Biekorf. Jaargang 16

[p. 337]

Over pokken-zetten

MET bijna volkomen zekerheid kunnen wij de echte gevaarlijke pokken ontgaan, als ons de koepokken, met goeden uitslag, ingeënt en, op tijd en stond, heringeënt worden.

't Is aan Jenner, een engelsche geneesheer uit de jaren 1700, dat wij die belangrijke ontdekking, met hare verredragende en uiterst heilzame gevolgen, te danken hebben.

Voor deze onschatbare uitvinding, recht gelijk voor meest al de andere bekende gewichtige uitvindingen, was de grond reeds alleugerhand voorbereid. Lange jaren trouwens waren de menschen reeds op zoek om den verderfelijken en moorddadigen pokkenvijand met goeden uitslag te keere te gaan; en, staat de koepokinenting eerst sedert en door Jenner bekend, de pokinenting was jaren, ja eeuwen reeds, in zwang.

In de menigvuldige pokkenplagen en was elk pokkengeval natuurlijk niet even erg; tusschen de talrijke noodlottige gevallen liepen er nog al wat goedaardiger ontstekingen; onder die goedaardige ziekelijkheden waren er die buitengewoon licht verliepen.

Nu, dachten zeker sommige vernuftige lieden bij henzelven: ingezien wij dus, om zoo te zeggen, allen met de pokken af te rekenen hebben, hoe wel en ware 't niet, konden wij door de lichtste pokkensoort getroffen worden, daarvan genezen en alzoo voor verder pokkenziekzijn bevrijd blijven; de pokken immers en overvielen bijna nooit tweemaal denzelfden mensch.

En alzoo stak men de nog onbesmette zieken bij lichtkranke pokkeniers om ze, op het gunstigste oogenblik, met de gevreesde ziekte te laten besmetten. Uit die doenwijze kwam zeker later het gedacht op om de pokkenstoffe van lichtkranke zieken op de gezondzijnde en nog onaangetaste personen over te enten. Die bewerking was overigens sinds honderde jaren in zwang in de Oostersche streken.

[p. 338]

Meest altijd kon men vaststellen dat de inenting van pokkenetter, voortkomende van licht aangedane zieken, eene ongevaarlijke en goedaardig verloopende ziekte voor gevolg had. Als algemeene regel en kon die daadzake evenwel niet gelden.

Menigmaal immers gaf zulk pokkenzetten aanleiding tot het uitbotten van doodelijke pokken - volgens de gedane berekeningen stierf er ongeveer één mensch op drie honderd ingeënte -; en niet al te zelden sproot uit dat kunstmatig pokkenzetten eene alom uitbreidende pokkenbesmetting: van 1794 namelijk staat het beschreven dat in Hamburg, ten gevolge van het zorgeloos menschenpokinenten, de geheele stad doorzoedeld wierd, met het gevolg, dat vele volgroeide menschen en geweldig veel kinders er het leven bij verloren.

Hoe zeer het gebruik dier pokinenting reeds ingeburgerd was kan men hieruit rapen dat van 1740 tot 1758, in Engeland alleen, rond de 200.000 lieden met menschen-pokkenetter ingeënt wierden.

_**_*

In Gloucestershire, de streke waar Jenner geboren was en als kind en jongeling verbleef, bestond bij de koeien eene ziekte die als koepokken (cowpox) bekend was. Op den uier der koeien, die door de voormelde ziekte aangetast waren, kwam er een slag van pokkenpuisten te voorschijn, de koeien waren eenige dagen lichtelijk krank en alles ging welhaast in volkomen genezing over. De melkers en melkerinnen, die zulke koeien behandelden, kregen dikwijls - als zij ievers eene lichte verwonding aan handen of voorarms hadden, den zelfden uitslag op die lichaamsdeelen; en 't gold algemeen als regel dat zulke lieden nooit door menschenpokken overvallen wierden.

Jenner's medeburgers en tijdgenooten wisten dat geheel wel; en 't moet zijn dat het elders ook niet onbekend 'n was; want reeds in 1765 hadden Sutton en Feester, twee

[p. 339]

engelsche geneesheeren, in eenen geneeskundigen opstel mêegedeeld, dat menschen, die van koepokken aangedaan geweest waren, van menschenpokken zeker verschoond bleven; D^r Noth, ook een engelsche geneesmeester, entte zijn eigen zoon, en terzelvertijd andere kinders, met de koepokken in 't jaar 1786; schoolmeester Plett, uit Holstein, in 't toenmalige Denemarken, deed, in 1791, drie kinders dezelfde bewerking ondergaan; en hij kon waarnemen dat, van al de bewoners van het huis, waar die kinders in geënt geweest waren, bij eene latere pokkenbesmetting, slechts de ingeënte kinders van de ziekte gespaard bleven.

Het zaad der kostbare ontdekking hing, als ik zoo schrijven mag, om zeggens in de lucht; maar bij Jenner alleen viel het zaadje op vruchtbaren bodem; bij hem alleen had het gewas veien grond genoeg gevonden, en in hem den voorbestemden bezorger getroffen, die 't vasten wortel zou doen schieten, als heerlijken boom doen opwassen en schooner vruchten afwerpen dan er wel honderd jaren lang, door menschenzorg gekweekt en door menschenhand geplukt zouden kunnen zijn.

Alreeds van den eersten aanvang zijner geneeskundige werkzaamheid had Jenner, met de meeste oplettendheid, die gevallen gadegeslagen en nagegaan waar bij melkers en melkerinnen koepokken ontstaan en uitgebloeid waren; den gang hunner ziekte had hij nauwkeurig vervolgd en ook opgemerkt en aangeteekend dat zij gewoonlijk maar één enkele maal van die kwale overvallen wierden.

Hij had ook met stelligheid waargenomen dat de koepokkenzieken naderhand nooit door echte pokken aangetast waren; of wierden zij, geheel uitzonderlijk, door de echte pokken besmet, deze laatste een uiterst goedaardig verloop aantoonden.

Twintig jaar lang heeft hij daar zijn bijzonderste werk van gemaakt; zijne oogen open gehouden voor al dat hem nader beleering kon geven over dat voor hem zoo gewichtig vraagstuk; andere onovertuigde medebroeders, tot ver-

[p. 340]

velens toe, over de betrekking tusschen koe- en menschenpokkenlijders onderhouden.

Eerst als de weg klaar voor hem lag afgebakend, en dat er geen doolvaren meer te vreezen was, waagde hij de gewichtigste en laatste stap; een kind werd ingeënt met koepokkenstof; korten tijd na dat de koepokken, die te rechter tijd en met de gewone verschijnselen tot stand kwamen, afgevallen waren, werd door Jenner het kind met menschenpokkenetter ingeënt. Het gevolg was dat het kind geheel en gansch verschoond bleef van de echte pokken.

Naderhand, en vóór dat hij er toe besloot zijn thans wereldbekende mededeeling in 't openbaar te zenden, heelt Jenner nog verscheidene andere kinders, eerst met koepokkenstof en daarna met menschenpokkenstof, behandeld en telkens met denzelfden uitslag; de kinders bekwamen schoone en degelijke pokkenpuisten, maar bleven onvatbaar voor het levensgevaarlijk menschenpokkenziektevergift.

Het laatste, het onomstootelijk bewijs der deugendheid zijner opvatting lag nu in de handen van Jenner; en in 1798, twintig jaar na het aanvangen zijner eerste opzoekingen en waarnemingen, gaf hij zijne verhandeling in 't licht:

‘Inquiry into the Causes and Effects of the Variolae Vaccinae, or the Cowpox.’

Jenner's aansporing tot de andere Londensche geneesheeren gericht om zijne ontdekking te toetsen, en goed of kwaad te keuren, viel maar geheel koeltjes uit in den beginne; en eerst langzamerhand kwamen de ambtgenooten er toe om zijne uitvinding op de proef te stellen.

De uitslagen waren hem volstrekt te mede. Het nieuws verspreidde met ongehoorde snelheid geheel Europa door; en reeds in 1800 mocht Jenner met blijdschap vaststellen, dat zijne ontdekking geproefd, gekeurd en goed gevonden geweest was, en ook toegepast wierd in daaromtrent al de landen Van Europa.

[p. 341]

Het geding was voor goed gewonnen bij alle koel en onpartijdig oordeelende geneesheeren; niet alleenlijk bij de geleerde lieden, maar ook bij sommige landsbesturen had men de machtige gezondheidsbevorderende dracht van die ontdekking ingezien; en op bevel van Koning Frederic Willem III van Pruisen, wierden erin 1803, navorschingen gedaan bij al de burgerlijke en legergeneesheeren van het land om met zekerheid te kunnen vaststellen:

1) of de echte koepokkenstof wel vrijwaring verleende tegen de aansteking met natuurlijke pokken;

2) of de koepokinenting schadelijke gevolgen had voor de gezondheid.

Met overwegende meerderheid was de antwoorde ja op de eerste en neen op de tweede vraag.

('t Vervolgt)

D^r A. Depla