Biekorf. Jaargang 15

[p. 317]

Mengelmaren

Gezelle-avond

Uit ‘Algemeen Handelsblad’ Donderdag 29^en September.

WIJ hebben dezer dagen verteld hoe ‘De Vlaamsche Vlagge’ aan Hugo Verriest een aflevering heeft gewijd als teeken van vreugde over zijn genezing van zware ziekte: hij is wel de beminde Meester, Hugo Verriest!

Wie hem gisteren hoorde, toen hij sprak over Guido Gezelle, die begrijpt dat volkomen: zooals hij Gezelle lief heeft, zoo moeten anderen hem liefhebben. Het heeft hem ‘onsterfelijk genot’ gegeven wat Gezelle in de zeven maanden, dat hij zijn professor in de poësis was, tot hem heeft gesproken - hij betaalt den cijns der dankbaarheid weer aan zijne leerlingen - en ook aan ons, die gisteren genoten van zijn bewondering voor Gezelle.

Pastor Verriest sprak, nauwelijks hersteld van zijn ziekte, ‘met kranke stem uit kranke borst’. Maar verstaan hebben wij hem toch. Er was, van de eerste woorden af, tusschen hem en ons die stroom van gelijkgestemd zijn - men heeft het wel eens gevoelselectriciteit genoemd - die maakt dat men elkaar begrijpt ook al ontgaan soms de woorden ons. Bewonderaars van Gezelle waren wij allen en hij, hij is de vriend, de liefhebbende leerling die Gezelle alles dankt - de sympathie die bindt was er al van te voren.

Maar dan ook weet die oude man, met zijn zachte stem, zijn verbazend expressieve gebaren en kleine handbeweginkjes, zijn lieve intonaties op buitengewone wijze te boeien. Ja, hij is wel ‘de nederige pastor van een klein dorpke van het schoone en lieve Vlaanderen’, maar hij is een redenaar ook. Wat sprak hij goed van dat ‘klein portierke’ en van dien student, die Gezelle beide te gelijk was in het klein seminarie! In een klein kamerken, met een venster op de straat, zat hij, en hij studeerde wel, ‘Gezelle met zijnen waterkop’, maar terwijl het linkeroor was voor zijn meesters, lag het rechter op de straat. En hij schreef de liederen op die het volk zong, de kinderen op Kerstavond en de meisjes, die op straat speelden - nu doen geleerden dat en noemen het folklore, maar 60 jaar geleden dacht niemand daaraan - en zoo is hij ‘gegroeid uit den grond van Vlaanderen naar boven’.

Telkens kwamen in de zoetvloeiende zinnen van Verriest dan weer de professors en hun geleerdheid, en dan weer het klein portierke dat in de geleerde lessen wel mee deed, maar toch niet mee deed, dat gedichten maakte voor zijn professors en voor zijn vrienden, maar ook verzen schreef in 't geheim, dat 't niemand weten mocht, gedichten van zijn eigen ziel.

Ze kwam zoo ongekunsteld en zoo natuurlijk-ondeugend, die tegenstelling tusschen die geleerdheid en dat portierke, en toch was het als de fijnste redenaarskunst.

En allerbekoorlijkst was het toen prof. Verriest ons het liedje zei van de meisjes, die daarbij over straat dansen:

Vanwaar komt gij getreden?
Prunellegezelle, enz.

[p. 318]

Hij voegde er bij: ‘Ware ik geen pastor, ik zoude 't u dansen’, maar toch kan hij niet laten even de soutane tusschen vinger en duim te nemen, om toch vooral duidelijk te maken hoe de meiskes dat dan doen..... en de lieve oude man, in zijn geestdrift om ons toch vooral zijn Meester, zijn Dichter te doen begrijpen was, toen en op andere oogenblikken, ontroerend om aan te zien.

Wat heeft hij ons doen begrijpen dat Gezelle macht heeft uitgeoefend over die jonge menschen die zijn leerlingen zijn geweest: Dichtwerken in zeven, acht talen die zij niet verstonden, deed hij hun begrijpen en genieten!

Wat heeft hij ons laten voelen, dat Gezelle nooit, behalve bij enkele ‘gelegenheden’, een vers maakte, dat het alles in hem zong, niet in bepaalde voeten en maten, maar in den rythmus, in de klanken die opwelden, die naar buiten wilden. En hij haalde aan, die klanken - in rhythme van Gezelle - op zijn tol:

Timpe, tompe, terelink,

vliegt van hier naar Derelijk,
vliegt van hier naar Rompelschee,

koper kop en stalen tee;

wilt hij op zijn been niet staan,

'k moet er met de zweep op slaan:

timpe, tompe, terelink.

En wat heeft hij ons doen laten zien, dat Gezelle de natuurdichter moest zijn, hij die zijn leerlingen buiten in het veld liet opmerken wat daar schoon is en daarna hen liet hooren hoe schoon het was door hen voor te lezen zijn:

O, 't ruischen van het ranke riet!

of wel

O krinklende, winklende waterding,
met 't zwarte kabotseken aan.

Wij begrepen het, dat Verriest kon zeggen: ‘Al wat wij nu daar buiten in Vlaanderen schoons zien, hebben wij nu schooner thuis in de verzen van onzen Meester’.

Het waren goede oogenblikken, waarin wij geluisterd hebben naar de woorden van liefde en geestdrift van dezen ouden man met zijn lief geluid en zoetvloeiende taal. Wij hebben genoten van te luisteren naar dezen eenvoudigen man, die zeker ook liever bleef in zijn ‘nederig huisken’, zooals hij van Gezelle getuigde, maar niet heeft willen weigeren te gaan, nu hij nog eens kon spreken over zijn vriend en meester. En het doet ons goed te bedenken dat ook hij beloond is geweest door te zien dat zoo allen waren gekomen die ook Gezelle liefhebben, en door het hooren van de liederen, die een verwante ziel bij ‘kleengedichtjes’ van den meester heeft geschreven.

Maar hier is mijn taak ten einde.

Giovanni.

Het was al muziek die ons den geheelen avond in de ooren heeft getrild en ons den geest gekluisterd hield. Wij hebben den zacht vloeienden cadans der poëtische taal van den bezielden lofredenaar van den grooten Vlaamschen dichter als muziek genoten; wij hebben den rhythmus van zijn taal als muziek gevoeld en zijn woorden als een liefelijken zang ingedronken.

En die indruk was zoo sterk, ondanks de zwakke stem van den pas uit een zware ziekte herstelden redenaar, dat wij ons afvroegen:

[p. 319]

Kan na deze liefelijke, naïefpoëtische taalmuziek de zang nog tot ons spreken? Kan na de intieme voordracht der kleine gedichtjes die Cath. van Rennes in tonen verklankt heeft, de muziek dien indruk nog versterken of nabij komen?

Want die nederige man, die verklaarde Gezelle alleen door zijn geestdrift, maar niet door zijn gaven te kunnen eeren, schonk door zijn voordracht der gedichtjes, die Gezelle zelf ‘nagelgedichtjes’ noemde, omdat ze zoo klein waren, dat ze op de nagel geschreven konden worden, maar die hij later kleingedichtjes noemde op raad zijner vrienden, hoewel hij aan zijn eigen benaming bleef vasthouden, een zoo bijzonder en ongewoon genot, evenals hij door zijn voordracht voor de pauze deed (waarover het mij echter niet voegt in litterair opzicht te oordeelen) dat men ze niet anders kon denken, dan zoo teer en wazig als prof. Verriest ze voordroeg.

Maar toen na een korte toelichting en de voordracht van ieder liedje het kleine dameskoor of eene soliste die liedjes zong, gevoelde men dat mej. Van Rennes weer in dit kleine groot is geweest, niet door de gedichtjes vleugels aan te binden, want hoe zou dat mogelijk geweest zijn, maar door ze geheel in den geest in tonen weer te geven, dus niet om ze hooger vlucht te geven, maar om zich er mede te vereenzelvigen. Dat mej. Van Rennes in dit opzicht niet te veel heeft gedaan of willen doen, wat zeker tot een mislukking zou hebben geleid, pleit voor haar goed inzicht en zuiver gevoel voor deze heerlijke poëzie.

Hoe schoon heeft zij het liedje getroffen, waarin Gezelle uitdrukt hoe gaarne hij met de twee kinderen wandelde waarvan hij zooveel hield:

Hoe zoet is 't tusschen broederen twee
te wandelen, te wandelen,
bemint men van de twee den een
den een gelijk den anderen;
bemint men ze alle twee en zij
beminnen ook malkanderen
gebroederlijk; 't is zoet erbij
te wandelen, te wandelen!

Nog mooier was het vroolijke Meiliedje, dat daarop volgde. Bij het volgende liedje:

Hebt compassie,

Lange en vele zong ik, en

hebt compassie,

nu en kan en zal mijn stem

hebt compassie,

niet meer zingen, want ik ben,

hebt compassie,

oud en arme en bijkants blend...

Hebt compassie,

vertelde de spreker ons, dat dit gedichtje is ontstaan toen Gezelle ziek en rheumatisch in zijn stoel zat en deed ons hooren, hoe hij het met een pijnlijk gelaat maar een glimlach om den mond zeide, en toen uit de voordracht de onwillekeurige humor was gebleken, ontwaarde men hoe juist mejuffrouw Van Rennes dien had gevoeld, en hoe goed gezien het was, dat zij dit niet door het koortje liet zingen, maar het zelf zong, want humor kennen onze jonge zangeresjes te weinig in haar voordracht, dat geheim bezitten slechts enkelen en niemand sterker dan mej. Van Rennes.

[p. 320]

Heelgoed getroffen scheen ons ook

Janneke

mijn manneke,

mijn hert- en hemeldief,

kan der

wel een ander

neen! geen ander zijn zoo lief?

waarbij de spreker er op wees, dat, waar zooveel dichters slechts twee of drie tonen tot hun dienst hebben, Gezelle over een geheele gamma beschikt.

Doch bijzonder schoon heeft de componiste weergegeven het liedje dat Gezelle heeft gedicht op een wandeling toen hij den wind door zijn lange haren zacht voelde ‘streelen’ of het de hand van een kindeke, een spelend kindeke waar. Die schoonheid voelde ook het publiek zeer sterk en rustte niet voor het nog eens gezongen werd.

In het volgende: ‘Gij bidt op eenen berg alleen, en... Jesu ik en vind er geen, waar ik hoog genoeg kan klimmen, om U alleen te vinden’ heeft de componiste door den ouden kerktoon het naïef middeneeuwsch karakter weten te geven, dat vooral de Vlaamsche godsdienstige liederen zoozeer bezitten, en dat ook nog in de volkszangen van Vlaanderenland zoo sterk bewaard is gebleven. En zoo zouden wij voort kunnen gaan, maar willen alleen nog wijzen dat in het volgende liedje den blijden rhytmus die er in gelegd werd door prof. Verriest zulk een treffenden weerslag vond in de muziek, niet alleen door de compositie maar ook door de wijze waarop het voortreffelijk muzikaal ontwikkeld koortje (ik spreek met opzet niet van ‘goed geschoold’ omdat dit bij mej. Van Rennes middel maar geen doel is) dit zong. Ook de beide solo-liedjes kwamen goed tot hun recht.

En ik dacht: hoe weldadig doet in onzen tijd van ingewikkelde wetenschappelijke kunst, met reuzenmiddelen en de hoogste kunstvaardigheid voorgedragen, die eenvoudige dichtertaal en dichterlijke muziek aan, die ons als het ware als een sprookje uit vroeger tijden in de ooren klinkt en in onzen geest blijft nazingen.

De spreker heeft niet ten onrechte mej. Van Rennes een verwante ziel genoemd, want zij heeft door niet te veel te geven en door zich met fijn gevoel binnen de grenzen van haar taak en van hetgeen zij vermag te geven te houden, getoond Gezelle's poëzie te voelen en te verstaan.

Zij heeft van de nagelgedichtjes geen foliantverzen willen maken. Hoewel wij het eerste vers:

ik jeune mij daarin
ik jeune mij daaraan
als ik een liedje mag dichten;
ik jeune mij daarin
ik jeune mij daaraan
als ik het liedeke kan.

nog wat eenvoudiger van voordracht hadden gewenscht en in andere versjes op sommige momenten den teeren toon niet overal geheel bewaard bleef, heeft de componiste zich in deze zangen weer doen kennen als een zeer bijzondere poëtische artiste, die vooral in de meer luchtige versjes den dichter zeer nabij is gekomen.

v. M.