Biekorf. Jaargang 22

[p. 177]

[Nummer 12]

Plaatsnamen

Rebergues (Pas-de-Calais).

Volgens de Chartes de Saint-Bertin heette dit dorp in de jaren 1223 en 1227: Rosberga, Rosbergha, Z. Biekorf, 1894, Bijblad, xxvii.

In de oudere germaansche talen, wordt een woord of woordstam veelvuldig uitgebouwd door middel van een l- of n- suffix: dit leeren vooral de oude persoonsnamen, en ook niet weinige plaatsnamen zouden als bewijs kunnen bijgebracht worden. Het is dus onmogelijk Rosberga niet te vergelijken met Roeselberg in Brabant en Antwerpen, en met het oudhoogduitsche Ruosenbach, dat in Biekorf, 1910, bl. 195 vermeld is.

Hier hebben wij dus naar alle waarschijnlijkheid hetzelfde *roes voorhanden, dat in Roeselare aanwezig is, en dat ik in Biekorf, 1910, bl. 194, als een vermoedelijken, tot den indo-germaanschen tijd opklimmenden bijvorm van *roos = ‘riet’ aangegeven heb.

[p. 178]

Met *Roesberg, in de beteekenis van ‘rietberg’, kan men vergelijken den stadsnaam Rietberg in Duitschland, en den Gendschen geslachtsnaam Rieberghe, klaarblijkelijk ontstaan uit den volleren vorm *van Riedberghe.

Opmerkelijk is de overgang op franschen bodem eener oude voortonige o in e, waarvan echter nog andere voorbeelden te vinden zijn.

Rebecq(ue)-Rognon (Brabant.) Vgl. Biekorf, 1910, bl. 309.

Uit eene vriendelijke mededeeling van den E.H. Ván Elsen, Biekorf, 1911, bl. 10, blijkt dat deze gemeente in 't Dietsch wel degelijk Roozebeek genoemd wordt. Hieruit volgt dat mijn wantrouwen tegenover Chotin en Miraeus wat overdreven was, en dat de verandering van o in e, in de voortonige lettergreep, hier ook door een onomstootbaar feit bewezen wordt.

Dit verplicht mij terug te keeren tot

Rebaix (Henegouwen). Vgl. Biekorf, 1910, bl. 308.

Chotin vermeldt de volgende vormen:

1119 - Rosbaix et Resbaix, bul. du pape Gálase II.

1119 - Rosbaix, bul. du pape Calixte II.

1183 - Resbacum, bul. du pape Lucius III.

1186 - Robais, m(anuscrit) de T(ournai), Rebaix, ms. de P(aris) et V(alenciennes).

1262 - Resbaix, bref du pape Urbain III.

Elders vind ik alleenlijk vormen met e:

1126-27: Bernardus de Resbais, Duvivier: Actes et Documents, I, bl. 269. - Hier zou men kunnen aarzelen tusschen Rebaix (Heneg.) en Roubaix (Nord). De oorkonde echter gaat uit van het bisdom van Kamerik en heeft betrekking op Audregnies, dat, in die tijden, met Montignies-sur-Roc, waarvan het eene hulpkerk was, evenals Rebaix, tot het bisdom Kamerik behoorde, terwijl Roubaix alsdan van het bisdom Doornik afhing. Het is dus wel Rebaix dat hier gemeend is.

[p. 179]

1167-91: terra de Resbais, J. Vos: L'abbaye de S. Médard, II, Cartul. I, bl. 108.

1197: Et, hii barones Haynonie... S(ignum) Bernardi de Resbais, Duvivier, II, bl. 232.

Uit het voorgaande moeten wij besluiten dat, bij Rebaix, alle vormen met o sterk aan bedenking onderhevig zijn, en dat het ge raadzaam is alleen de vormen met e als echt te erkennen.

Anders is het gelegen met

Roubaix (Nord).

Hier kunnen de vormen der 11^de en 12^de eeuwen: Ros-, Rus-, Rous-, Ro-, Ru-, Rou-bais geleidelijk teruggebracht worden tot Rôsbaki, hetwelk, te oordeelen naar Roozebeke en Rohrbach, wel aan een ouder Rausbaki zal beantwoorden.

Daarnevens vindt men ook, volgens Kurth: Front. ling, I, bl. 348: Rebais. - Dit schijnt het geval te zijn in eene oorkonde van 1201, waar een Bernardus de Resbais als getuige optreedt. Z. Van Hollebeke: L'abbaye de Nonnenbossche, bl. 81. In Biekorf, 1910, bl. 308, meende ik hier Rebaix voorhanden te hebben; doch komt de hier genoemde Bernardus voor in eene reeks getuigen, die tot het graafschap Vlaanderen behooren, en in een schrijven betrekkelijk Zillebeke, zoo dat Roubaix hier veel beter op zijne plaats is dan Rebaix.

Overigens zal deze Bernardus wel een en dezelfde zijn als deze die ten jare 1183 genoemd wordt Beruardus de Rusbes, bij Diegerick: Inventaire... des Chartes et Documents.. de... l'Abbaye de Messines, Cod. diplom. xxxix; - Bernardus de Rosbais in de jaren 1200, 1201 en 1202, bij Duvivier, II, bll. 279, 292, 296; - misschien ook Bernardus de Rusbais, ten jare 1167, in twee velschillende oorkonden, bij Duvivier, I, bll. 177, 179. In alle geval wijzen al deze teksten op Roubaix, met uitsluiting van Rebaix.

Deze aanhalingen dienen vooreerst om de aandacht erop te vestigen dat Roubaix ten minste eens - en dat in een

[p. 180]

oorspronkelijk stuk - onder den vorm Resbais te voorschijn komt, dus met wijziging van o in e; en ook om eene bijdrage te leveren tot het onderscheiden van Rebaix en Roubaix, van Bernardus de Rebaix en Bernardus de Roubaix; want men zal opgemerkt hebben, dat voor een verstrooiden lezer duisterheid en verwarring hier bijna onvermijdelijk zijn. Om te sluiten, wil ik daar nog bijvoegen dat er reeds ten jare 1132 een Bernardus de Rosbaix - zekerlijk Roubaix - bestond, en vermeld is bij J. Vos, ib., Cartul. I, bl. 14.

Opm.: Een verder voorbeeld van verandering der voortonige o in e hebben wij in den Noord-franschen geslachtsnaam Fremau(l)t, half en half vervlaamscht in Vermaut. Deze immers kan niets anders zijn dan de oude naam Frum(w)ald(us), bestaande uit frumo- = ‘eerste, voortreffelijk, degelijk, dapper’ en waldho- = ‘kracht, macht’, voor denwelken men eigenlijk *Fromaut zou verwachten.

A. Dassonville.