Biekorf. Jaargang 15

[p. 365]

Mengelmaren
Simon Benninck
Brugsche verlichter uit de XVI^de eeuw

EEN brokske honing voor den Biekorf.

Alles wat bijdragen kan tot het laten kennen van ons roemrijk verleden, hoe gering ook het zij, is, dunkt me, 't vermelden weerd. Sedert eenige jaren wordt er ongelooflijk vele gezocht en gesnuisterd op het gebied der Vlaamsche kunstgeschiedenis. En 't is als rezen ze uit den grond, de kunstenaars en kunstgewrochten, voordezen weinig of niet bekend, die onze bewondering afdwingen en ons met fierheid en verrukking doen terugzien op de XV^de eeuw, die rijke, prachtige, roemvolle kunsteeuw. Wat een schaar veerdige schilders en scrivers, vignettemakers, verlichters, beeldemakers, miniatuurschilders, boekschilders, die ‘met pennen en met pencheelen werckende waren’ voor koningen en prinsen en steden en kloosters, en heinde en verre den naam en den roem van Vlaanderen verbreidden!

De hertogen van Burgondië en vooral Filips de Goede besteedden schatten gouds ter ondersteuning en verbreiding der kunst en de groote heeren, waaronder niet het minst Lodewijk van Brugge, heer van Gruuthuuse, volgden het voorbeeld na, door het hof gegeven.

Onder de boekschilders uit dien tijd bekleeden de Benninck's een eereplaats. Ze zijn afkomstig uit Gent en behooren tot een ware kunstenaarsfamilie. Vader Benninck, Alexander, begon zijn kunstenaarsloopbaan te Gent. In 1469 was Hugo vander Goes peter bij zijne inlijving in de schildersgilde dier stad. Van 1486 tot 1499 verbleef hij te Brugge, waar hij wrocht, twaalf jaar lang, voor Lodewijk van Gruuthuuse. Zijn werken zijn bijna allen nog bewaard en berusten in de Rijksboekenzaal te Parijs. Hij stierf omstreeks 1518-1519⁽¹⁾.

Zijn zoon Simon was wellicht de vermaardste verlichter uit dien tijd, en diens dochter Lievine muntte ook uit in 't miniatuurschilderen. De engelsche koning Hendrik VIII ontbood haar te zijnen hove. Ze huwde er een man van hoogen adel en werd door de koninginnen Maria en Elisabeth om haar schilderwerk zeer hoog geschat⁽²⁾.

(1) Ziet over Alexander Benninck en zijn werken:
Conférence du R.P.J. vanden Gheyn, Conservateur de la section des ms. à la Bibliothèque royale de Belgique sur la miniature à la Cour de Bourgogne (Bull. de la Soc. d'hist. et d'archéol. de Gand, 1904, pp. 39-45).
P. Durrieu, Alexandre Bening et les peintres du Bréviaire Grimani (Gazette des Beaux-Arts, 3^e série, t. V, p. 353 et svv. et t. VI, p. 55 et svv.
Biographie des hommes remarq. de la Fl. Occ. Bruges, 1843, Miniaturistes, t. IV, pp. 108-150.
J.J. De Smet, Recueil de mémoires et de notices historiques, Gand, 1864. Quelques recherches sur les anciens enlumineurs et calligraphes, t. II, pp. 580-591.

(2) Biogr. des hommes remarq. l.c. en J.J. Desmet, o. en l.c.

[p. 366]

Simon nu, - hij teekende Benninck, Bening, Bennings, Benichius, - was te Gent geboren op 't einde der XV^e eeuw. Naderhand ging hij te Brugge wonen, werd er lid van de S. Jans- en S. Lucasgilde in 1508, verwierf het poortersrecht in 1519 en stierf waarschijnlijk in 1561⁽¹⁾.

Van zijne hand hebben we heden nog het misseboek door hem verlicht (1525-1530), dat, op aanvrage van het magistraat van Dixmude, geschreven was door Pierchon Esquaillet, van de Grauwbroeders derzelfde stad, alwaar het heden nog bewaard is.

Ook nog 't vermaarde getijdenboek: ‘Les Heures de N.-D. de Hennessy’ dat berustende is in de koninklijke boekenzaal te Brussel. Beide kunstwerken waren te zien op de tentoonstelling in Gruuthuuse te Brugge in 1902⁽²⁾.

Een ander getijdenboek van Simon Benninck is heden in de boekenzaal te Münich.

Verders bewerkte hij eenige bladzijden uit het breviarium Grimani.

Onlangs is nog een werk van Simon van Brugge voor den dag gekomen, dat tot heden bijna niet bekend was en dat nochtans mag aangezien worden als een der voornaamste vlaamsche verlichtingen uit de eerste helft der XVI^e eeuw. 't Is de geslachtsboom der koningen van Portugaal. Don Fernand, zoon van koning Emmanuël III (1507-1534), verzamelde al wat op de geschiedenis van zijn stamhuis betrekking had en slaagde erin een geslachtsboom op te maken van de oudste tijden tot koning Jan II († 1495). Die geslachtsboom beslaat dertien pergamenten bladen, geteekend en versierd met wapens en geschiedschetsen door den schilder Antonio d'Ollanda van Lissabon. Don Fernand zond deze teekeningen naar zijnen vriend Damiaan de Goes die alsdan in de Nederlanden verbleef, met last ze te doen verlichten door den besten verlichter van Europa. Het werk werd toevertrouwd aan meester Simon van Brugge. Deze moest hem verbinden intusschen, - 't zou wel twee jaar duren - geen ander werk te aanveerden. Deze prachtige verlichtingen werden vóór eenige jaren door het Britisch museum aangeschaft en nu zijn ze in 't licht gegeven door uitgever Hoffmann te Stuttgart, onder de hoofding: Ahnenreihen aus dem Stammbaum des Portugiesischen Königshauses. Miniaturenfolge in der Bibliothek des British Museum zu London. Leeraar Ströhl gaf de geslachtkundige aanteekeningen en D^r Kaemmerer den geschiedkundigen uitleg en een verhandeling over Simon Benninck en de Vlaamsche boekschildering tijdens de XV^e en XVI^e eeuw.

Em. Van Cappel

(1) Evendaar.

(2) Ziet Catalogue de l'Exposition de manuscrits, miniatures, etc. à l'hôtel Gruuthuuse, en de voorrede door Baron A. van Zuylen van Nyevelt.

[p. 367]

Het Fransch in Vlaanderen

IN de vergadering van het ‘Comité flamand de France’ te Duinkerke, den 24^en van Lentemaand ll., hield M. Em. Bouchet eene voordracht over het indringen van het Fransch in Vlaanderen tijdens de Middeleeuwen. Hij geeft er de oorzaken van op:

1^o De grenzen der bisdommen, die bepaald werden volgens de oude Romeinsche gouwen, hadden onder éénen bisschop volkeren van Dietschen en Latijnschen oorsprong vereenigd. De kennis der twee talen was eene aanbeveling om er de hooge geestelijke ambten te bekomen.

2^o De monniken van Cluny, die hier talrijke kloosters stichtten of hervormden, en van Cluny zelf afkwamen, waren hier zeer in aanzien.

3^o De edelen waren leenheeren en leenmannen van grondgebied dat op Dietschen of Waalschen grond lag. Volgens Otto de Freisingen, een Duitschen kronijkschrijver, werd Godfried van Bouillon op den troon van Jerusalem verheven, niet alleen om zijne krijgskennis en zijne dapperheid, maar ook omdat hij de Romaansche en de Dietsche taal machtig was. Om dezelfde reden werd Boudewijn IX, graaf van Vlaanderen en Henegouw, boven den markgraaf van Montferrat verkozen tot keizer van Constantinopel.

4^o De bestierlijke betrekkingen tusschen Vlaanderen en Frankrijk waren talrijk.

5^o Veel invloed hadden ook de huwelijksbanden die zeer dikwijls bestonden tusschen den Vlaamschen adel en dezen van Frankrijk, zoodat het Fransch overheerschend werd daar waar de Fransche vrouw in den heerd kwam. (Bull. du comité Flamand de France, 1904, 1^e afl.).

Het dient hier opgemerkt dat slechts bij de hoogere standen het Fransch doorging. (Zie H. Pirenne, Hist. de Belgique, I, bl. 142 en vlgg.)

Guido Gezelle's Duikalmanak, 1905

EVEN is zaliger G. Gezelle's ‘Duikalmanak’ van 't jaar Ons Heeren 1889 verschenen, veranderd en dienstbaar gemaakt voor 't jaar Ons Heeren 1905; zoo zullen ook beurtelings de andere 9 jaren, wederom jaar voor jaar worden uitgegeven en te nutte gebracht van dezen die de gansche verzameling begeeren.

Hij is verkrijgbaar, tegen 1 frank, bij L.H. Smeding, Bestuurder van den Nederlandschen Boekhandel, te Antwerpen.

[p. 368]

Kleen geslacht, kleen gedacht

DE correspondent uit Antwerpen, van de Nieuwe Rotterdamsche Courant, geeft verslag in het nummer van 4^en November 1904, over de uitvoering van Tinel's Godelieve. Om den Noord-Nederlandschen lezer met het publiek bekend te maken, schrijft hij: ‘Een publiek zichtbaar genegen en bereid tot geestdrift.... een leger van R.C. priesters, niet de minst geestdriftige, voorwaar, die elkaar met opgetogen gelaten den goedendag toemonkelden; men speurde dat er een triomf in de lucht hing, en dat deze geesten met den toondichter sympathiseerden, uitermate.’

En om te sluiten: ‘De bijval bij het blijkbaar ontvlamde - en door geen duur van tijd af te schrikken - gehoor, was de verwachte: een apotheose!’

Is dit niet een leuk middeltje, versleten tot op den draad, om op de lippen van dweepzieke niet-katholieke Hollanders een misprijzend glimlachje te lokken? Is het niet een verre weerklank van Maeterlinck's beruchte orakel: le clergé flamand, le plus ignorant des clergés! En toch, die Noord-Nederlanders die gezond denken en van den echt Belgischen partijgeest weinig vermoeden, moeten verwonderd staan over zulk onpartijdig en onvooringenomen schetsen van een publiek door een kunstcriticus; ze moeten oordeelen dat dit is hetgeen woekert in de hersenen van den correspondent en zijns gelijken, te weten, een late achtergeblevene vergane tinte van onbewusd overgeërfd anti-clericalisme (papenvreterij in 't Nederlandsch). De toga en drietuit straalt nog altijd hunne oogen tot verbijstering en ze 'n zien den mensch niet aan, maar zijn kleed. Hadden al die R.C. priesters hunne toga en hoed t'huis gelaten, dan zou hunne geestdrift en bewondering niet voor voorbarig gegolden hebben, maar ze hadde den criticus zoo gegrond en wettig geschenen als die van al de andere Antwerpsche muzieklief hebbers, renteniers en kruideniers daar aanwezig.

C.G.

Op Sint-Clement'sdag

DEN 23^en van Slachtmaand woedde een geweldige storm op onze kusten. Te dier gelegenheid drukte de Gazette van Brugge (26-11-04) de volgende aanmerking:

‘Iets merkweerdigs is dat elk jaar, rond St-Clementsdag een hevige storm op onze kusten woedt. Wie een weinig bekend is met de geschiedenis van Blankenberghe, zal zich herinneren dat op St-Clementsdag van 't jaar 1334 het voormalige Scarphout, nu Blankenberghe genaamd, in de golven verdween’.