Biekorf. Jaargang 18

De Blijde Requiem

IK beloofde in mijn eerste schrijven over Pater Lucas van Mechelen, eerlang, het bijzonderste werk van dien dichter kenbaar te maken; ik wil spreken van den blijden Requiem.⁽¹⁾

Ik zie reeds oogen verwonderd opzien en ik hoor de benieuwde vraag: Blijde Requiem?... op wat mag dat nu uitloopen?... hoe kan een Requiem blijde zijn?...

(1) Ik denk niet dat er nog veel exemplaren van de eerste uitgaaf bestaan. Het exemplaar dat iemand mij leende werd door hem gekocht te Leiden voor 15 florijnen. Tegenwoordig heb ik de drie uitgaven. Ik denk niet dat ooit eene vierde verscheen.

[p. 281]

Ik zal zoo goed mogelijk uitleggen wat eigenlijk het dichtwerk beteekent, en dan zal iedereen gemakkelijk begrijpen waarom die Requiem en hoe die Requiem een blijde is.

_**_*

Met den dichter der ‘Gheestelycke sanghen’ moeten we eene driedubbele vraag ophelderen:

‘Ten eersten:’ - welke - ‘is den eyndelycken waerom van deze, want volgens de leeringhe van den H. Thomas I, 2, q. 1, is het eynde moeten genomen worden die redens van die sake die gheschickt worden tot het eynde.’

Ten tweeden’; - welke is - ‘die dispositie van de materie, te weten hoe dit beantwoordt aan het eynde.’

‘Ten derden’ welke is ‘de manier van spreken ende termynen’.

Korter gezeid welk is het doel, het onderwerp, hoe is de taal en de stijl van het werk.

I Doel.

De lezer gelieve te gedenken wat wij reeds zegden over de gedichten van Pater Lucas; alle zijn op zangwijzen van zijnen tijd gezet. Het doel van den blijden Requiem en van al de andere gewrochten van den dichter, behelst dan: den waarom van dicht en zang of liever van dicht op zang.

De schrijver geeft vier redenen. In mijn vorig artikel had ik eene veronderstelling gedaan die sedert in zekerheid veranderde. Waarschijnlijk had ik geschreven, zal de dichter de min goede of slechte liederen door deugende willen vervangen hebben. En een der redenen die Pater Lucas vooruitbrengt, is ‘opdat ons deze liederen souden dienen tot een teghen-ghift van het quaet, tot het welck onse natuur soo seer is ghenegen ende door gheen middel lichtelijcker in onse siele en wordt ghestort dan door de konste des dichte ende soetecheydt des sanks. Gheen

[p. 282]

crachtigher middel en hebben Venus-ghesellen om die herten des jonckheydts t' ontsteken in haar vier; Jae het ketters-fenijn heeft desen wegh ghevonden⁽¹⁾.

Een ander reden is ‘op dat onse siele tusschen haren daghelyckschen aerbeydt ende verdriet soude verlicht ofte vermaeckt worden’. Immers - zegt Pater Lucas - onze natuur heeft zooveel overeenkomen met dicht en zang ‘dat oock de sprakeloose kinderen, door liedekens van hare voesters, worden ghesust in haer weenen, ende beweeght tot ruste ende slaep. Oock de reysers in den middach dryvende hare jock-draghende beesten, versoeten de bitterheydt haers aerbeydts met het singhen der liedekens; oock de landts-lieden in haren acker, die wyntreders in hare persse, die schippers tusschen de riemen’ allen zingen, zoo zoet en troostend is het lied!

De derde reden ligt eenigszins in den eersten besloten: zang en dicht verwijderen verstrooidheden en richten het hert beter op, naar God.

De vierde reden is, dat dicht en lied allerbekwaamste middelen zijn om God te loven - ‘ende te volbrengen 't gene David practiseerde’ - alsook - ‘Moyses met sijne suster, Anna de moeder van Samuel, den propheet Isaïas, de drij kinderen in den oven van Babylonien, Sacharias, Simeon ende den spieghel van alle deughden ende danckbaerheydt Maria - die - hier in haer ghevolght geweest - is - van veel H. persoonen, namentlijck van onsen H. Vader Sinte Franciscus’ zooals in zijn lied aan broeder Zon, en In foco l'amor mi mise, en in Amor di Caritate.

(1) Zijn laatste gezegde bewijst hij door de getuigenis van Theodoretus, libro 4, c. 14, van Zozomenus, libro 3, c. 15 en van Boterus. Als mannen die de ketterijen door dichtliederen bestreden, noemt hij den H. Ephrem die ‘Goddelijcke dichten op lieren, ende andere instrumenten dede spelen’ en den H. Ambrosuis aan wien de Arianen verweten ‘dat hy het volck was verleydende door syn dichten en hymnen door oorsake dat hy in het eynde van elck, was verheffende die ghelijckheydt in het wesen en in de glorie des H. Dryvuldichheydt’.

[p. 283]

II. Onderwerp.

Aan het einde beantwoordt rechtelijk het onderwerp dat het lijden des Zaligmakers ‘het bewercken van de Theologale ende morale deughden’ - het wandelen in 's Heeren tegenwoordigheid en den weg der vereeniging bevat.

Eer ik verder ga moet ik eerst eene waarschuwing doen.

De Blijde Requiem is vooral een mystiek werk⁽¹⁾. Dat de lezer niet verschrikke voor dat woord.

‘Mystiek’ is voor velen eene duisterheid waardoor niet te dringen is; sommigen doet het gretend lachen en medelijdend schokschouderen; anderen doet het aanstonds aan hysterie denken.

En nogthans... een geheim is het niet, zeker geene hysterie en nog min eene zaak om meê te lachen.

Ten huidigen dage is het als een salonpraatje geworden dat de H. Teresia eene hysterieke was. Dit zeggen niet alleen vrijdenkers, maar ook al wat lichtzinnige katholieken, zelfs damen zouden aleens meespreken en eens prettig vragen ‘mais S. Térèse... n'était-elle point hystérique?’

Heer Janet beweerde zulks ook eerst; daarna, na dieper studie en grondiger peilen kwam hij tot het tegenovergestelde besluit. D^r Imbert en D^r Goix⁽²⁾ hebben duidelijk de valschheid dier bewering bewezen. Pater Bonniot⁽³⁾ schreef zelfs dat heiligen geene hysterieken kunnen zijn. Voor wien geloof bezit, is zijne redeneering heel aannemelijk. Hysterie, zegt hij, is vooral eene psychieke ziekte: de wil is ondermijnd... als lam geslegen. Uit de zwakte van den wil spruit die nevrose voort. Een hysterieke, heeft, om zoo te zeggen, geen wil meer; een hysterieke gebiedt nooit, zelfs als hij koppig is. Nu, wat vinden we in de heiligen? De deugd! En wat is de deugd? Niet anders dan de wil die de gewoonte heeft zijn zelven te geleiden, en

(1) Pater Lucas zegt dit zelf, lijk ik verder zal toonen.

(2) Annales de philosophie chrétienne. Juin, 1896.

(3) Le miracle et ses contrefaçons.

[p. 284]

te gebieden, alsook de gewoonte aan 't lichaam, gezond of ziek, zijnen weg te toonen.

Ik zal hier niets zeggen om te beweren dat de mystiek geen lachendingen is Met menschen die over zoo iets grijnzen, valt er niet te redetwisten. 't Ware ten andere nutteloos, want onder de lezers van Biekorf zijn er zulk geenen te vinden⁽¹⁾.

Opdat de Blijde Requiem beter verstaan zij, hoef ik in korte woorden, te verklaren wat mystiek en ascetiek is, want ik ben van meening dat het werkje voor een deel ascetiek, en voor een ander deel, bijzonderlijk mystiek is. Vele moderne schrijvers gebruiken alle stappe het woord mystiek. Wat ze ermee bedoelen kan men lichtelijk raden. Ze schijnen ermêe iets onduidelijk, licht-afgetrokken, iets vaag of beter iets mysterieus te willen mêe beduiden. Een mystieke persoon zal iemand zijn met donker, diepliggend ideaal, die als buiten de wereld leeft, de ziel, vol droomen die hij, voor wezenlijk neemt.

Dat zijn schrijversgrillen; ze geven den zin aan een woord dat ze misschien maar half vatten, zoo las ik daar even nog over Michiel de Swaen. ‘Van belang was zijne bekering tot een mysties ascetisme’⁽²⁾. Hoe rijmt men dat te gaar? Wat wilt ge!.. 't is heden eene gejaagdheid naar het onduidelijke, 't ongrijpelijke, 'k zal maar zeggen naar 't modern mystieke, in de letterkunde, zooals de jongere Hollandsche school het getuigt.

('t Vervolgt)

(1) Pater Lucas geeft zelf te bemerken dat ‘zekere gheleerden uyt faute - dat ze de mystiek niet kennen, alhoewel ze - gheleert willen ghenaemt zijn, maer niet en hebben gesien dan hare philosophie en hare scolastike Theologie, somtijdts teghen de mystike Theologie uyt-vallen met straffe ende onbescheyden oordeelen, de welcke sy wel souden matighen indien sy hun wat gheoeffent hadden in het lesen van die voornaemde schrijvers’. ‘Die voornaemde schrijvers’ zijn Dyonisius, Areopagita, Verselensis, H. Bernardus, Bonaventura, Rusbrochius, Taulerus, de H. Arphuis ‘ende menichte van andere’.

(2) D^r De Vooys in Taal en Letteren, 15 Juni 1905, bl. 317.