Biekorf. Jaargang 20

Geslachtsnamen

Bostyn, Bostoen, Wostyn.

In eenige woorden, ontleend aan het fransch, of zelfs rechtstreeks aan het latijn, verschijnt in onze taal eene oorspronkelijke a als o voor st; b.v. in wvl. rosteel nevens rasteel; doch vooral tusschen eenen lipklank en st schijnt deze klankwandel regel te zijn: zoo hebben wij in West-Vlaanderen: bostaard (reeds mndl.) nevens bastaard,

[p. 279]

poschenie nevens paschenie, postenakel uit pastinaca; in het middelnederlandsch posternake nevens pasternake, posteide nevens pasteide. Ook in eenige maagschapsnamen kan deze bijzonderheid opgemerkt worden:

Wvl. Bostyn nevens Bastin (Antwerpen, Brussel, Parijs), Bastyns (Brussel), Basteyns (Brussel), Battin (Parijs). - Deze naam zal wel een wisselvorm zijn van Bastien, d.i. Sébastien, met vervanging van -ien door den zeer gewonen uitgang -in.

Wvl. Bostoen nevens Baston (Meenen), Bastoen (Meenen en Kortrijk in 1459), Baton en Batton (Parijs). - Deze naam is vormoedelijk anders niets dan het gemeen zelfst. nw. ofr. baston, nfr. bâton. Vgl. den vlaamschen maagschapsnaam Stock. - Het ofr. -on is in het middeleeuwsch dietsch regelmatig -oen geworden.

Wvl. Wostyn, nevens Wastyn (Lauwe, Aalbeke, Rollegem, enz.), Watin (Parijs), Wattin (Wevelgem). Wattyn (Brussel), Watteyn (Lauwe, Wevelgem). - De ofr. uitgang -in is in het mndl. regelmatig -ijn; later, ingevolge der eigenaardige fransche ontwikkeling der uitspraak, ook -ein. De s voor medeklinker begint in 't fransch (ook in 't picardisch) te verdwijnen in de 11^de eeuw (ten minste voor de vloeiklanken) en is waarschijnlijk in den loop der 12^de eeuw voltrokken. In 't gemeen fransch verandert ast in ât, in 't picardisch regelmatig in att.

De oorsprong van dezen naam is niet al te klaar. Mogelijk is een germ. wast- aan te nemen, al vind ik het nergens vermeld. Het is echter niet onwaarschijnlijk dat de zuid-gallische naam Gaston aan een germ. *Wasto zou beantwoorden. In alle geval hebben wij een woorddeel wast- in de volgende maagschapsnamen:

Wast + ellu: Wattel, Wastiau, Wathiau, Wattiaux; vervlaamscht Wasteels, Watteeuw.

Wast + ell + inu: Wastelain, Wattelin.

Wast + ell + ittu: Watelet, Wathelet, Wattelet.

Wij mogen daar gerust bij voegen.

Wast + inu: Watin, Wattyn, Wastyn, Wostyn.

[p. 280]

Deze zijn al noordfransche namen; daarnevens bestaan, te Parijs, de volgende centraalfransche: Gastel, Gasteau, Gateau, Gatin.

Opm. - Deze naam mag niet verward worden met den volgenden, die er alleenlijk van verschilt door den uitgang e, maar eenen geheel anderen oorsprong heeft. Het mndl. woestine, dat moest woesten worden, en het geworden is in den plaatsnaam Woesten (Westvl.), is in het middeleeuwsch latijn en fransch gewoonlijk vertaald door wastina, wastine, waarschijnlijk wel door aanleuning aan het lat. woord västus. Zoo vindt men in vroegere tijden ook den naam Van de Woestyne overgezet door De la Wastine. Op zijne beurt zal wastine wel het verspringen van den klemtoon veroorzaakt hebben in ons woord woestijn(e). Welnu wastine vinden wij terug in de volgende maagschapsnamen: Wastyne (Gend) Vandewattyne (Meenen, Brussel) Deswattines (Antoing) Dewattines, Dewattinne (Brussel), Watine, (Parijs), De Watteyne (Gend), Watteyne (vooral te Meenen en omstreken). Daarnevens Gastinne, Gatine (Parijs) en in de middeleeuwen de la Gastine.

Lescouhier.

Ons woord schoe, schoen luidde in het oudnederlandsch *skôh. Voegen wij daaraan den germ. of latijnschen uitgang der nomina agentis, -âri(us), zoo bekomen wij een middellat. *escoharius, dat in het oudfr. zou escohier luiden.

Dit woord wordt inderdaad aangetroffen ten jare 1229, door d'Herbomez, Étude sur le dialecte du Tournaisis, bl. 24, aangehaald bij Hatzfeld-Darmesteter-Thomas: Dictionnaire général de la Langue Française. Welke de beteekenis van het woord is bij d'Herbomez kan ik uit deze aanhaling niet opmaken; maar aangezien het vermeld staat i.v. écoffier = ‘schoenmaker’ zal de beteekenis van escohier ook wel ‘schoenmaker’ zijn. En deze moet wel de eerste beteekenis geweest zijn, indien de voorgestelde afleiding juist is.

Intusschen komt het woord ook in eenen, en zelfs twee andere zinnen te voorschijn.

[p. 281]

In La Geste de Liége, par Jehan des Preis, dit d'Outremeuse, Glossaire philologique, par Aug. Scheler, wordt het woord escohier verklaard door: ‘marchand ou apprèteur de cuirs, tanneur’.

Nog eene derde beteekenis, te weten deze van ‘pelletier, pelsmaker’, moet aan het woord toegekend worden. Dit blijkt uit Istore et Croniques de Flandres, uitgave van Kervyn de Lettenhove, eerste boekdeel, bl. 14. Daar wordt melding gemaakt van eenen escohier, die in de hoofding van het artikel ‘peletier’ genoemd wordt, en door Robbrecht, hertog van Normandie, verzocht werd om ‘ung sien plichon (*pellicione, 9 *peliçon = pelisse) raparillier qui moulliés estoit. En wanneer Willem, zoon van Robbrecht en kleinzoon van den escohier, na zijns vaders dood, genoodzaakt was de stad Alençon te beleggen, die door zijne tegenstrevers was ingenomen, hielden deze met hun den spot, et pour li faire plus grant duel et plus de despit, il batoient piaux d'aignaux sur la muraille. Hetwelk den jongen hertog in zulk eene hevige woede ontstak, dat hij 's anderdags de stad stormender hand besprong, meester werd en aan al de belegerden handen en voeten deed afkappen.

Welnu, het woord escohier, op zijn eigen of verbonden met het lidwoord, geeft aanleiding tot de volgende maagschapsnamen:

Lescouhier (Zillebeke), Lescouwier (Bikschoote), Lécohier (Noorden van Frankrijk), Lecoyer (pr. Henegouwen départ. du Nord), Escoyez (pr. Henegouwen).

In het Waalsch valt de ingaande e weg, vandaar:

Scohier (pr. Henegouwen en Namen), Scoyer (pr. Namen).

Eindelijk is in het flandro-henegouwsch en het waalsch de tweeklank ie (voor zoover deze algemeen fransch is) overgegaan tot i, en de uitgaande r in de uitspraak verloren gegaan; beide taalverschijnsels klimmen op tot de dertiende eeuw of nog hooger. Van daar de namen:

Scohy (Gend, Tourcoing), Schohy (Wervik), Scoy (Beauvechain, pr. Brabant) en Schoy (Brussel).

[p. 282]

Wij maakten hooger melding van het woord écofier, dat ingang gevonden heeft in den Dictionnaire général. Het schijnt wel dat de germ. h in *skôh in een deel van de zuidromaansche gouwspraken overgegaan is tot f. Het gebeurt nog, in andere tijden wel is waar en in andere omstandigheden, dat f en h met elkander wisselen: f wordt h in het Castiliaansch en het Gascoensch; fransche (en araabsche) h wordt f in 't Spaansch en 't Portugeesch.

Bij Ducange, i.v. Scafones, worden twee texten, uitgaande van roomsche pauzen, aangehaald, waar ons woord zeker in voorkomt: Innocentius III PP. lib. 1, Epist... de Canonicis Regularibus: ‘...Subaros quoque in hyeme, sotulares habeant in aestate, caligas tam lineas quam laneas, et scafones similiter habeant duplicatos...’ Zonder twijfel moet scufones gelezen worden, zooals in den volgenden text: Regula Ordinis Canonicorum S. Marci de Mantua, in Regesto Alexandri IV PP. ‘Item duo femuralia, duo caligae laneae, et quatuor lineae sine pedalibus, quatuor scuffones et duo subtellares et duo bottae filtratae’.

Hier hebben wij de verklaring van het zuidfransche écofier. In een Woordenboek van 1514 (aangehaald in Dict. gén.) staat: Escoffier, en Savoye, cordouannier. Als huidige beteekenis geeft de Dict. gén.: ‘Ouvrier travaillant le cuir, cordonnier, mégissier, etc.’, beteekenissen bijna even uiteenloopende als deze van escohier. Dit woord vormt insgelijks maagschapsnamen: Escoffier (Parijs, Lyon, Besançon, Nice), Scoffier (Nice).

Opm. 1. - Verschillende nederlandsche namen kunnen vergeleken worden met Lescouhier, enz., welke ook de beteekenis weze die men aan dezen name toekent. In den zin van pelsbewerker hebben wij Depelsemaecker; in den zin van leêrbewerker hebben wij Deleersnijder; en in dien van schoenmaker, die vermoedelijk de oudste is: Deschoemaker, Schoemaekers, Schoenmakers, misschien ook Schoemans; verder Deschoesitter, Schoesitter, Schoesetters. De laatste namen zijn samengesteld met het latijnsche

[p. 283]

woord Sûtor, evenals hoogduitsch Schuster uit mhd. Schuochsûtoere. Sûtor op zijn eigen gebruikt hebben wij in Desoutter, Desutter, Desitter.

Opm. 2. - Te Antwerpen bestaat de naam Schoiers, dien ik eenmaal Schoïers geschreven vind. Dit schijnt te wijzen op eene uitspraak -iers, met den klemtoon op de tweede lettergreep. Is dit werkelijk zoo, dan beantwoordt deze naam aan het oudwaalsche Scohier, nog vertegenwoordigd door de hooger aangegeven geslachtsnamen Scohier en Scoyer.

Adzo