Biekorf. Jaargang 14

[p. 225]

[Nummer 15]

't Een en 't ander over de bietjes, door A. Mervillie
4^de vervolg.

BINNEN 't lijf van de keuninginne zitten er twee eierstokken (ovaires), met eierbuizen (oviductes).

Het ei daalt naar 't uiteinde van 't lijf, en wordt daar bevochtigd voor de drachtbaarheid, deur e zaadbewarend buideltje (sparmatheek).

In dat buideltje kwam het zaadvocht rusten, dat bij de verzaminge aan den darn ontnomen wierd, - en de hoeveelheid is voldoende om de keuninginne bij één enkele verzaminge te gerieven voor gansch den tijd van heur legleven.

Na 3-4 jaar neemt de legkracht merkelijk af, daar de voorraad van 't buideltje gestadig vermindert.

Nu, de eiers waaruit dat de werkbie'n moeten komen, worden bevochtigd; die eiers integendeel, die darnen moeten voortbrengen, blijven onbevochtigd. Maar, hoe

[p. 226]

geschiedt dat wonder? Men heeft dienaangaande twee gissingen vooruitgezet a) en b). De eerste is de waarschijnlijkste.

Hier volgen nu die twee gissingen:

a) De keuninginne weet uit eigen oordeel wanneer ze werkbie'n en mannebie'n steken moet, en ze kan naar eigen goeddunken en noodwendigheid, het zaadbuideltje, samendrukken, en 't ei bij zijnen uitgang bevochtigen. Zóó krijgt het ei zijn kracht om vrouwlijke drachtbaarheid aan de toekomende bie te verleenen. Nu, die vrouwlijke bie, die uit dat bevochtigd ei moet spruiten, zal ofwel én keuninginne zijn, ofwel en werkbie. Wanneer zal 't èn keuninginne zijn?

Als de worm in e groot kegelhuizeke (keuninginnewiege), wordt opgevoed, als hij veel en uitgelezen voedsel krijgt, en zoo, als moederbie, voor kracht en gestalte, gansch ontwikkelen kan.

Wanneer zal 't èn werkbie zijn?

Als 't ei in e klein huizeke zit, daar de worm zijn gestalte van moederbie maar half 'n kan uitzetten, en daar hij moet voortdoen met geweune voedsel dat hem wordt toegediend. Daarom zegt men dat de werkbietjes onvolmaakte vrouwlijke bie'n, onvolwassen keuninginnen zijn.

Maar wilt de moederbie mannebroed steken, dan 'n drukt ze 't buideltje niet, 't ei komt uit zonder zaadvocht oorsprong van de verdere vrouwlijke teelkracht, en uit dat ei spruit den darn.

b) Ander vakkundige mannen beweren dat die zaadbevochtinge geschiedt niet uit eigen oordeel van de moederbie, maar werktuiglijk, deur de praminge, die 't klein huizeke daar het ei in daalt, op 't achterlijf van de leggende keuninginne te wege brengt; is 't integendeel e groot huizeke, dan gaat het achterlijf gemakkelijk naar omleege, 't lijf 'n wordt niet gepraamd, zoo 'n wordt het zaadbuideltje van binnen niet samengedrukt, en 't ei komt

[p. 227]

uit, onbevochtigd, vrouwlijk ondrachtbaar; 't wordt èn mannebie.

Als tegenstrijdig met die tweede gissinge, heeft men bevonden, dat de leggende keuninginne, aan wie men geen ander huizekes als groote darnhuizekes ten gebruike had overgelaten, daarin ook werkbie'n stak; - ze voelde dus de noodwendigheid van voor dienstvolk te zorgen, en de gedaante van 't huizeke 'n had bijgevolg geenen werktuiglijken invloed op het geslachtsverschil, in heur eierleggen.

Wordt de keuninginne te oud, sterft ze, of vertrekt ze met nen zwerm, dan zal er èn nieuwe onder 't volk komen, èn nieuwe die onlangs uitgekipt wierd, of die al gereed zat. Dat vernieuwen van keuninginne geschiedt binst den broeitijd.

Moeste 't gebeuren dat de keuninginne bij toeval verdwijnt vooraleer dat er èn andere gesteken wierd, dan zullen de bietjes nen eiworm waaruit er èn werkbie moest komen, uitgelezen en overvloedig voedsel geven, on hem opkweeken tot nieuwe vorstinne; dat kunnen ze doen als die werkworm nog geen drij dagen oud 'n is; zijn huizeke wordt vergroot, en dank aan bijzonder zorge, en aan dat overvloedig en uitgelezen voedsel, kan die worm tot volmaakte moederbie opwassen.

'n Is er in 't broed zulk geen jonge worm te vinden, of is 't buiten den broeitijd, dan zal de waakzame biemelker èn nieuwe keuninginne zien te krijgen van elders, om ze met veel omzichtigheid bij dien nest te voegen; anders moet de korf ontmoerd of moederloos blijven.

Het huizeke waaruit de keuninginne komt, is merkelijk meerder als dat van de geweune bie'n; 't en zit in 't vlak van den koeke niet nevenst de andere, maar 't is gemaakt op zijn eigen, en 't hangt lijk e kokertje, lijk e waskegeltje aan de raten vastgemaakt, en soms in den vullen broeitijd hangen er in éénen nest wel èn half twaalftal van die keuninginnewiegen.

Ge zijt verwonderd lezer, en ge vraagt mij ‘waarom

[p. 228]

dien overvloed? aangezien de bietjes over 't algemeen⁽¹⁾ maar van één keuninginne 'n willen weten?

't Is voor de meugelijke zwermen die opvolgentlijk elk met èn keuninginne vertrekken, ofwel, uit voorzienigheid; - de bietjes immers weten dat hun bestaan daarvan afhangt, en ze werken om tegen verlies te kunnen; alzoo laten ze die keuninginnekes hangen, want moesten er eenige bij ongelukke vóór hun geboorte aan èn rampe komen, 't volk zal - ingezien de grooten hoop, - alleszins toch, vaste en gewis één moederbie meugen verwillekomen. - Is de moederbie geboren, en blijven de andere huizekes nutteloos, dan worden ze deurbeten, en de overvloedige keuninginneworms worden uitgetrokken en naar buiten gevoerd.

Komen er twee jonge keuninginnen gelijktijdig te voorschijn, dan doet de eene de ander dood, afjunstig van heur moederlijke weerdigheid.

Dat gevecht tusschen twee keuninginnen 'n heb ik nooit kunnen gâslaan; dat kan men nogtans beschaffen; ge 'n hebt maar e raam van den koeke met bie'n, met broed en al, tusschen glas te zetten. - Zoo ne koeke kreeg men te ziene op de Brugsche tentoonstellinge in Hooimaand laatstleden; 't en was wel niet om twee keuninginnen te zien uitkomen, maar veeleer om e gedacht te geven van èn inwendig raam, met volk bezet.

Maar die bietjes te Brugge, blootgesteld aan 'thelder daglicht, waren lijk gheel buiten hun zweê; ze zaten op hun ongemak, krevelden gestadig om uit......, en wilden

(1) Ik zegge over 't algemeen, want als de bie'n aan hun eigen overgelaten, ondervinden dat hun keuninginne te oud wordt, dan vervangen ze de oude deur èn jonge, zonder daarom de eerste te dooden. Men heeft bevonden dat er soms twee zulke keuninginnen in eenen nest zaten en eiers leîn: de oude was leelijk en versleten; de jonge vol leven en bloeiende teelkracht. Moest men èn vreemde keuninginne steken in nen korf die er eene heeft, de bietjes zullen ze zelve omhals brengen; steekt men eene met omzichtigheid in nen ontmoerden korf, de bietjes zullen ze meest altijd aanveerden. Twee jonge keuninginnen die gelijktijdig uitkippen, zullen malkander bestrijden totdat er eene heur krage bij laat.

[p. 229]

gaan azen; ze sleerden en schaverdijnden langst de gladde ruiten, en gevoelden dat ze hun vrijheid ontnomen waren; alzoo 'n bleeven ze deurgaans bij hun eigen ingeboren en geweune werkinge niet. - Vele ten anderen, beulden hun dood, en alle dage kon men van onder nen barm lijken zien liggen.

Om dat tweegevecht tusschen twee nieuwe moederbiên te kunnen gâslaan, ware 't beter een of twee ramen uit den bak weg te nemen, en de ooge te houden op het broedraam, waar dat er bijvoorbeeld twee keuninginnen moeten uitkippen; alzoo blijft het raam in zijn, zate te midden den geur en 't roerende leven van den nest, en de helderheid, die den dag in den bak brengt, 'n is niet groot genoeg om de bietjes merkelijk te verontrusten.

Huber vertelt dat tweegevecht in zijn: ‘Nouvelles observations sur les abeilles’, tome I, p. 174 (Halleux-Verleene, bl. 77).

'k Zal 't hier beknopt uitéén doen. Op 15^den in Bloeimaand van 'tjaar 1890, kwamen er in éénen en denzelfsten korf twee keuninginnen voor den dag. Ze hadden het algauw op malkaar voorzien; - de eene greep de voelhoorntjes⁽¹⁾ vaste van de andere, en ze gingen te wege èn vreeslijke worstelinge aan; - Maar vanzoohaast dat

(1) De beide voelhoorntjes zijn bij de bie'n onmisbaar; met eentje nogtans kunnen ze voort, en blijven ze in hun geweune werkinge.
Vroeger reeds heeft men waargenomen, dat èn keuninginne, aan wie de voelhoorntjes afgezet wierden, dadelijk allen invloed verliest; ze 'n is van geenen tel meer onder 't volk, ze verwaarloost heur moederwerk, laat heur eiers overal vallen, en schijnt onverschillig tegenover èn vreemde mededingster. (Ziet: Halleux-Verleene). De werkbietjes zonder voelhoorntjes verliezen hun burgerrecht, en worden als nutteloos, uit de gemeente gebannen.
Overtijd sneed ik met mijn schare de voelhoorntjes af van èn bietjen op 't vliegberd; 't arm schaap was er geheel van ontsteld, en wreef met zijn pootjes over zijn voorhoofd, lijk iemand die met zijn handen naar zijn zinnen zoekt; - 't en liep niet meer, maar 't kroop nu overentweêr, lijk beschaamd om bij den hoop te komen; - hier en daar ontmoette 't eenige stouteriks die zijnen toestand bemerkten, die 't èn bete gaven, en eventjes wegliepen; mettertijd nogtans, trok het binnen, maar kwam dadelijk terug naar buiten; 't èn was niet meer thuis bij zijn eigen volk.

[p. 230]

ze wederzijds hun achterlijf gevoelden, met gevaar van deur de angelsteke getroffen te worden, lieten ze malkander los, en vluchtten elk van de werke weg.

En tijdeke later herbegonnen ze 't zelfste spel, met hope op beter lukken; 't was opnieuw malkaar vastgrijpen, 't was strawieren, en wenden en buigen, en wederom...... vluchten.

De ander bietjes waren getuige van dien strijd, maar 'n vonden hun schik niet in dat ..... wegloopen; - tot tweemaal toe, hielden ze de vluchtende keuninginnen tegen, snapten ze bij hun pooten, en lieten hun lijk verstaan, dat ze 't alleszins moesten effen vechten.

Derde heer, goê keer!... de sterkste van de twee greep onverhoeds de ander vaste bij 't ontstaan van de vleugels, boog en wrong, en stak heur straal in 't achterlijf van de mededingster. - Dadelijk liet ze nu de vastgenomen vleugels los, haalde heuren angel op, en 't was uit en 't enden; - de overwonnen vijandinne, doodelijk getroffen, gansch ontredderd, kroop kwijnend deur 't worstelperk, en stierf èn tijdeke later.

Waarom dien overvloed, vermits de keuninginne maar één mannebie noodig 'n heeft, en enkel één verzaminge?

Sommige liefhebbers meenen dat de mannebie'n bestemd zijn om het jong broed te verwarmen, daarom heeten de mannebie'n ook broedbie'n.

Tegen dat gedacht kan men 't volgende inbrengen:

De mannebie'n worden geboren 's zomers, en dan is er van eigen voldoende luchtwarmte binnen den korf, en 't jong broed kan van 't geweune volk dat thuis blijft, gemakkelijk zijn noodige broeiwarmte verkrijgen.

In 't voorjaar, ten anderen, zit er ook broed in de ramen; 't weêre is soms guur en koud, en de bevolkinge, zonder de mannebie'n (die later uitkomen) volstaat tot het verwarmen van 't jong geslachte.

Die name dus van broedbie'n 'n kan men voor ons korfbie'n ten minsten, niet ten vollen doen gelden.

Bij de wilde biegemeenten, deze bijv. die in de eerde

[p. 231]

weunen, en die veel min volk hebben, kunnen de mannebie'n voor 't broedverwarmen dienstig zijn; zoo kan ik het waarnemen in mijnen husselpot⁽¹⁾.

Men zou veeleer kunnen aannemen dat de moederbie mannebroed steekt ten overvloede, zooals ze 't doet voor de keuninginnen, - omreden dat alles van de verzaminge en van de drachtbaarheid afhangt. De moederbie weet dat, en ze wilt die verzaminge buiten alle gevaar stellen, met veel meer mannebie'n te steken als dat er noodig zijn. 't Mannebroed zit gereed tegen den zwermtijd, waarop de nieuwe keuninginnen verzamen moeten.

Als de zwermtijd uit is, dan worden de mannebie'n nutteloos; ze blijven nog nen tijd gildig honing eten; de bietjes worden weigerig over hunnen voorraad, - ze moeten immers voor den winter zorgen, - en ze doen die peuzelaars zelve dood. Lijk goêlooze dutsen, herden de mannebie'n den aanval binnen den korf, of buiten daar, onder mijn oogen op 't vliegberd. De veroordeelde dompelaars, 'n denken er alééns niet op om hun tegen te weren, dat ware ten anderen teenemaal nutteloos; ze 'n hebben immers, en onthoudt dat, ze 'n hebben geen straal. De bietjes omringen ze, overknabbelen en overkeeuwelen ze langst alle zijden, maken ze af, en slepen ze weg lijk galgenaas.

Moest de korf voor goed ontmoerd geraken, 't is te zeggen zonder toevoegen van èn nieuwe keuninginne, dan verzwakt al het inwendig en uitwendig huis- en werkleven, de bietjes worden moedeloos, verliezen hun negge voor

(1) Van Gustaf Termote kreeg ik hier op 22ⁿ in Hooimaand nen nest zwarte eerdhursels (elders koeihursels, mosthursels); ze wierden met hun zeem en broed overgezet in ne grooten steenen blompot, van binnen met stroomul en mos gevuld, en van buiten met èn berd tegen den regen beschijt. Dáár weunen die bussels nu, en wrochten gheel den zomer door, stillekes voort. In dien nest zit er bitter weinig volk, hoogstens 20-30 eenlingen. Soms late ik wat suikerpap over 't mos leken, want deur 't aanhoudend slecht weêre, lijden mijn nieuwe thuisliggers gebrek. Die weunste staat op den bank, in den hoek van mijnen hof, en al de vrienden die afkomen, moeten meê naar den.... husselpot.

[p. 232]

't bijhalen, ze beginnen te treuren;...... ze verdunnen...... verdunnen...... en sterven teenemaal uit.

Verleden winter had ik nen ontmoerden bak, en 'k liet hem staan tot in den zomer om van dichtebij geheel zijn doeninge te kunnen afspeuren. - Van tijd tot tijd, gaf ik hem eten, en ondanks dat voedsel, verdweenen de bietjes langzamerhand - daar 'n kwamen immers geen nieuwe bij, de oude vergingen, en 't en zaten er misschien geen 100 meer in.

Op 22 in Zomermaand kreeg ik nen zwerm van mijnen Herder, Eerw. Heer D'Heyghere; die zwerm was bij hem uitgekomen 's namiddaags, en bleef hangen in den hof aan nen zijtak van 't sperhout: 't was ne prachtige zwerm, nen eendelijke kluts, die bij de 4 kilo moest wegen. 'k Hielp hem overslaan in mijnen ontmoerden bak, en zette hem 's avonds in mijn biehalle. Gelukkig 't was goê weêre en 't viel vele te halen. Op 5-6 dagen tijds, hadden de nieuwe bietjes de 5 oude ramen gekuischt en ten deele vernieuwd; 4 versche ramen waren geheel en gansch afgewrocht, en zaten reeds vol zeem.

't Is ongelooflijk wat dat èn sterke gemeente bij gunstig weêre al kan te wege brengen. Ook moeten de biemelkers vooruit en vooral de keuninginne in de ooge houden; ze moeten hun bakken en korven in 't voorjaar zien zwaar te krijgen. Hoe meer volk hoe meer neringe!

Nu zullen we de keuninginne laten varen; - we gaan ze stille en gerust, binnen de duistere korfwanden heur volkbewarend legwerk laten voortzetten, en slaan over tot de mannebie'n.

De mannebie'n (ook darren, darnen en broedbie'n) zijn grof en dikke, loom en dom; 'z hebben èn blinkend zwart achterlijf zonder straal; en onder 't vliegen ruischen ze veel zwaarder als de andere bietjes.

De mannebie'n 'n verrichten geen werk, 'n halen niemendalle, - noch honing, noch water, noch stuifmeel, - ze 'n zorgen, noch 'n waken aan 't vlieggat, maar blijven binnen, en leven weeldig met het zeem dat ze uit de

[p. 233]

koeken meugen opsmullen; trekt èn mannebie verscheên en ge zult ze meest altijd met honing opgepropt vinden; 't zijn slokkers en leêgaards. Hun getal is beperkt, maar toch kunnen er bij honderden, zelve bij duizenden in èn sterke gemeente te voorschijn komen.

De zorgvuldige biemelker kan ook veel mannebie'n doen verdwijnen, zelfs van in den zwermtijd, met hun broed te vernietigen, met ze dood te duwen voor 't vlieggat, ofwel met ze in den darnvanger⁽¹⁾ op te nemen. Overjaar, in Hooimaand, ving ik alzoo wel 2-3000 van die zeemslokkers.

Op 't ende van Zomermaand, en in 't begin van Hooimaand, bij gunstig weêre, en in 't herte van den dag, doen de mannebie'n soms e wandeltochtjen omtrent de biehalle.

't Is warm van binnen, 't is warm van buiten,

Gods scheppinge lacht

in al de pracht,

van 't middenjaarsch zomerleven.

Het vlierhout staat hooge verheven

en vei in de zonne te blinken,

staat dikke met schijven van sneeuwwitte blommen,
die zwaar van den bloeilast, de zijtakken krommen,

en stoorend op 't hallestroo zinken.

Den buitegeur sluipert naar binnen;

de darnen gaan evens hun joelspel beginnen.

Ze zaten te lang

in 't donker gevang!

't Is weelde, 't is wonne, 't is wiegende vlucht

in opene lucht,

(1) Darnvanger of Darnvalle; a/ in effen zinkblad, met groote en kleine gaten in; b/ ofwel in ijzeren vlechtwerk, waarvan de draden genoeg tusschenruimte hebben om er de werkbietjes te laten deurevliegen; het smal uiteinde van dat getuig wordt in 't vlieggat gesteken; werkbietjes en mannebie'n komen langst dien voorgang in de valle; de werkbietjes kunnen deur de gaten en tusschen 't ijzerdraad weg, de mannebie'n die grof en dikke zijn, blijven gevangen. Bij ondervindinge heb ik geleerd, dat het goed is 't vlieggat nevenst het uiteinde van de darnvalle e weinigsken open te laten; alzoo geraken de bietjes die met hunnen buit huizewaarts keeren, gemakkelijk binnen.

[p. 234]

 

omhooge en omleege, bezijds, overal,

 

wedijvert en wemelt hun woelend getal.

 

Laat de ander maar werken

 

in boeken en berken,

 

en laat ze maar duiken

 

in linden en struiken,

 

en zoeken op klaver

 

in rogge en in haver⁽¹⁾,

 

ze zorgen voor ons!

 

en 't brommend gegons

 

hangt dreunend op kruiden op bloemen en blaren,

 

en rilt en dommelt lijk diepslaande snaren

 

deur 't zingende en 't rustige vedelgeluid

 

van 't bezige bietje dat met zijnen buit

 

al wenden en ramen ten korve gaat,

 

en leêgaards en lappers maar leuren laat.

('t Vervolgt).

(1) In rogge, in tarwe en in haver, groeien er wilde blommekes.