Biekorf. Jaargang 15

[p. 137]

Mengelmaren

Oude schilderijtjes met opschriften in verzen
(Vervolg van bl. 128).

3^de schilderij.

Aan den voet van een gebouw waartoe buitentrappen geleiden, zit eene vrouw. Uit de benedenmuren van dit gebouw spruiten acht fonteinen; eene andere fontein, van hooger op uit het gebouw komende, vloeit van weerskanten door kanalen langsheen de trappen; en een engel, in de lucht zwevende, stort uit eene kruik eene straal water, dat op het hoofd der vrouw uiteendretst.

Opschrift.

Quis dabit capiti meo aquam et oculis meis fontem lacrymarum, et plorabo die ac nocte?⁽¹⁾ Jerem., 9.

Wie zal' er aen myn hoofd de wateren verleenen.
Op dat ik dag en nagt niet anders doen als weenen,
En traenen aen myn oog, die als een springfontyn
Uyt een gemorselt hert' geduerig loopig zyn,
Wanneer dat Magdaleen voor Jesum kwamp verschynen,
Dan heeft zy haer misdaed met weenen doen verdwynen;
Sint Peeter weende zeer op 't kraeyen van den haen:
Zoo moet het insgelyks met alle zondaers gaen.
Wilt dan, o mynen Heer, myn traenen zoo doen vloeyen,
Als dat door myn geween een beke kan van groeyen,
Op dat ik door 't geween verdrinke myn misdaed.
En met een rouwig hert uytwassche al myn kwaed.

(1) Wie geeft aan mijn hoofd water en aan mijne oogen eene bron van tranen, opdat ik dag en nacht weene? In dit 1^e vers werden de woorden interfectos filiae populi mei (de gedooden van de dochter mijns volks) achter het woord nocte overgeslagen. Jeremias treurt over zijne landgenooten, die om hunne valschheid zullen gestraft worden.

4^de schilderij.

Eene zieke vrouw ligt te bed. Een engel met lichtkrans en vleugelen zit als een geneesheer nevens haar om hare krankheid na te gaan en haar te helpen.

Opschrift.

Miserere mei, Domine, quoniam infirmus sum: sana me, Domine, quoniam conturbata sunt ossa mea.⁽²⁾ Ps. 6.

(2) Ontferm u mijner, o Heer, want ik verkwijn; genees mij, Heere, want mijn gebeente is ontsteld. 't Is het 3^de vers van eenen smeek- en boetpsalm. David bidt, dat God zijne straffende hand van hem moge afkeeren, zijn leven sparen en hem van zijne ziels- en lichaamssmert bevrijden.

[p. 138]

 

Gy zyt myn hoop alleen! ik lig hier gansch verlaeten:

 

Nog heelkonst of doctoor en kan my niet meer baeten.

 

Weest my genaedig, Heer, myn ziekte is zeer groot!

 

Weest my genaedig, Heer, want anders ben ik doodt!

 

Daer is geen medecyn, of 'k hebbe die genoemen⁽¹⁾,

 

En wat genezen kan heb' ik tot my doen komen:

 

't Is alles te vergeefs het geén ik heb' gedaen:

 

Ik ligge hier gereet de doodt te onderstaen,

 

Men kwamp Ezechias den besten troost te geven

 

Als men voor vijftien jaer verlengen kwamp zyn leven;

 

En aen den capityn wierd groote gunst gezeyt,

 

Terwyl den knegt op 't woord zyn lammigheyd wird kwyt.

 

Daerom, Samaritaen, wilt ook myn helper wezen,

 

Want als gy maer en wilt, zoo ben ik haest genezen;

 

Myn beenders zyn ontstelt, ik lig' hier gansch beroerd;

 

Maer strax ben ik gezond als gy maer spreekt een woord.

(1) Sic.

5^de schilderij.

Een drenkeling wordt door de hand van eenen engel uit de onstuimige zee aan wal gebracht.

Opschrift.

Non me demergat tempestas aquae, neque absorbeat me profondum⁽²⁾. Ps. 68.

O Heere, staet my by! ik moet hier gaen verdrinken
En zal door dit tempeest tot in den afgrond zinken.
Bescher(m)t my, o Heer, door uwe sterke hand
En trekt my uyt de zee tot op den vasten kant.
Als Paulus was ter zee, naer langen tyd te vaeren,
Zoo quamp 't tempeest het schip vernielen door de baeren
Het schip dat sloeg van een, de menschen al in zee:
Maer Paulus door zyn deugd die trokt⁽³⁾ hun uyt dees wee. -
Wanneer den quaeden drift in my tempeest wilt maeken,
Komt my dan door uw gunst genaedig aenteraeken;
Want anders zal ik haest in den tempeest vergaen,
Ten zy dat gy my helpt en stelt ter vaste baen.

(2) Laat den watervloed mij niet overstroomen, noch den afgrond mij verslinden. 't Is de eerste helft van het 16^e vers van dezen bidpsalm.

(3) Sic.

6^de schilderij.

Op eene breede trede staat, vóór eenen zetel met troon boven, eene met een tapijt gedekte tafel, waar een open boek op ligt nevens pen

[p. 139]

en inkt. Vóór de tafel staat in deemoedige houding een zondaar, aan wien een engel, op eene groote dubbele tabel, getallen (de getallen der zonden?) aanwijst.

Opschrift.

Non intres in judicium cum servo tuo.⁽¹⁾ Ps. 142.

En wilt met uwen knegt in 't oordeel niet intreden:
Want als gy vonnis streykt en helpen geen' gebeden;
Gy zyt dan onbeweegd en vol regtveerdigheyd,
En g'hebt ter zyd' gestelt al' uw' bermhertigheyd.
Hoe zeer en zullen wy voor uwen stoel niet beven,
Alwaer gy reden vraegt van ganschelyk ons leven,
Daer allen mensch die leeft met zonden is besmedt
En pligtig aen de straf van overtreden wet.

(1) Kom niet in 't gericht met uwen dienaar. Uit het 2^de vers van dezen bidpsalm. Kom niet in 't gericht, span uw uiterste recht tegen mij niet in.

7^de schilderij.

Het onderwerp is vrij duister voorgesteld: een engel zit op eene pottebakkerstafel, zoo dunkt me, vóór een beeld (of een als levend voorgesteld vrouwspersoon?). Nevens de tafel staat eene schup in eenen hoop aarde.

Opschrift.

Memento quaeso quod sicut lutum feceris me, et in pulverem reduces me.⁽²⁾ Job, 10.

Gelyk men komt den pot van aerde te formeren
En naer een-ieders wensch hem komt te fatsoeneren,
Alzoo hebt gy my ook van d'aerde voortgebragt,
En van het stof gemaekt door uwe groote magt.
Maer, ziet! gelyk den pot wel haestig wordt gebroeken⁽³⁾
En met zyn stuk en scherf in d'aerde word gestoeken,
Alzoo ben ik welhaest in d'aerde neergeleyd
En ben weer stof en aerd' op eenen korten tyd.
Gelukkig dan den mensch die wel komt t' overpyzen
Dat hy van aerde is en weer naer d'aerd' moet ryzen,
Dat hy in stof en aerd' wel haestig zal vergaen
En dat het met den mensch hier spoedig is gedaen.

(2) Gedenk toch dat gij mij als klei gevormd hebt, en mij weder zult in stof doen keeren. 't Is het 9^e vers van het 10^e hoofdstuk, waar Job zijne klachten in voortzet.

(3) Sic.

[p. 140]

8^ste schilderij.

Een vrouwspersoon staat vóór eenen engel, met roosachtige vleugelen en lichtkrans versierd, die de tafelen der wet draagt, terwijl een kwade engel, met zwarte vleugelen en eenen boog in de linke hand, haar met zijn rechte hand bij de schouder grijpt om haar meê te trekken.

Opschrift.

Concupivit anima mea desiderare justificationes tuas⁽¹⁾. Ps. 118.

De liefde tot uw' wet heeft myne ziel verslonden,

En 'k hebbe my voor vast aen uwe wet verbonden.

Daerom is 't te vergeefs dat my de wereld kwelt,

Want ik heb' uwe wet voor alle zaek gestelt.

Ik bid u dan, ô Godt, wilt my dees' jonste gunnen

Dat ik volherden mag in uwe wet te minnen:

Dat dan myn herte brand in liefde tot uw' wet,

Of dat myn herte sterft, is 't dat men het belet.

(1) Mijne ziel is zeer begeerig naar uwe geboden. 't Is het 20^e vers van dezen psalm. Naar het Hebreeuwsch luidt dit vers: Mijne ziel is verbrijzeld (verteert, kwijnt weg) van verlangen naar de kennis van uwe geboden.

9^de schilderij.

Midden in den duisteren nacht, die enkel een beetje verlicht is door de halve maan, gaat eene vrouw met uitgestokene handen, als naar den weg tastende. Op eenigen afstand vóór haar stapt haastiglijk een engel die naar de vrouw omziet en eene lantaarn draagt wier stralen hem voorlichten.

Opschrift.

Anima mea desideravit te in nocte⁽²⁾. Isaiae, 26.

Wat eene duysternis komt my niet te verblinden,
Die my zoo zeer belet van mynen vrind te vinden?
Zy is bynaer zoo groot als van 't Egyptens land,
Jae welkers dikkigheyd was tasbaer⁽³⁾ met de hand.
Den dag was my te kort om mynen wensch te slisschen;
Ik voeg' er by den nagt om myn begeert' te blusschen;
Ik zoek' nu donkerliks naer mynen besten vrind,
Maer 't is al te vergeefs: ik staen hier gansch verblind.
Dog gy, o lieven Heer! wilt my met licht bestraelen,
Op dat ik u tot my zoud' konnen wederhaelen;
Verdryft de duysternis' van (myn?) verblind verstand
En voedt myn dorrig hert met uwen zoeten brand.

(2) Mijne ziel verlangt naar u bij nachte, 9^e vers. De nacht is de tijd der stille overweging, des gebeds.

(3) Tasbaer. Te Alsemberg en omstreken zegt men tassen voor tasten.

[p. 141]

10^de schilderij.

Eene vrouw zit op den grond. Een engel verwijdert zich van haar. In de verte ziet men herten en reebokken op de hoogten, waar de engel naartoe gaat.

Opschrift.

Fuge, dilecte mi, et assimilare capreae hinnuloque cervorum super montes aromatum⁽¹⁾. Cant. 8.

't Is droef, beminden vrind, dat gy voor my moet vlugten,
Op dat gy vry zoud zyn voor myn' miskeerde schigten.
Loopt naer een kruyd-gebergt, waer hert en geyt naer vlugt,
Maer dat het zy geveynsd en zonder groot gerugt.
Adieu en zeg' ik niet, om dat gy haest zoud keeren;
Ik zal uw wederkomst met nieuwen lof vereeren.
Loopt, vlugt, maer keert haest weer, of wel myn ziel beswykt,
Ist dat gy door de vlugt u ver van my afwykt.

(1) Vlucht, mijn beminde, en wees gelijk aan eenen reebok en een jong hertje op de specerijbergen. 't Is het slotvers (14^e) van het Hooglied van Salomon. Op de specerijbergen, d.i. hierboven naar het verblijf van eeuwige liefde.

11^de schilderij.

Op de groote plaats eener schoone stad, en in de nabijheid van eene kerk, staat eene vrouw: zij ziet op naar den hemel, waar een engel verschijnt omgeven van wolken.

Opschrift.

Quando veniam et apparebo ante faciem Dei⁽²⁾. Ps. 41.

Wanneer, ô mynen Godt, zal ik tot u geraeken,
En zult gy van uw' vreugd my eens deelagtig maeken?
'k En zien u maer van ver en in de donkerheyd,
Maer 'k hoop u haest te zien in volle klaerigheyd.
Ach! uw' afwezentheyd die moet ik zoo besueren,
Als dat een uer alleen een eeuw my schynt te dueren.
Roept my dan haestelyk voor uwen zoeten troon,
Schoon ik onweerdig ben van zulken grooten loon.

(2) Wanneer zal ik komen en verschijnen voor Gods aangezicht? Dit is de helft van het 3^e vers van eenen bidpsalm, waar David in klaagt over zijne gedwongene afwezigheid van 's Heeren heiligdom te Jeruzalem. Dit halfvers drukt zijn hevig verlangen uit om Gods heiligdom wederom te kunnen bezoeken.

[p. 142]

12^de schilderij.

Deze schilderij is een tegenhanger van de vorige: schier hetzelfde panorama eener stad breidt zich uit achter de vrouw, die vleugelen heeft aangekregen, en, nog éénen voet op eenen aardbol met een kruis op, ten hemel wil, waar de engel haar heen wenkt.

Opschrift.

Coarctor à duobus, desiderium habens dissolvi, et esse cum Christo⁽¹⁾. Ad Philipp., I.

De wereld vol bedrog heeft my aen hem gebonden,
En hadde hy gekost, hy hadde my verslonden;
Maer die van boven is, die winkt my met de hand
En breekt door zyne magt wel haestig 's werels band.
Wanneer den mensch zyn hert wilt naer den hemel stieren,
En is hy niet bedugt voor al het 's werels tieren,
Maer wenscht verlost van d'aerd' met Christus eens te zyn
En met een waere liefd' te zien zyn zoet aenschyn.

J. Bols.

_**_*

Over deze schilderijen kunnen we de volgende inlichtingen geven. Ze zijn alle eene navolging van teekeningen, die te vinden zijn in de goddelycke wenschen, verlicht met sinne-beelden, ghedichten, ende vierighe uytspraecken der Oudt-vaeders, naerghevolght de Latijnsche van den Eerw. P. Hermannus Hugo, Priester der Societeyt Jesu, door Justus de Harduyn, P., t' Antwerpen, by Hendrick Aertssens in de Cammerstrate in de witte Lelie, 1629.

Dit boek is opgedragen aan ‘Seer Eer-weerde Heere ende Vaeder in Gode Heer Bernaerd Campman, abt van het over-oudt ende vermaert Clooster Ten Dunen’ wiens wapen met dit van de abdij op de voorplaat afgebeeld staat.

Het behelst drie boeken:

1^o	De ziel ‘gheeft te kennen hare leetbetuyghende versuchtinghen’. (met 15 afbeeldingen).
2^o	De ziel ‘is vol godvruchtiger wenschen’. (14 afbeeldingen).
3^o	De ziel ‘brenght ons voor den dach... ghesuchten’. (16 afbeeldingen).

Het is dus, zooals de heer J. Bols meende voor zijne schilderijen, eene ascetische rangschikking: de ziel op den zuiverenden, verlichtenden en vereenigenden weg.

(1) Ik word van beide gedrongen, daar ik verlange ontbonden te worden en met Christus te zijn. De H. Paulus zegt in dit 2^de vers van zijnen brief aan de inwoners van Philippi (Macedonië) dat hij van den eenen kant verlangde ontbonden te worden van zijn lichaam, uit dit leven te scheiden, en met Christus te zijn, doch als hij van den anderen kant bedacht dat de Philippiërs hem nog niet goed konden ontberen, wilde hij nog langer leven: hij wordt dus van beide gedrongen, èn langer leven, èn sterven.

[p. 143]

De rangschikking is nochtans niet geheel dezelfde als deze welke voornoemde mededeeler voorstelt: de twaalf schilderijen waarop hij wijst, komen bij J. de Harduyn in de volgende orde:

De 1^e staat op bl. 93; de 2^e op bl. 127; de 3^e op bl. 85; de 4^e op bl. 29; de 5^e op bl. 115; de 6^e op bl. 105; de 7^e op bl. 57; de 8^e op bl. 181; de 9^e op bl. 7; de 10^e op bl. 591; de 11^e op bl. 547; de 12^e op bl. 509. De zeven eerste en de negende zijn in het eerste boek, de achtste in het tweede, en de drie laatste in het derde.

In de twaalf schilderijen wordt, niet eene vrouw, maar eene ziel met lang gewaad verbeeld.

De voorstelling der afbeeldingen komt tamelijk goed overeen met deze welke de heer J. Bols opgeeft, en men ziet klaarblijkend dat de schilder de tafereelen van de Harduyn of deze van het Latijnsch boek voor oogen gehad heeft en hier-en-daar wat veranderd.

In beide afteekeningen vindt men immers een zinnebeeldig vertoog, waaronder eene aanhaling uit het Heilig Schrift; het vertoog is, in het algemeen, op dezelfde wijze voorgesteld; het 11^e alleen verschilt merkelijk ofschoon het grondgedacht ervan hetzelfde is. De Latijnsche aanhalingen die eronder staan, zijn al dezelfde.

Bij de Harduyn komt, na iedere afbeelding, een tamelijk lang gedicht, meerendeels op de grieksche heidenleer wijzende; deze gedichten zijn telkens gevolgd door overwegingen en gebeden die uit de boeken der H. Vaders getrokken zijn. Meer dan eens vindt men het gedacht dat in de verzen van de Harduyn uitgedrukt staat, gedeeltelijk weder in de gedichtjes der schilderijen.

V.

DE schoonste volkszang van heden is, naar 't oordeel van onzen toondichter Karel Mestdagh, deze van 't liedeken van de ‘Bulte’:

Ê je de bulte nie zien dansen?...
't Was up 't hoekski van de Lepelstraat!
Leve de Bulte! leve de bulte!
leve de bulte van de lepelstraat.

Misschien wel! Doch wat bediedt die lepelstraat? 'k Lees in een uittreksel uit: ‘Tryntje Cornelis d^r. Klucht. Door Constantin Huygens, Heere van Zuylichem 1653.’⁽¹⁾.

‘De nobele Lepelstraet, het steeghje van der minnen, daer niet als vreughd en woont en vriend'licke Goddinnen’.

‘'t Hoekski van de lepelstraat’ zouden we dan mogen aanzien als eene volksuitdrukking, vrijagie of liefdespel, of den huwelijken staat beteekenend, even als ‘'t klooster van Sint-Arriaen’.

F. Kêruks.

(1) Het Nederlandsch Kluchtspel in de 17^de Eeuw, door P.H. Van Moerkerken. - Sneek, J.F. Van Druten. - I, 304, n^o 43.

[p. 144]

IN Guido Gezelle's duikalmanak voor 't jaar ons Heeren 1899 vinden we op 't eerste bladje:

Nieuwe jaren, nieuwe ruizen,

nieuwe beurzen uit te luizen:

ongemakken, anders niet,

dat op nieuwjaardag geschiedt:

Muizen en ratten op dees dagen,

komen de ooren u af en knagen.

Wij hebben hier te Avelghem iets meer gehoord:

Nieuwe jaren zijn nieuwe ruizen,

Nieuwe bosschen uit te luizen:

ongemak en anders niet,

al dat op nieuwjaardag geschiedt:

want de jongen rampereelen

om van alles uit te deelen:

Appels, peren, koeken, noten en geld:

't is het nieuwjaar dat hen kwelt.

C.B.V.

Wiegeliedjes

DOUWDERIEDOUW mijn kindje,
't papke staat in 't pintje,
moeder is naar Halle
om een tinni malle,
Vader is naar Eeckeloo
om een zakske wittebroo.

(geh. te Avelghem).

_**_*

Dow, dow, kinneki dow,
slaapt en doet uw oogskies toe,
dow, dow, kinneki dow,
slaapt er maar algouw.

(geh. te Brugge).

_**_*

Douw, douw, kinneki douw,
slaap en doe uw oogskens toe,
van dage in de wiege
en morgend in de pit,
pit, pit, pit.

(geh. te Poperinghe).

C.B.V.

_**_*

Do, do, kindje do
slaapt en doet uw oogskes toe
Hebt gij geen vaak, g'en moet niet slapen,
Hebt gij geen honger, g'en moet niet gapen

(geh. in omstreken van Hal). J.V.C.