Biekorf. Jaargang 14

† Emiel De Grave

IN den zomer van 1885 zag de houtraapster uit het bosch langsheen den steenweg van Balgerhoeke naar Eekloo elken morgen twee jonge gasten voorbijloopen.

Daar waren ze 's avonds weer; maar dan gingen ze soms heel traag en al boeken lezende, of bleven bij malkaar zitten aan den boord van de gracht.

De jongste, maar juist niet de kleinste, want het was een lange zwikzwak, was Emiel De Grave, wiens beeltenis over veertien dagen in het voornaamste tijdschrift van het

[p. 54]

Vl. land ‘Dietsche Warande en Belfort’ verscheen, bij een vertelling waarmede hij den prijs won te Gent, en de andere werd drie jaren later reeds de opsteller van 't Getrouwe Maldeghem.

De jongste, nu pas 31 jaar oud, werd Dinsdag, 3^den dezer, begraven. Het past wel aan den andere hem hier eenige regelen te wijden.

Zoo geerne vertellen we iets om de jonkheid op te helpen en naar hooger te doen zien: geen schooner voorbeeld dan De Grave.

Het waren zulke arme menschen; ‘kleine’ menschen zoude hij gezegd hebben: hij en zijn moeder en zijn grootmoeder, en ze woonden daar in een verdoken huisje van de vrouwestraat.

Zijn grootmoeder bracht hem alle middagen zijn blikken ketelken tot in 't ‘Pannenhuis.’ Niet genoeg dat hij 's morgens en 's avonds een uur moest loopen; des middags nog, op het uur dat de verlokkende geur van de groote keuken op den koer van 't College sturmde, moest hij weg, terug naar het bosch, om zijn aardappelen waarbij soms een droge haring.

Maar daar had hij toch zijn grootmoederken weer en zijn sparren. Sparrenegels en oude wijvekes komen ook weer in elke zijner vertellingen.

Het jaar nadien moest hij uit 't College blijven. Dat viel te kostelijk en grootmoeder werd te oud om dat ketelken nog langer tot aan het Pannenhuis te dragen.

Het was een droeve stond voor hem. Het ‘leeren’ zat er in, en nu zou hij kleermaker worden! Waarvoor hij eigenlijk wilde leeren, wist hij zelf niet. Als hij maar mocht leeren. Hadde het een ‘schitterend’ leerling geweest, hij ware misschien ‘opgenomen’ geworden. Maar hij had wilskracht; hij zou nu ‘op zijn eigen’ voortleeren en professor Verbrugge, die hem geerne zag, gaf hem eenige bijzondere lessen in 't Engelsch, dat hij wilde leeren, enkel weerom om te leeren. Hij leerde intusschen, terwijl hij tenden den Boelare bij Van Branteghem op de kleermakers-

[p. 55]

tafel zat, maar altijd voort vreemde talen, algebra tot de perspectief toe; wat hem later wel van pas zal gekomen zijn bij 't aanleggen van schilderstukjes, - want hij deed tijdens zijn verblijf te Antwerpen wezenlijk aan de edele const van 't schilderen.

In zulkeen jongen zat stof voor een Flamingant. Ingeboren dichterlijkheid had hij weinig. Alles won hij door zijn arbeid. En hij dorst groote dingen aan. Hij was nog kleermakér, nu gevestigd te Balgerhoeke, toen hij een levensschets van Ledeganck uitgaf. Hij sloot zijn boekje met een warmen oproep voor het standbeeld, waarvan alsdan nog enkel sprake was geweest bij een paar dichters, Bogaert en Bultynck. Ook hoeft het niet gezegd dat het boekje van den kleermakersjongen, of beter jongen kleermaker - hij was dan juist 16 jaren oud! - weinig indruk maakte op de Eekloosche groote burgerij. Zoo 'n ontwerp door zoo iemand voorgesteld! Wij mogen dit wel eens herinneren: Bij heel de beweging later, toen het beeld verrees, werd niet eens De Grave 's naam genoemd!

Pas had hij geloot, of hij trok naar Antwerpen en werd er kleermaker op zijn eigen. Hij kon het geestig vertellen hoe hij het aan boord legde in de groote stad. Zijn eerste bezoek bij den barbier was kostelijk. De gebuurvrouw had hem den scheerder van den hoek aangewezen als den beste. ‘Geef mij maar mijn halven kluit, moeder’. (Grootmoederken was achtergebleven op het kerkhof). Bij den ‘coiffeur’ kwam er eerst een jongen die hem zijn hoed en jas afnam dan bood een heer hoffelijk hem den stoel aan en begon hem in te zeepen, en de baas zelf zou hem scheren. Als ik nu die twee elk een cent moet geven, dan blijft er nog een halve cent over voor den jongen! dacht hij; maar een derde kwam met borstels en handdoek, een vierde met fleschjes en poeiers. Dat zal hij voor geen halven kluit gedaan krijgen! Wat schande voor een kleermakersbaas!

Hij hadde willen zijn zakken aftasten of hij toch niets meer dan een halven kluit op zak had, maar dan zagen

[p. 56]

voorzeker al die heeren zijne verlegenheid. Best was het te gebaren dat 't betaald is en met het hoofd recht om geld naar huis te gaan. En zoo deed hij.

Algauw was hij te Antwerpen lid van Jan-Frans Willems' genootschap en hij leverde bijdragen in den Vl. Kunstbode. Jan Bouchery achtte hem hoog. Maar waarin De Grave's durven vooral op te merken is, is in de betrekkingen die hij met de schilders aanknoopte. Hij schreef in Belfort een zeer gewaardeerd ‘Inkijkjes bij Antwerpsche schilders.’

Hij had intusschen met goeden uitslag de proef onderstaan voor klerk bij den spoordienst, en een paar jaren nadien werd hij onder-statieoverste in Antwerpen-Zuid. Nu had hij meer tijd en een ander voordeel dat zijn ambt medebracht: hij mocht kosteloos rondreizen. Hij maakte hiervan gebruik om de groote kunstzalen van schilderijen te bezoeken. In 1897 werd hij statieoverste te Moortzeele.

't Was acht jaar dat we hem niet meer gezien hadden, toen we een brief ontvingen dat hij eens komen zou. Dit moeten we ook in 't fijn vertellen, omdat die reis een keerpunt werd in zijn leven en om te doen zien hoe eenvoudig hij gebleven was, alhoewel dagelijks in betrekking met beroemde kunstenaars.

Wij wachtten hem af, maar hij kwam niet. We ontvingen een briefje dat hij niet verder geraakt was dan tot aan Adeghem en vandaar was moeten terugkeeren naar zijne statie. Maar luistert wat er gebeurd was en dat hij later vertelde:

Hij was te Adeghem afgestapt om dien schoonen toegang tot Maldeghem langs het hospitaal en dat huizeken van Mevrouw Courtmans te zien, maar hij was werkelijk blijven zitten in de herberg van Bollaerts aan de statie te Adeghem. De dochter was bezig het zwijnskot te mesten; maar op zijn binnenkomen liet ze haar werk staan, kwam bij hem en om iets te doen, schreef ze een brief naar hare zuster, die in Gent diende. Hij vroeg haar of ze de secretaris van Bollaert was en zij lachte ne keer,

[p. 57]

wat kon haar die vreemde zwikzwak schelen! Hij ook zou een brief schrijven, naar Maldeghem; dienzelfden brief dien wij ontvingen, dat hij niet komen kon. Maar ze hadden maar één kopke. Moeder Bollaert zou om een kopke gaan, en terwijl ze weg was vroeg de vreemde heer aan de dochter of ze kennis had. Neen! En of ze niet met hem zou willen kennis maken? Dat hij ‘chef’ was en dat zij zondag eens zou aan de groote statie zijn te Gent, dien tijd. Ze lachte weer daarom, maar dierf het toch niet aan hare moeder zeggen. Ze zei het aan de dochter van den molenaar. Maar geloof dat allemaal, zei ze zelf. - Toe, toe, ge kunt niet weten! zei de gebuurdochter, we zullen samengaan. - Op den stipten tijd waren ze van weerskanten te Gent aanwezig, maar het meisje kende hem niet meer en ze bleven daar draaien. Ziet ge dat 't een spelmaker was! zei nu het molenaarsdochtertje. Gelukkig! hij kreeg ze in de gaten. - Diezelfde week kwamen ze samen bij ons en een maand later waren ze getrouwd.

't Was wel zijn eigen huwelijk, dat hij wilde idealiseeren in zijne nu pas verschenen vertelling... Door eene Poort. Floor, een Antwerpsche schilder, komt door een dorp en blijft er haperen door het zien van een oude poort, die hij schilderen wil. Hij schildert er ook de beeltenis van 's burgemeesters dochter, en 't wordt mondgemeen dat hij met die dochter zal trouwen. Zij liet het ten andere zelf verstaan. Maar Floor heeft Wieze gezien, de zuster van den mandenvlechter, een arm en braaf jonk. Luister hoe De Grave den jongen schilder luide doet denken den avond dat hij uit het dorp zou weggaan:

‘Hoe gelukkig zijn ze die bij een huiselijken heerd kunnen gaan neerzitten... - En Floor dacht aan zijne ouders: aan zijnen vader, die onder den laster was bezweken... - Aan zijne moeder, het afsterven van zijne moeder... - Ach, wij gaan voorbij eene rij graven, tot wij aan het onze komen, dat anderen op hunne beurt voorbijgaan, op weg naar het hunne...’ (Dacht De Grave dan

[p. 58]

dat hijzelf zoo dicht zijn eigen graf was toen hij dat schreef?)

‘Floor stond op... wreef een steksken te branden en hief het omhoog: daar viel de roode vlam op moeders beeltenis, die hij overal met zich nam... - Alles was weer donker en hij zat weer met den zwarten puntbaard in zijne hand. En hij sloot zijne oogen, en hij zag de blonde Wieze... Hij was recht gesprongen: Heer, gij gaaft en gij naamt... - Wanneer een kind een steentje opneemt, dan weet gij reeds waar het zal vallen... - en gij duldt het licht der lamp, al zendt gij zelf de duisternis over de aarde....

‘Daarom hoop ik op u, Heer, en ik zal vol vertrouwen doen wat gij mij in 't herte steekt...

‘Floor was stil van den vouttrap afgetorden, had Treze ‘tot seffens’ gewenscht, en sloeg den donkeren modderigen weg in, die hem tot Wieze leiden moest...

‘En drij maanden later, op een witgevrozen morgen, stonden Floor en Wieze met Fiel (den mandenmaker) en Liezeken, het pleegkind van een blinde, voor het altaar. En aan den bruidstoet namen verscheidene kunstenaars deel...’

Ook bij De Grave's huwelijk waren kunstenaars aanwezig en wel de Antwerpsche schilder Jeroom Mees, die ook bij zijn ziekbed waakte en hem de oogen sloot...

....................

Wij denken aan die jonge weduwe, en aan die twee, misschien nu reeds drie weesjes, en aan zijn moeder die hij zoo geern zag en die zoo hard met hem had gewrocht. Ze was nu weer alleen.

Wat ze weglegden moet als een droom zijn. Hun geluk was te groot. God moge ze helpen, en voorzeker zullen zijne vrienden, moest het nood doen, het bij dezen vromen wensch niet laten.

Max Storme schrijft me: ‘God liet hem halen. Misschien dat er nog niet veel dichters uit de sperrebosschen in den Hemel zijn.’

[p. 59]

Maar er zullen er bijkomen. De Grave's geest zit in die bosschen.

Jongens, die daar langs de velobane kalle stekt en met den tip van uwen kloef een kruise groeft waar de veldwachter vermoord lag en de sparre vildet waar Tiele zoo deerlijk gekeeld werd, jongens, gaat ge haast beginnen ophouden? Hoort ge dat gefluister niet in 't bosch? 't is de stemme van uw vroegeren makker, die u toeroept: ziet naar hooger op; brengt uwen zondag en uwe ledige uren met nuttige en schoone dingen over!...

En kunnen ze het nu zoover niet brengen als De Grave, we wenschen allen toch dat ze er ten minste langer jaren mochten van genieten.

V. De Lille