrekking van familie enz. tot bosch, veld, meer enz. later eene eigendomsbetrekking geworden zij, die omstandigheid kan moeilijk voor gevolg gehad hebben, dat alle plaatsnamen waar die betrekking in

[p. 212]

optreedt, moeten aanzien zijn als eigendom, in engen zin genomen, bedoelende.

Het blijft dus bezwaarlijk aan te wijzen, zelfs met Reninga als geslachtsnaam genomen, of wij hier het Elst waar de Reningen in woonden, ofwel het Elshof dat de Reningen bezaten, voor handen hebben.

Laat ons hopen dat de oude handvesten ons eensdaags beter zullen inlichten.

Dit schrijven wil ik niet eindigen zonder de aandacht te vestigen op het woord elst. Vroeger zag men in het achtervoegsel t, het verzamelings-suffix en was elst eene verzameling van elzen, even als geboomte eene verzameling van boomen is.

De Heer Veralleman in zijnen brief leidt deze t af van etum groeiplaats (van elshout). Schrijver heeft gelijk, want alle verzamelwoorden eindigende op te beginnen met ge, gesternte, gebergte, gedierte, geraamte, gehalte, enz., van geëiste integendeel geen spoor te vinden; ook ziet men overal, in de verzamelwoorden op te, de slepende e bewaard, in elst integendeel niet; eindelijk zijn al de verzamelwoorden op te onzijdig, elst integendeel is meest manlijk, zelfs bij ons waar men 't lindelst en 't westhofelst vindt, heeft men ook, den krommen elst en den eikenelst.

In allen gevalle, al kome elst van els, het heeft met der tijd de beteekenis van bosch gekregen, en zoo heeft men Westhofelst nevens Westhofbusschen, Lindelst, Eikenelst.

Yper, Juli 1912.

Gust. Lamerant.