Biekorf. Jaargang 21

[p. 81]

[Nummer 6]

De Forestiers van Vlaanderen

SLAAT een oud geschiedenisboek, een kronijke van Vlaanderen open. Op de eerste bladzijden vindt ge het wondere verhaal van Lyderic van Buc en de andere forestiers van Vlaanderen.

't Was ten tijde van den koning van Frankrijk, Clotharius II. Zekere Salvaert, vorst van Dijon, genoodzaakt, ten gevolge van een oproer, Burgondië te verlaten, besloot te gaan naar het hof van den koning van Engeland. Vergezeld van een talrijk gevolg en van zijn vrouw Emergaert, dochter van Geeraard van Roussillon, kwam hij in het land van Buc bij Rijssel, in een woud, waar hij door den wreeden heer der streek, reus Phinaert, aangerand en met zijn volk vermoord werd. Emergaert echter gelukte erin te ontsnappen en zich in het woud te verschuilen. Daar wordt haar een kind geboren. Vernomen hebbende dat Phinaert's mannen het woud doorloopen en haar opzoeken, verbergt de ongelukkige moeder haar kind onder eene haag en laat

[p. 82]

zich gevangen nemen. Een kluizenaar, Lyderic, vindt het kind, doopt het onder den naam van Lyderic en voedt het op. Tien jaar daarna wordt de jonge Lyderic door den kluizenaar naar Engeland gezonden om er zijn opvoeding te voltrekken. Toen hij zijn achttienste jaar bereikt heeft, treedt hij in dienst aan het koninklijk hof en wordt er weldra ten huwelijke aangezocht door 's konings dochter, Gratiana. Lyderic weigert. Hij heeft immers gezworen zijn vader te wreken en zijn moeder te verlossen. Hij verlaat Engeland en begeeft zich naar Soissons bij den koning van Frankrijk, Dagobert. Daar beschuldigt hij Phinaert en daagt hem uit tot een rechterlijk tweegevecht. Het gevecht heeft plaats te Rijssel, in bijzijn van gansch het koninklijk hof, op 15 Juni 640. Lyderic overwint, doodt den reus en verlost zijn moeder. Dagobert, om de heldhaftigheid van den jongen ridder te beloonen, schenkt hem het bezit van Phinaert's eigendommen alsmede het bestuur over Vlaanderen met den titel van forestier. Eenige jaren verloopen. Op zekeren dag is forestier Lyderic aan 't jagen in zijn bosschen van Buc en ontmoet er een schoone vrouw, die aldaar verdoold is. 't Is Rothilde of Idone, zuster van koning Dagobert. Lyderic biedt haar de gastvrijheid aan op zijn kasteel te Harelbeke, waar bij zijn gewoon verblijf hield. 't En duurt niet lang of Lyderic vraagt en verkrijgt haar ten huwelijke en te dier gelegenheid schenkt de koning hem als leen gansch het noorderdeel van Frankrijk.

Na zijn dood in 692, wordt hij in het forestierschap opgevolgd door een zijner zonen, Antonius. Dezes bestuur is niet gelukkig: de Gothen, Vandalen en Hunnen verwoesten Vlaanderen. Antonius vlucht naar Frankrijk en zijn nazaten Bossaert, Elstorius en Bossaert II doen niets om de barbaren te verdrijven. Karel de Groote bevrijdt het land met de hulp van Lyderic II, zoon van Bossaert II. Om Lyderic van Harelbeke te beloonen benoemt Karel hem in 792 tot erfelijk forestier en bestuurder van Vlaanderen. Deze sterft in 818 en wordt begraven te Harelbeke. Uit zijn echt met Flandrine of volgens anderen, met Emergaert,

[p. 83]

had hij een zoon Ingelram, die hem opvolgt en na zijn dood, 823, het bestuur overlaat aan zijn zoon Audacer. Boudewijn, bijgenaamd de IJzere, volgt op aan zijn vader Audacer in 837, als forestier van Vlaanderen en wordt korts daarna Graaf van Vlaanderen.

Ziedaar de hoofdtrekken van de geschiedenis der forestiers.

_**_*

Wat is er nu van de forestiers te gelooven?

Veel is daarover geschreven en getwist geworden. De eenen zien in gansch die geschiedenis niets anders dan een verward samenweefsel van tegenstrijdigheden, dwalingen en anachronismen. Voor hen begint de geschiedenis van het graafschap Vlaanderen met Boudewijn den IJzere, die de stichter is van het grafelijk stamhuis. Alles wat verhaald wordt over de zoogenaamde forestiers, zijn gewaande voorouders en voorgangers in het bestuur van Vlaanderen is louter verzinsel en moet bepaald verworpen worden. De anderen willen maar niet aannemen dat alles enkel verdichtsel is. Steunende op het feit dat sommige personen en daadzaken nog in andere, echte geschiedbronnen voorkomen, houden zij staan dat de grond en de hoofdtrekken van de forestierslegende als echt en waar moeten aangezien worden. Voor hen is het niet te loochenen dat de voorvaderen van onzen eersten graaf, Boudewijn den IJzere, opvolgentlijk Vlaanderen beheerd hebben in de hoedanigheid van forestier.

Het forestiersvraagstuk dat sedert geruimen tijd in den doodboek was geraakt en nog altijd onopgelost bleef, is, sedert een vijftiental jaren, opnieuw te berde gekomen. Al de geschiedgronden zijn opnieuw uitgepluisd, gewikt en gewogen geworden met het doel nieuw licht te ontdekken en tot een mogelijke oplossing te geraken.

Eerst hebben twee verhandelingen van E.H.L. Chamonin in de Annales du Comité flamand de France: 1. La Flandre wallonne aux temps Mérovingiens. Les Forestiers de Flandre. (Tome XXII. 1895 hl. 185-212).

[p. 84]

2. La genèse d'une légende. Nos premiers maîtres jusqu'aux temps de Boudouin de fer. (Tome XXIII. 1897 bl. 373-415).

Daar wordt een nieuwe doch vergeefsche poging aangewend om den grond ten minste van de legende met de geschiedkundige werklijkheid overeen te brengen.

In ditzelfde jaar 1897, schreef L. Vanderkindere, destijds Hoogleeraar te Brussel, eene studie in Bulletin de la Commission royale d'histoire, 5^e série. T. VII. bl. 91-138 over: Le Capitulaire de Servais et les origines du Comté de Flandre, waar hij ter loops handelt over de forestiers en duidelijk aantoont dat namelijk graaf Ingelram, die werkelijk bestaan heeft, nooit het gezag heeft gevoerd over Vlaanderen en onmogelijk kan vereenzelvigd worden met Ingelram, die, volgens de overlevering de grootvader zou geweest zijn van Boudewijn den IJzere.

In 1900 verscheen de doctorsthesis van A. de Saint-Léger, thans leeraar aan de hoogeschool te Rijssel: De Flandriae Comitatus primordiis, sive de fabulis quibus primi Comitis origines decorantur. Rijssel, 73 bl., later gedeeltelijk omgewerkt en uitgegeven in: Bulletin de la Commission historique du département du Nord, tome XXVI, onder den titel: La légende de Lyderic et des forestiers de Flandre. Rijssel, 1904, 27 bl.

Men mocht denken dat de stellingen van de Saint-Léger, zoo helder en kalm voorgesteld en tevens zoo grondig bewezen door allen onderschreven zouden worden.

Deze stellingen zijn:

1. Alles wat men met zekerheid kan vaststellen aangaande het ontstaan van het graafschap Vlaanderen is dat Boudewijn de IJzere er de eerstbekende graaf van is geweest.

2. Wat de gewaande voorzaten van Boudewijn betreft, onder hen is een dubbele reeks te onderscheiden:

a) de oudste reeks: Lyderic van Buc en zijn opvolgers; deze zijn ingebeelde wezens en de wondere lotgevallen van Lyderic zijn louter verzinsel.

b) de tweede reeks: Lyderic, Ingelram en Audacer, die

[p. 85]

naar men beweerde, de voorouders zijn van Boudewijn en zijn voorzaten in 't bestuur van Vlaanderen, 't zij als forestiers, 't zij als graven. Welnu, uit het onderzoek van de Saint-Léger blijkt: 1. dat werkelijk drie lieden met zulken naam bestaan hebben in de 9^e eeuw; 2. doch dat ze noch forestiers, noch graven van Vlaanderen waren; 3. dat zelfs onder hen gedrieën niet het minste verband bestaat, t z ij van bloedverwantschap, 't zij van opvolging in 't bestuur.

Deze uitslagen schijnen echter niet iedereen bevredigd te hebben.

H.A. Havenith wijdt een deel van zijn boek: Étude sur la région de la basse-plaine flamande. Luik, 1907, 109 bl. aan de forestiers van Vlaanderen, bl. 31-67. Na grootendeels de Saint-Léger nagepraat te hebben, gaat hij verder zoeken naar de afkomst en de hoedanigheid van Lyderic, Ingelram en Audacer. Daartoe is hij, bij gebrek aan oorkonden, de ethnologie en de etymologie te rade gegaan, twee wetenschappen, zeer zorgzaam voor oningewijden en vol gevaren en... H. Havenith heeft het gevaar niet gevreesd en hij is erin vergaan.

Eindelijk, in 1908, verscheen het I^e Deel van de Handelingen van den Geschied- en Oudheidkundigen kring te Kortrijk, bevattende eene studie van E.H. Ferrant: La Sépulture de Lyderic, d'Ingelram et d'Audacer en l'église d'Harlebeke. Kortrijk, 110 bl. Dit werk bevat een heldere samenvatting en een grondige bespreking van het geheele vraagstuk en tevens een oorspronkelijk deel betrekkelijk de vermoedelijke begraafplaats van de drie laatste zoogenaamde forestiers te Harelbeke. De schrijver betwist eenige van de Saint-Léger's besluiten; hij neemt aan:

1.

dat Lyderic, Ingelram en Audacer graven waren, plaatselijke graven van Harelbeke die terzelvertijd aan 't hoofd stonden van verschillende pagi, 't is te zeggen van verschillende van die gewesten die naderhand het uitgestrekte leenroerig graafschap Vlaanderen uitgemaakt hebben; en onder de pagi, die onder hun beheer stonden,

[p. 86]

	bevond zich de pagus Flandrensis, 't is te zeggen dit deel van Vlaanderen, gelegen ten Noorden bij de zee met de omstreken van Brugge, Oudenburg en Aardenburg.
2.	dat ze alle drie onderling verwant waren, zoodat Audacer, vader van Boudewijn den IJzere, kleinzoon was van Lyderic;
3.	dat ze alle drie te Harelbeke begraven zijn.

Dit laatste punt te bewijzen is het bijzonder doel van den schrijver. Zijn zulke bewijzen te Harelbeke zelf te vinden?

Het rechtstreeksche, het zekerste bewijs ware het bestaan zelf van de eigenlijke grafstede van Lyderic, Ingelram en Audacer. Doch de opdelvingen gedaan ten jare 1843 door de Brugsche ‘Société d'Émulation’ onder toezicht van Kan. Carton zijn zonder uitslag geleven.

Nochtans, nopens de begraafplaats te Harelbeke van deze drie zoogenaamde graven van Harelbeke en forestiers van Vlaanderen bestond er ter plaatse eene oude onafgebroken overlevering. Doch de schriftelijke geschiedbronnen van het kapitel en van de stad, die daarvan getuigenis geven, klimmen niet hooger op dan de XIV^de eeuw.

Wat de monumentale geschiedgronden betreft, de Grafzerken, die weleer in de kerk bestonden en de Gedenksteenen die er heden nog te vinden zijn, - hoewel het niet kan vastgesteld worden uit welken tijd ze dagteekenen - zijn vermoedelijk niet oud genoeg om eenig bewijs te kunnen opleveren en de Praalgraven, waarvan de kronijkschrijvers uit de XVI^de en de XVII^de eeuw gewagen, waren eenvoudig de graftomben van eenige leden der familie Courtroisin.

Kan er een bewijs gevonden worden in de geschiedenis van den oorsprong der kerk van Harelbeke?

Over de eerste stichting der kerk door Lyderic, over hare verwoesting door de Noormannen en hare heroprichting door Arnulf den Oude, bestaat er niets dan de getuigenis van latere kronijkschrijvers en van... Meyerus.

[p. 87]

De oudste geloofweerdige gegevens dagteekenen uit de X^de eeuw. Doch, deze bronnen, evenals de beruchte oorkonde van Philips I, koning van Frankrijk, en de volgende begiftigings- en bekrachtigingsakten - ofschoon ze getuigen van een hooge waardeering van wege de graven van Vlaanderen voor de kerk van Harelbeke, - bevatten zelfs geen zinspeling - althans geen uitdrukkelijke - op de begrafenis der zoogenaamde forestiers te Harelbeke.

Tot hier toe hebben we geen enkele stellige inlichting over Lyderic, Ingelram en Audacer, die volgens de overlevering en volgens de kronijken graven waren van Harelbeke en forestiers van Vlaanderen.

Wat nu te doen overblijft is de bronnen van de geschiedenis van Vlaanderen te rade te gaan en een onderzoek in te stellen naar het bestaan en den aard van de gewaande voorzaten van Boudewijn den IJzere.

de Saint Léger en Ferrant hebben dezelfde geschiedbronnen geraadpleegd. Hoe is het te verklaren dat hunne uitkomsten verschillen? Welke van deze uitkomsten zijn als echt aan te nemen?

Alles hangt af van de geschiedkundige weerde die aan deze bronnen te hechten is.

Om de lezers op hunne beurt er over te laten oordeelen en hun toe te laten de wording en de ontwikkeling van de Forestierslegende te vervolgen, deelen wij hier, in hunne volgorde, de hoofdzakelijke schriften mede die bedoelde personen en daadzaken vermelden of behandelen.

('t Vervolgt)

E. Van Cappel