Biekorf. Jaargang 14

Mingelmaren

Em. Rabbaey. Zendeling en sterrekundige of E.P.F. Verbiest S.J. van Pitthem gestorven te Peking in 1688. Brugge, Vande Vyvere-Petyt, 1903, 119 bl. geldt 0.85 fr.

Eerweerde Vader Verbiest is een van die schitterende verstanden, die ondanks al hunne verdiensten, aan het nageslacht, bijzonderlijk in hun vaderland, oftewel niet, oftewel maar al te weinig bekend zijn. Eerw. Heer Carton had er in 't fransch eene levensschets van gegeven in de Annales de la Société d'émulation de Bruges, Bd. I, (1839) bl. 83-156. Maar voor den vlaamschen lezer, voor 't volk van Vlaanderen, uit hetwelk de geleerde zendeling gesproten is, was dat levensverhaal alsof het niet bestond. Die leemte heeft de heer Rabbaey gepoogd aan te vullen. Daarvoor verdient hij onzen dank.

Hoe jammer, dat de wetenschappelijke zijde niet genoegzaam verzorgd is! Meer dan eens heeft Biekorf bij andere gelegenheden op dergelijk gebrek gewezen. Maar de zaak is zoo gewichtig, dat we meenen er nogmaals te moeten op terugkomen.

Vooreerst wat de geraadpleegde werken (Bl. 116-117) betreft, waarom geeft boeksteller zoo alles maar dooreen op? Waarom daar niet eene verdeeling ingebracht in oorkonden ofte gelijktijdige schriften en in hedendaagsche schriften? De eerste dienen tot staving der gezegden, mits ze geloofbaar zijn; de laatste hebben maar weerde ingevolge de bronnen waaraan ze ontleend zijn: ze 'n dienen meestal maar om als verderen uitleg aangestipt te worden of om de aanhalingen te aanveerden of te bestrijden. Onder de geraadpleegde

[p. 222]

boeken hebben Alexis' Géographie en Le Nouveau Larousse illustré waarlijk aarde aan den dijk gebracht? 't Schijnt ons hoogst twijfelachtig. Daarbij zou men, onzes dunkens, ook geen werken moeten opsommen, die maar een verwaaiden keer en nog van verre gebruikt zijn geweest, lijk Trétineau-Joly (bl. 28), Dehoisnes (bl. 87), de Haulleville (bl. 95). Voor de andere hoeft er dan ook meer nauwkeurigheid. Zoo, voor de werken van Verbiest, waarom niet zeggen of het een handschrift geldt of een uitgegeven werk? (E.H. Carton geeft die werken nogal goed). Is 't een handschrift dat men benuttigt, is het 't oorspronkelijke of is het maar een afschrift en in dit geval mag men er trouw in hebben! Zoo voor de brieven lijk van Maldonado, Thomas (Vgl. bl. 73, 98 en 118; deze brief kan van 1886 niet zijn) Noel en anderen, zijn ze gedrukt ofte niet, en waar zijn ze (bl. 32, 102, 105, 106), nog eens toepassende wat wij zooeven zeiden? Hetzelfde geldt voor die van Herdtric: zijn ze in de Deutscke Jesuitenmissionaren (Vgl. bl. 51, n^r 1)? Een woord over de innerlijke weerde van Du Halde, als boeksteller op hem wil steunen, was niet overbodig. Was hij op 50 jaar afstand in staat de waarheid te weten, of had hij degelijke oorkonden voorhanden en heeft hij die wel gebruikt? Dan nog waarom niet nauwkeurig aanduiden waar iets in 't één of ander werk te lezen staat? (Zoo bl. 34, n. 2; 42, n. 1; 83, n. 1; 84, 1; ten ware ze 'tzelfde waren als bl. 59, n. 1; 45, n. 2; 92, n. 1; 95, n. 2;). Waarom niet zeggen bl. 89 dat de handmare aan Innocentius XI bij E.H. Carton geboekt staat (gem. Annales, bl. 125)? In 't aanduiden van werken hoeft men ook steeds plaats en jaar van het drukken op te geven. (Zoo bl. 116-117 en bl. 21). Eindelijk waarin is Bd. II der Annales de l'Émulation te passe gekomen? Wij doorbladeren het te vergeefs!

Te lange wellicht hielden ons die aanmerkingen bezig en den lezer schijnen ze zeker een gezaag: maar we schreven ze enkel neer uit hoofde van algemeen nut. Wie over oorkondenbenuttiging meer begeert, ziet b.v. Dietsche Warande en Belfort, 3^de jaar, 1^ste deel, bl. 82.

Het werk zelve wil ik echter hoegenaamd niet afbreken. De gezegden zijn doorgaans degelijk gestaafd, ten minste als het Vader Verbiest geldt. Alles is geput uit de werken van den geleerden zendeling, vooral uit zijne Astronomia Europae, waarvan de waarheid door de vergelijking met geloofbare gelijktijdige oorkonden klaarlijk uitkomt. Weinig of niets (ziet nochtans bl. 115) geeft de heer Rabbaey meer dan E.H. Carton, dien hij volgt, dezes gezegden echter steeds met de oorkonden vergelijkende. Ware het niet mogelijk wat nieuws te geven, zoo boeksteller ook wat andere werken van E.V. Verbiest doorzocht en die met andere gelijktijdige vergeleek, steeds de weerde zijner oorkonden wel wegende, en in 't oog houdende dat het niet genoeg is voor een stuk dat het handschrift is om weerde te hebben? Over 's lands zeden ware het misschien goed geweest de belangrijke studie aan te halen die de vijf laatste jaren in de Missiën van China en Congo verscheen onder den titel van ‘De verkeerde wereld.’

Dit weze voldoende: over den inhoud zullen wij enkel bijvoegen dat boeksteller Vader Verbiest volgt in al de wisselvalligheden van diens loopbaan, bijzonderlijk toonende hoe 't zijne wis- en sterrekun-

[p. 223]

dige wetenschap was, die hem den invoed gaf dien hij wezenlijk genoten heeft. Mochten wij weldra een hernieuwde uitgave begroeten van deze geschiedkundige bijdrage! En mocht zij dan op alle dorpen verspreid worden!

P. Allossery

ZOO even bestelde men mij een oud handschrift blad; hieronder deel ik het mede. 't Is de Naer-reden van een spel dat gemaakt wierd voor de Rhetorijkgilde van Kortrijk, de Kruisbroeders. Deze hadden tot kenspreuk: Minlijk van Herten deur Cruus ons Heeren.

Het stuk moet gemaakt geweest zijn ter eere van S. Joseph van Leonissa, capucien, geboren in 1556. Hij wierd zendeling bij de Turken en verdroeg er groote mishandelingen. Hij stierf den 4^den Februarij 1612. (Zie Butler, op 4^den Febr.)

Er valt op te merken dat het stuk speelt in 1668, en dat Joseph a Leonissa slechts zalig verklaard wierd in 1737.

Het ware niet onmogelijk dat het gedicht zou geschreven zijn door den Kortrijknaar Joos Mattelaer. Deze was immers prins der Kruisbroeders in 1646, miek vele stukken voor de gilde en stierf in 1687.

Naer-reden.

Onder den naem van Minerva / vertoonende de maeght van Cortrijck / hebbende in haer handt een dobbel hert, met eenen lauwerier daernevens, aen haeren slincken erm draegende de waepen van de stadt.

Hoe wonder draijt het rat der aerds en s'werelds saeken,
Wie kan een vast besluyt uyt Gods geheymen maecken?
Den goeden wort vervolght, den goeden leyt gewelt
Er wort tot over 't hoof in druck en rauw gestelt.
Een mensch, aen d'ander zij, van 't boost en 't snootste leven
Wort al wat hij verlanght sijn vollen wensch gegeven,
Hier wort ter een gestelt op 't bovenste van 't rat,
Daer wort ter een verdraijt, door rampen afgemat.
Den eenen wordt gestreelt, een ander wort geslaegen,
Hier leeft ter een in rust, daer leyt een honderd plaegen.
Den eenen heef geluck, een ander geen geniet,
Hier swemt men in de vreught, daer smilt men in verdriet.
Godts schickingh wonder is, onvatbaer sijn sijn wercken,
Geen mensch en is bequaem die naer den eijsch te mercken,
't Wort alle mael beweeght, 't wort allemael gestilt,
Gelijck het Godt bestelt en zoo als hij het wilt.
Men heeft zoo stracs gesien, wat droefheijdt en ellenden
Godt aen Josephus heeft hier willen over senden,
Wat druck, wat pijn, wat smert, wat droefheijt, wat verdriet,
Wat ongehoorde straf leijt hier Godts dienaer niet.
Voor eers hij moet 't gesicht van al sijn vrienden derven
Om eenen vollen troost voor zijne ziel te herven;
Hij predickt aen het volck, maer siet hier draijt het rat
Eers boven, dan beneen, en wort op 't lest gevat.

[p. 224]

 

Hij wort naer keijserswil en naer sijn raedts verlangen

 

Seer haest en levendigh aen d'haeken vast gehangen.

 

Siet hoe het 's werelds rat hem weder om versmaet.

 

Maer Godt die draijt dit rat, Godt hem niet en verlaet.

 

Want als hij nu seer vast gemackt was aen de haecken,

 

In plats dat hij de doodt ellendigh soude smaeken,

 

Is hij den derden dagh, door Godts bermertigheijdt,

 

Alleen niet van de pijn, maer van de doodt bevreijdt.

 

Beminde Spectateurs, jouffrauwen en mijn heeren,

 

Die hier vergaedert sijt, wilt daer een les uijt leeren,

 

Want gij hebt nu gesien hoe Joseph heeft geleeft,

 

Hoe hij in tegenspoet seer kloeck gestreden heeft.

De Gordijn gaet open. Vertoon: Geschiet als op het letste van den boek geschreven is.

Siet Joseph is nu doodt, Godt komt sijn ziel nu haelen

Om voor dien kloecken strijdt ten vollen te betaelen.

Siet Godes engel komt bekleedt met grooten glans

Met eenen lauwerier en een victorie crans.

De Engel daelt af boven het hoofd van Joseph, hebben in sijn rechter handt een croon en in sijn slincke handt eenen lauwerier.

Engel.

1.

Veel geluckx die sijt gestorven,
Veel geluckx, o Joseph soet,
Dogh gij blijft nogh onbedorven
Om t' ontfangen 't eeuwigh goet.

2.

Komt Joseph, wilt naer verlangen
Dese schoon victorie croon
Uijt mijn handen nu ontvangen
Want Godt sent die u tot loon.

De Gordijn toe gevallen sijnde gaet hij voors:

Beminde Spectateurs, gij siet hoe Godt komt loonen

Die sijne wet bemint, gij siet hoe Godt wilt croonen

Die voor hem strijden wilt tot dat de doodt hem scheijdt,

Gij siet hoe Godt de ziel van Joseph nu verbleijdt.

Wilt gij dan, Spectateurs, met Joseph eeuwigh leven

Verblijdt in 't hemelrijck, wilt u tot deugh begeven,

Volght Josephs wercken naer, dan sult gij ook tot loon

Hier boven in Godts rijck ontfangen eene Croon. -

Danck sij u Edele, en noijt volprezen heeren,

Dat g' ons geweerdigh hebt met u bij sijn te eeren,

Neemt onse gifte aen, houdt ons in uw beschut,

Dan sal den haet en nijd ten vollen sijn gestut.

U wort oock danck geseijt, beminde Spectateuren

Soo g' iet dat u mishaegt misschien hier sagh gebeuren

Deckt onse fauten al, biedt ons uw soete jonst

Op dat den geest van Godt daelt over onse konst.

1668.

Finis.

Alles tot meerder glorie van Jesus-Christus, tot lof van sijne lieve en onbevleckte moeder en saemen van den H. Josephus à Leonissa, Capucien.

Plaudite Gratiosi Corde.

A.D.P.