Biekorf. Jaargang 14

Het Kuipersambacht te Brugge
(Vervolg op Biek. XIII, bldz. 366)
Bonaparte's inhuldiging alhier

KORTS na den Patriottentijd borst de Fransche omwenteling uit, die, evenals een onstuimige stroom, dijken en hinderpalen doorbrekende, overal op haren schrikwekkenden doortocht dood en vernieling verspreidde.

Reeds in den loop van ons schrijven, hebben wij den geërden lezer van Biekorf naar behooren medegedeeld eene en andere wetensweerdigheid, die wij nopens die akelige tijden van woeling, wanorde en gruweldaden, in 't handschrift geboekt vonden. Wat er nog te zanten overbleef, hebben wij met zorge bijeenverzameld, en, tot slot van ons uitgebreid overzicht betreffende 't kuipersambacht, bieden wij het hier aan, vereenigd met 't omstandig verhaal der plechtige ontvangst van Napoleon I binnen Brugge.

_**_*

Den 6^den in Slachtmaand 1792, wonnen de Fransche stroopbenden, onder bevel van Dumouriez, den bloedigen

[p. 5]

veldslag van Jemmappes op het Oostenrijksche leger, en België viel eene eerste maal in de macht der omwentelaars. Den 17^den daaropvolgende deed de overwinnaar zijne intrede in Brugge.

‘Den 17 November syn snaermiddaghs ten 1 uren al de Cruyspoorte ingekomen van Eecloo 500 mannen voetvolck van de volontairen van Parys die van Gend gekomen waeren, met twee veltcanons en verscheyde waegens gelaeden met de boomen van vryheyd, ingehaeld wordende door de joucheden van Brugge te peerde wel ten getalle van hondert, onder het gespel van musycke, van het klockspel, ende het luyden van al de kloeken der stad.

‘Den 25 November wesende sondag was op de groote marckt een pyramide van lattewerck opgerecht waer aen hingen 18 à 20 wapens vanden edeldom, die sachternoens ten 4 uren verbrand wierden.

‘Den 30 November wierd in alle wycken gedaen de verkiesinge van de 95 representanten des volcks dog alsoo dese verkiesinge niet aen en stond aen den agent der republycke, wierd de selve uytgesteld tot sanderdaghs om dat te doen by acclamatie des volcks in de kereke van onse vrauwe, twelcke gedaen synde, zoo wierd dit andermael ernomen op den 1 December met de verkiesinge van president, 40 representanten, 10 suppleanten, en vier secretarissen voor de bestieringe der stad de welcke den 8 December voor den boom van vryheid op de marckt den eed hebben gedaen.’

Die inlichtingen, aan 't ‘Jaerboeck van Buyck’ ontleend⁽¹⁾, kunnen wij volledigen door de volgende stukken, in Dienberghe's handschrift bevat:

‘Actum den 1 december 1792 het eerste jaer van vryheyd en gelykheyd 's naer-middags ten 2 uren in de collegiale ende parochiale kerke van O: L: Vrouwe ter vergaederinge van het volk deser stad Brugge hier toe geconvoceert by proclamatie van het magistraet der selve stad van de selve date onderteekent d'Hooghe de gaugerie.
‘Eodem heeft de borger van Severen in opvolginge van het versoek aen hun gedaen door de 95 geauthoriseerde van de wyken by hunne

(1) Bldz. 362.

[p. 6]

resolutie van den 30 november lastleden voorgelesen met luyder stemme de beropene proclamatie ende resolutie daer inne geinsereert waer t'eynden het volk op syne propositie geprocedeert hebbende tot den keus van eenen president en vier secretarissen syn daer by acclamatie genaemt geweest te weten voor president den borger Charles Van Overloope en voor secretarissen de borgers Joannes Van Severen, advocaet; Charles Van Parys, advocaet; Pieter Van Huele ende Joseph Volkaert. Alswanneer den borger Joannes Van Severen aen het volk heeft afgevraegt of sy beliefden te procederen by acclamatie ofte uytroepinge tot den keus van 40 provisionele representanten ende administrateurs deser stad midsgaeders tot den keus van 10 suppleanten by gelyke acclamatie 't welke geaccepteert synde, syn by propositie ende acclamatie van het volk successivelyk uytgeroepen ende gekosen voor provisionele representanten ende administrateurs deser stad de naervolgende persoonen:

‘1.	Jan Van Outryve (Merkhem).
2.	Charles Van Overloope, d'Anthin.
3.	Charles Van Parys, advocaet.
4.	Jan Van Severen, advocaet.
5.	Joseph Volkaert, koopman.
6.	Pieter Van Huele, koopman.
7.	Bern. De Deurwaerder, pensionaris.
8.	Charles de Schietere, Capryke.
9.	Livinus Lavilette.
10.	Jacobus Devaux, advocaet.
11.	Jan Goddyn, d'oude, koopman.
12.	Joseph d'Hooghe de gaugerie.
13.	Pieter Gillon-Wielmaeker, koopman.
14.	Serdobbel, koopman.
15.	Francis Meulenaere, koopman.
16.	Jooris d'oude, koopman.
17.	Pieter De Griek, schipper.
18.	Anselmus Peelaert Degistel.
19.	Jacob Drubbele.
20.	Francis Breydel, eyermart.
21.	Thomas Van Vyve, vleeshouwer.
22.	Pieter De Rycke, timmerman.
23.	F. Busschop, advocaet.
24.	Clercq, kuyper.
25.	Leemans d'Onche, koopman.
26.	Jan-Bapt: Gilliodts, koopman.
27.	Carel Rieland, apotheker.
28.	Dionisius De Brouwer, koopman.
29.	De Mulder, pottebakker.
30.	Van Vande Walle, advocaet.
31.	Van Huerne, de jonge, de Puyenbeke.
32.	Clicteur, fabrikant.
33.	Schoolmeester, d'oude, kruydenier.
34.	Carel de Gheldere-Wybo, rentier.
35.	Lauwereyns-Blende, rentier.
36.	Vande Maele, rentier.
37.	Imbert d'oude Motellettes, rentier.
38.	Pype, blouw-verwer.
39.	Charles Compernolle, rentier.
40.	Barth: Canneel, vischverkooper.

‘Suppleanten:

1.	Barthol: Feys, metser O.L.V. kerkhof.
2.	De San, kuyper S. Jacobsstraete.
3.	Danneels, bleeker.
4.	Carel De Net, seep-sieder.
5.	Toebast, kuyper
6.	Vande Waele, kleermaeker.
7.	Herreboudt, bakker.
8.	Kerkhove, koopman.
9.	Petit, silversmedt.
10.	Kynts, kruydenier

‘ende naerdat den borger Jan Van Severen alle de gemelde persoonen naer voorgaende confrontatie met de lysten der dry andere secretaris-

[p. 7]

sen in het voorenstaende order by recapitulatie hadde voorengelesen is de selve door het vergaderde volk andermael toegejuigd ende alsoo gesloten. Ons t'oorkonden date als boven en waeren onderteekent
C: Van Overloope d'Anthin, présid.
C: A: Van Parys. secret.
J: Van Severen, secret.
J: Volkaert, secret.
P: A: Vanhuele, secret.’

_**_*

‘Formule van eed te veranderen in deser voege:
‘Wy sweeren te sullen handhaven de vryheyd en gelykheyd ende wy verklaeren by dese te renunceeren en afstand te doen van alle privilegien en voorregten dit sonder prejuditie van schaedeloosstellinge dewelke men soude geregt syn te vraegen tot laste van de gone die het behoort.
‘Ten voorderen wy sweeren on verklaeren mits desen noyt te sullen erkennen voor souverain van desen lande nogte Franciscus nogte eene van syne descendenten nogte imand anders van het huys van Oostenryk ende by dien verklaeren van nu en voor altyd van noyt te sullen leven onder de dominatie van wie het sy uyt het gemelde huys van Oostenryk.’

_**_*

De Belgen, bijna allen zonder onderscheid, waren gauw de Fransche vrijheid en gelijkheid moede, en zij juichten uiterherte bij de nederlaag van Dumouriez te Neerwinden (18^den in Lentemaand 1793), waardoor onze gewesten opnieuw onder het gezag van Oostenrijk kwamen.

De vreugde was maar van korten duur. De slag bij Fleurus, door den veldheer Jourdan den 26^sten in Zomermaand 1794 over de bondgenooten gewonnen, bracht ons land andermaal onder het beheer der Franschen, die er twintig jaar lang, te weten tot in 1815, meester speelden.

‘De generaal Van Damme, met eene bende van 600 soldaten, kwam, namens de Fransche Republiek, bezit nemen der stad Brugge, die zich overgaf, zonder wederstand te bieden, en, den 30^sten Juni, trok een leger van 25,000 man zegevierend de stadspoorten binnen, onder het gebied der generaals Souham, Dehé, Moreau en Van Damme’⁽¹⁾.

(1) Kanonik E. Rembry. De bekende Pastors van Sint-Gillis, bl. 235. - Acta Episc. Brugens. Reg. LXXX ad 25 en 30 Junii 1794.

[p. 8]

‘Den 4 July 's avonts ten 7 uren onder het speelen van het klockspel geplant den boom van vryheyd, wesende een eecken boom, daer boven op een stock een roode stoffe mutse gesteken was, daer onder stonden dese woorden Unité, indivisibilité, liberté, égalité, fraternité, ou la mort’⁽¹⁾.

_**_*

Van toen af wierd, onder den dekmantel en de spotleuze van ‘Vrijheid, gelijkheid en broederlijkheid’, al wat met godsdienst of volksbestaan eenigszins in betrekking stond ongenadig uitgeroeid en weggevaagd: afzichtelijke gruweldaden wierden gepleegd en, in korten tijd, was onze vaderlandsche bodem met een ontzaglijken hoop van bloedige en rookende puinen overdekt. Niemand, die als verdacht voorkwam, vond bij dit helsch gespuis genade; niets wierd gespaard; onze volksche ambachten en neringen zelf wierden ontbonden en vernield, hunne eigendommen aangeslagen en verkocht, ja tot hunne keurboeken toe wierden met geweld afgeëischt, zooals blijkt uit de volgende oorspronkelijke stukken of aanteekeningen van Deken De Planter:

‘Liberté.          Égalité.
République française.
‘3 Bureau.     Bruges ce 6 Nivose l'an 6 de la République
2 Section.          française (: 26 10^bris 1798.)
Administration Municipale du Canton de Bruges.
L'administrateur commissaire du 3^e Bureau.
Au Citoyen De Planter ex doyen des tonneliers.
Citoyen!
Je vous invite à venir déposer, à mon bureau, dans les vingt quatre heures de la réception de la présente votre livre dite Keurboek; faute de quoi je suis chargé d'agir à votre charge.
Salut et fraternité.
Chl. de Tilly, commiss.:’
‘Nota. Den heer Deken De Planter naer het ontfangen der voorschreven missive heeft den eedt van het ambagt doen vergaederen met alle de oude dekens en naer alles rypelyk overweegt te hebben

(1) Jaerboeck van Buyck, bl. 373.

[p. 9]

is er besloten Dit nog wat af te sien. Savonds is den eedt wederom vergadert geweest sonder tusschenkomste van de oude dekens en daer is besloten op aenstuwinge van den borger Toebast, assesseur van het tribunal de paix dat den ouden Keurboek soude ingegeven worden hetwelk geschied is 's anderdags naer ontfangen te hebben de volgende recepisse:
‘Ontfaen uyt handen van den borger Joseph De Planter d'oude by ordonnantie van de municipaliteyd eenen bouck genaemt Keurboek toebehoorende aan het gewesen ambagt van de kuypers.
Brugge den 7 Nivose 6 jaer.
Chls De Tilly, commiss.
(: vulgo sotten tin, meesten quistquast van Brugge.)’
‘Liberté.          Égalité.
République française
3 Bureau.     Bruges, ce 13 Nivose l'an 6 de la République
2 Section.          française (2 Janry 1798:)
Administration Municipale du Canton de Bruges.
‘L'administrateur commissaire du 3^e Bureau.
Au Citoyen De Planter.
‘Citoyen!
Je vous invite à vouloir passer demain à dix heures du matin à mon bureau aiant besoin de vous parler.
Saint et fraternité.
Signé: Chls de Tilly, commiss.’
‘Nota. S'anderdags heeft den heer Deken De Planter geassisteert door den schildraeger Wymeels en den eersten vinder Myttenaere sig begeven naer den voormelden Bureau. Alwaer gekomen synde heeft Tilly schandelyk weggejaegt de voorschrevene heeren oudt Dekens Wymeels en Myttenaere seggende die niet geroepen te syn. Den heer Deken De Planter seyde geen affairens te konnen doen aengesien hy dooft was dog sy moesten vertrekken en den heer Deken versogt hun te wagten in de saele van het stadhuys hetwelk sy deden: den heer Deken alleen synde in den bureau seyde den sotten tin wysende naer den ouden keurboek. Den duyvel en kan dien boek niet lessen. Den heer Deken dede hem dit 6 a 7 mael repeteren gebaerende het selve niet te verstaen dan swoer den sotten tin als een duyvel selve en seyde gy hebt nog eenen nieuwen ik weet het van den borger .... en gy sult my die kost wat kost geven en joeg hem soo weg.
‘Den eedt met de oude dekens daerop dikwils beraemt hebbende hebben naer vele moeyelykheden gedwongen geweest den nieuwen keurboek: Den Luyster van het ambacht in te geven. Waerschynelyk dat hy noyt meer sal wederom keeren. Wee aen die oorsaeke is.’
‘Recepisse. Ontfaen van den borger De Planter d'oude een tweede keurboek competerende het gewese ambagt der cuypers.
Brugge 25 Ventose 6 jaer (15 Maerte 1798).
Onderteekent: Charl. De Tilly, commiss.

_**_*

[p. 10]

Napoleon Bonaparte, na zijne roemrijke zegetochten, uit Italië en Egypte te Parijs teruggekeerd, kreeg weldra het oppergezag in handen, dat hij aanvankelijk onder den naam van eersten consul uitoefende. Innig overtuigd dat het bestier van een volk, wien men godsdienst en gevolglijk regeltucht ontnam, geenszins mogelijk was, zoo besloot hij aan de bloedige omwenteling, die sedert jaren Frankrijk en België teisterde, een einde te maken en den katholieken eeredienst wederom in te voeren.

Daarop trad hij in onderhandeling met Zijne Heiligheid Pius VII, en den 15^den in Hooimaand 1801 sloot hij met den Paus eene overeenkomst, in de geschiedenis bekend onder den naam van ‘Concordaat’. De zoolang gesloten kerken en bidsteden wierden heropend, de geestelijken verlieten hunne schuilhoeken of kwamen uit de ballingschap terug, het volk stroomde naar de kerkelijke diensten en godsdienstige plechtigheden die het blijmoedig hernemen zag; kortom, alles kondigde aan dat de vrede eindelijk aan de Kerk was wedergegeven en liet eene blijde, hoopvolle toekomst te gemoet zien.

Om den toestand en de noodwendigheden onzer gouwen nader te kennen, nam Napoleon ook het besluit eene omreis in België te doen. Den 9^den in Hooimaand 1803 uit Rijsel vertrokken, kwam hij denzelfden dag te Meenen aan, waar de meier Hovin hem de sleutels der stad aanbood⁽¹⁾. Van daar zette hij zijnen weg voort langs Ieper, Diksmuide, Nieuwpoort naar Oostende. Twee dagen later kwam hij Brugge met zijn bezoek vereeren, en het plechtig onthaal, dat hem alhier te beurt viel, vinden wij breedvoerig in 't handschrift beschreven als volgt:

‘Memorie. Den 11 July 1803 is den opperburgmeester tot Brugge om 4 heuren naermiddag aengekomen. Men had gedagt dat hy langst den gewoonelyken weg van Oostende soude aengekomen hebben diesvolgens langst de Smedepoort. In die meyning waeren de selve poort en alle de aenpaelende straeten ten uitersten fraey verciert. Men heeft maer om twee ueren geweten dat hy van Blankenberge kwam en langst de Eselpoorte soude inkomen. Voor syn aenkomst

(1) D^r Rembry-Barth. Histoire de Menin, T. III, p. 210.

[p. 11]

was dit kwartier teenemael verciert, bekranst, behangen en met groen bekleet op een aller fraeyste en volmaekte wys. Onse ondervindinge heeft ons geleert dat in de groote plegtigheden als het hert der burgers van alle classen geraekt was eenige van de inwendige vercierselen der woonsten op den buyten-muer geplaets wierden. Heden alle de kamers waeren van hun ciersels ontbloot alle de mueren waeren bekleet met schilderyen printen beeldenissen of tapyten en tot den armsten selfs had iets konnen uytvinden om een hulde te bieden aen het voorwerp syner bewondering en eerbied.
‘Den opperburgmeester is komen afstappen aen het hotel der prefecture. Syn rydtuyg ging stapvoets: het was omringt door eene ontellyke menigte volks welkers vreugd sig in 't vlaemsch uytdrukte en dikwils onderschept wierd om in goed fransch uyt te roepen Vive le premier Consul, vive Bonaparte!
‘Den opperburgmeester gekomen synde in het hotel der prefecture heeft seffens alle de leden der geconstitueerde magten ontfangen. Hij is vervolgens te peerde uytgereden om den kom en eenige aenregtingen van weldaedigheyd te gaen besigtigen. Syn besoek van den kom was voorsien alle de straeten waeren met alle slag van vercieringen bekleed en stukken stoffen van onse fabryken gehangen in festons bekleeden de huysen of waeren gespannen over de straete. De menigte ongeduldig om hem te sien die sig op syne schreden voegde, voor hem liep, hem aendrong en hem gedeurig met eenstemmig accoord toestuerde de dankseggingen verschuldigt aen alle het goed dat hy aen Frankryk gedaen heeft was voor den opperburgmeester het gevoeligste gedeelte deser vreugdig tooneel. Onse gemeyne gewoonten geven ons het opsigt van koelbloedig en droomig te wesen heden het gevoelen dat ons besielde konde sich niet meer intoomen dat de vierigste franschen in ons hebben konnen herkennen broeders weerdig van hun.
‘Den 13 July heeft den opperburgmeester bynae duerende geheel den dag gehoor aen de verscheyde overheden gegeven alsook aen de meyers van alle de communen deses arrondissement de welke hy alle seer vriendelyk bejegent en over besondere pointen hunner administratie ondervraegt heeft.
‘De clergé is voorgesteld geweest door den Bisschop van Gend, die ten dien eynde naer Brugge overgekomen was en die (: den kop verliesende) naer syn compliment aen den opperburgmeester gemaekt te hebben, vergat eene reverentie aen Mevrouwe Bonaparte te bewysen. Gevraegt synde van den eersten borgemeester of synen vicaris generael De Pauw dikwils preekte? Antwoorde: dat den Vicaris in 't vlaemsch preekte gelyk hy in 't fransch, waerop den heer ....... stillekens seyde daer mede weet den oppermeester of sy dikwils preeken.
‘Alle de overheden hebben ook gehoor by Mevrouwe Bonaparte gehad.
‘Den 13 July was er s' avonds een luysterryk concert en daer naer bal in het stadhuys, alwaer alle de persoonen van aensien genood waeren. Den opperburgmeester heeft er sig ook derwaerds begeven met Mevrouwe Bonaparte, den prefect van 't paleys, den secretaris van Staet, etc.

[p. 12]

‘Den opperburgmeester en Mevrouwe Bonaparte hebben sonderlinge hun vermaek laeten blyken over de fraeye vereering des geselschaps. In het concert syn er versen gesongen geweest opgedraegen aen den opperburgmeester en aen Mevrouwe Bonaparte door Mejoffrouw Vander Gracht die dan de eere gehad heeft van te dansen met den Colonel Beauharnais, eersten soon van Mevrouwe Bonaparte, alsook vereert geweest met een kostelyk en fraey gemaekten ring. Geheel het geselschap heeft sig als dan begeven naer eene sael behangen met schilder- en beeldhouwkundige stukken, alle voorbrengsels van brugsche inboorlingen. Mevrouwe Bonaparte heeft sonderlinge haer bewonderinge over verscheyde dier stukken laeten blyken.
‘Den opperburgmeester heeft aen den meyer deser stad door den prefect des paleys een geschenk doen geven bestaende in een seer kostelyke en fraeye gemaekte snuyfdoos voorsien met den naemtrek van Bonaparte, synde de ineen getrokken letters N.B. omset met kostelyke diamanten in teeken van syne vergenoegheyd over de stad.
‘Als Mevrouwe Bonaparte de buers der kooplieden gaen besigtigen heeft alwaer alle de producten der manufacturen en fabryken van het departement ten toon gestelt waeren, heeft sy sonderlinge haere bewonderinge laeten blyken over de kantwerken van de kinders der arme maegdekens stedeschoolen en over de spellewerkgaerens van de fabryke van Hubene waer van sy van elk een staeltje mede gedraegen heeft.
‘Sy heeft in de Centraele schoole ook haer genoegen te kennen gegeven over alles wat het etablissement betreft, maer sonderlinge over de teekeningen van desselfs leerlingen en over de rykheyd van het Museum welkers stukken sy al nauwkeurig beschouwt heeft.
‘Den opperburgmeester is den 14 July naermiddag om 2 heuren onder het losbranden des grof geschut en het spelen des klokspel, voor Gend vertrokken vergeselschapt door Mevrouwe Bonaparte, laetende in onse stad den naerdruk van hem niet langer in 't midden van ons te mogen behouden: den prefect, den meyer en alle de andere geconstitueerde magten hebben hem vergeselschapt in rytuygen tot buyten de kruyspoort alwaer hy afscheyd van hun genomen heeft. Een menigte volk was op den weg tot verre buyten de poorte om hem nog eens te sien en de blydschap over syne tegenwoordigheyd nog uyt te drukken door het gedeurig herhaelde geroep van Leve Bonaparte, leve den Opperburgmeester!
‘Onder de menigvuldige opschriften die in de stad gesien syn geweest en die alle de liefde tot den opperburgmeester en de verontweerdiging tegen het Britansch gouvernement uytdrukten bemerkte men sonderlinge de volgende:

‘Buyten de Smede-poorte:

Puisse le Ciel favorable à nos voeux
veiller sur les jours précieux
d'un héros qui n'aime la vie
que pour la consacrer au bien de sa patrie.

[p. 13]

 

Orbem virtutibus implet.

 

Patriae spes unica nostrae.

 

Quis ipsum virtutibus oequat.

‘Aen het huys van den burger Dienberghe, kuyper.

Kykt hier naer kuypertje, Bonaparte!

Bien venu Bonaparte!

‘Op de Kom.

Dans le héros de la France

on trouve les vertus

qu'aux beaux jours de sa puissance

Rome admirait dans Titus.

‘Aen het huys van den burger Dubar rentier.

Bonaparte et nos soldats,

de l'argent, des bateaux plats,

les prières de nos prélats,

bon vent..... l'Angleterre est en bas.

‘Onder het borstbeeld van Bonaparte.

D'un homme incomparable, ici tu vois les traits

le ciel pour combler ses bienfaits

comme un gage éternel de sa toute puissance

le créa pour l'honneur et l'appui de la France.

‘Boven de Kruyspoorte langs waer hy vertrokken is.

Ils sont donc écoulés ces moment trop flatteurs!
le devoir le dérobe à notre impatience.
Si nous n'avons qu'un jour pour chanter ta présence,
ton nom roste à jamais gravé dans les coeurs.

‘Aenspraek van den meyer.

Burger opperburgmeester,
Wy bieden aen het doorlugtig opperhoofd van den Staet de sleutels eener stad alwaer syne tegenwoordigheyd eene algemeyne blydschap verwekt en die ongeduldig was haeren weldoener te beschouwen: de toejuygingen die van alle kanten wedergalmen drukken beter uyt dan de woorden de gevoelens van eerbied, bewondering en erkentenisse waermede wy al besielt syn.
Aen Mevrouw,
Den meyer der stad Brugge komt uyt naem van alle de inwooners syne hulde en eerbied bieden aen de egtgenoote van het doorlugtig opperhoofd der Republyk.’

Edm. De Vos