Biekorf. Jaargang 21

Over Dicht en Dichtvorm

Willem Smulders, pbr. Cantica Graduum.
E. Van der Vecht, Amsterdam.

WAAROM schrijft men in verzen?

De vraag is haar eigen oplossing: Omdat hetgeen men te zeggen had in versvorm werd geboren als in zijn eigen eenig gepaste kleed.

Indien ge iets te zeggen hebt dat koelbloote, nuchtere waarheid is, dat u onbewogen laat, en waarmeê gij ook niet zoekt te bewegen, dan tracht ge te schrijven zoo helder mogelijk, u richtend tot het verstand van den lezer, in proza. Zoo zegt ge, bijvb.,

twee en twee zijn vier.

Maar, moet ge iets weêrgeven dat u aan het hert heeft gegrepen, waarmeê ge uw medemenschen roeren wilt, dan slaat het zakelijke ervan in uw verbeelding uit tot beelden, terwijl het gevoelsdeel ervan stort en gudst en gulpt ter herten uit in rythmus, 't zij dans, 't zij muziek, gezang of versmaat. Dit is den mensch aangeboren, en daar heeft Prof. Gust. Verriest over gehandeld in zijne Physiologische grondslag van het Rythmisch Woord. Alles wat niet in vers wordt geboren is van geen dichter maar van een

[p. 377]

verzenmaker. De eerste giet verzen, de tweede metst ze. Het werk van den eerste is onvergankelijk en treft altijd, dat van den verzenmetser, kan het zeer ver brengen in schijngevoel en schijnleven, maar leefbaar is het niet; altijd komt ten slotte toch de leugen voor den dag en de wanverhouding tusschen inbond en vorm. Men ontdekt altijd vroeg of laat

Qu'on a fait froidement des vers très émus.

Indien men nu iets prozaïsch, iets plat alledaagsch op maat heeft gezet, met of zonder rijmen, dan heeft de lezer het recht u te vragen: ‘Waarom zet ge dat in verzen?’

Verzen moeten dus iets meer zijn dan regelmatig afgebakende rijmreken, willen ze leven van wat Mistral noemt le souffle de la divine poésie.

Bovenstaande overwegingen kwamen als vanzelf in me op bij de volgende plaatsen uit Willem Smulders' Cantica Graduum:

bl. 67: Hij sloeg mij op de wang, maar zonder pijn,

en sprak aldoor gebeden van Latijn.

bl. 67: Albert, wanneer gij dezen brief ontvangt

en loopt te lezen langs de witte zuilen

en gallerijen van Maison-Carrée,

ben ik reeds zeven dagen subdiaken.

Ik dank u, Albert, voor uw langen brief...

................

bl. 79: Wij traden achteruit, - en, opgestaan,

liet zich de Bisschop zijnen mijter brengen

en gouden staf, en schreed, van al de zijnen

eerbiediglijk gevolgd, door 't priester-choor,

en zette zich, gemijterd, in zijn zetel.

Meer soortgelijke plaatsen aanhalen zou een indruk laten als was geheel E.H. Smulders' boek een berijmd stuk proza. Dat is het niet, bij lange niet. De aangehaalde plaatsen zijn daaromtrent de eenige van hun slach die zijn boek ontsieren. Anders is hij oprecht ontroerd en zijne

[p. 378]

ontroering, getuigend van een fijne en edele ziel vol teeder gevoel, raakt diep en deelt hij gemakkelijk mede aan wie naar hem luisteren wil; hij beeldt met een kalme zelfbewuste zienerskracht in vast eenvoudige lijn. Eenmaal den berg bestegen van de kunst, is het voortbrengen van 't schoon, voor echte kunstenaars eene ‘habitus’ geworden en ze doen 't gemakkelijk als uit gewoonte, zegt Ruskin. Daar is de dichter van Cantica Graduum al heel dicht bij; bvb.:

bl. 42: Uit dat vermaarde Land brengt gij mij spoedig

van 't allerheerlijkst, dat ge alree genoot,

getuigenis, en geeft aan mij blijmoedig

te proeven uit uw overvollen schoot

de paarsche druiven, die er donker-gloedig

en warm van sap, bij trossen zwaar en groot

de hellingen behangen overvloedig.

Jammer dat hier nog 't woord ‘getuigenis’ zoo onhandig is ingesteken en zit te blekken gelijk een stuk vermaking in een kostelijk muurtapijt.

Dit is hier, en ook het volgende, meer éénmalig schoon:

bl. 52: Want over de rumoeren dezer aard

nemen de sterke zielen rustig vaart

naar 't Rijk van schoonheids aangevochten vreê:

diepe rivieren, die van het gedruis

der steden niet ontsteld, met kalm geruisch

het witte schuim ingaan der groote zee.

Het beeld is treffend en voldragen rijp.

bl. 111: Zwijgend als Ruth, die, schoon de koele nacht

haar huivrig op de schouders viel, bleef waken

in haren bruidentooi, - hebt ge afgewacht

het uur van Jesus' gunst, zonder te slaken

door zijn mystieken altaar-slaap, een kreet

van heimwee naar intieme samenspraken...

‘Wie zijt ge?’ kleurend in het donker, deedt

ge uw hart, ontvlamd van kuisch verlangen, open

en badt: ‘Besprei me, o Jesu, met uw kleed...’

[p. 379]

 

En Hij, die wist, dat gij niet hadt geloopen

 

om aardsche liefde, maar in stille deugd

 

op hemelsche bejegening bleef hopen,

 

verloofde zich van uwe reine jeugd.

Hier wederom misbevalt dat meervoud ‘bruiden’ in bruidentooi. Ik kan me vergissen, maar het komt voor als stond het er alleen uit maatdwang, om eene lettergreep meer te hebben, en aldus tot een vers te komen dat past in een sonnet.

En dit is nog iets dat tegenvalt in Cantica Graduum. Sedert Perk en Kloos en Swarth en C^o, is het bij tal van nieuwere dichters eene manie om maar alles in klinkaards te stellen.

Met vollen eerbied voor den edelen kunstvorm die het sonnet is, en bij den lof die er Grootvader Boileau van spreekt, zij gezegd: te veel is te veel, en al die eeuwige sonnetten hangen al lang de keel uit. Lyrische poëzis is de uitspraak van eigen innigst gevoel, en dat gevoel is zoo rijk en afwisselend als het wentelplooien van den zeeboesem. Weêrom, eigen gevoel uit zich in eigen nauwsluitenden vorm, en zoo rijk en menigvoudig als het menschelijk gevoel is, zoo rijk en menigvoudig is ook de lyrische rythmus en maat en versvorm en strofenbouw.

Een klinkdicht, wanneer zijn vier strophen rijkelijk gevuld zijn met beeld en gevoel, wanneer, vooral, het gedacht er niet gedwongen, verwrongen en wanschapen inzit, wanneer de verzen zoetluidend zijn of krachtig, zonder schok of stoot, wanneer de rijmen schoon en natuurlijk uit de verzen bloeien lijk bloemen uit hun steel, zonder gezochtheid of dwang, een klinkdicht is een zeer schoone zooniet de schoonste, best afgerondde en volmaakste kunstvorm.

Maar daar zijn zóóveel vereischten toe en 't is zoo moeilijk om een frisch natuurlijk en teer-gevoel te bepootelen, zonder dat men het schendt, om het schoon te doen passen in dien kunstmatigen vorm.

[p. 380]

Want niet alle gevoelens ontstaan om in sonnetvorm geklonken te worden, en zóó dikwijls lijdt het gedacht en zijne uitdrukking schadelijken dwang van mate en rijm en strofen bouw.

Ook bij E.H. Smulders, bvb.:

bl. 21: Gelijk een vloksken blank is opgestegen

ons lieveling naar Jesus en geniet

met de Engelen zijn goedheid onverlegen.

Om de wille van het rijm wordt hier 't laatste vers dat het krachtigste mocht zijn, het allerzwakste.

bl. 23: Latro poenitens

is een flauw sonnet, met zwakke verzen en ongelukkige rijmen, en men gevoelt onmiddelijk dat de dichter vreeselijk gekwollen is door de keus van de vorm, het sonnet apriori is hem een dwang en een leugen, want hij zou veel echter, natuurlijker en schooner in een anderen vorm gedicht hebben.

bl. 24: Illusiebloemen, acht ik leelijk en om dezelfde

reden.

Het misbruik van de sonnettenvorm brengt ook dit met zich mee, dat al die nieuwere sonnettendichters er hun eigen kunsttaal bij inschieten; niet alleen willen ze sonnetten maken lijk Kloos en C^o, maar zulke sonnetten als de firma Kloos en C^o, te weten: sonnetten die, indien men geen meester is in 't vak, vergaan in een ijdele praal van hooge en zware woorden, waarin men dikwijls te vergeefs den zin gaat weêrzoeken.

Ten anderen, eene reeks schoone sonnetten, hoe schoon ook, is al kunstmatig omdat ze reeks is en daar staat één stuk natuurlijke poëzie ver boven.

Anders heb ik van Cantica Graduum zeer veel goed te zeggen, onder andere, dat dit nu eens is wat men zooveel heeft gevraagd, echte kristene, godsdienstige, katholieke poëzie; - versterkend en vertroostend voor elk priesterhert en voor elken geloovige, in onze tijd van halfslachtigheid en laffe verloochening van ons heiligst karakter,

[p. 381]

dat van katholiek uit een stuk. Het zal vooral den priesters welkom zijn, want het is voor hen gedicht, en het bezingt de onuitgesproken zaligheid door elkeen van ons genoten binst onze hemelsche wijdingsdagen.

Caes. Gezelle