Biekorf. Jaargang 13

Het Kuipersambacht te Brugge
(Vervolg van bladz. 283.)

HOEGENAAMD geen ontzag hebbende voor de rechten en gebruiken zijner onderdanen, deed Joseph de II^e, hoe langer hoe zwaarder, het onverdragelijk lot der dwingelandij op hunne schouders drukken.

Verbeteren ging de toestand niet; en, moede van een bestier, zoo koppig en hardnekkig als willekeurig en goddeloos, scheen het getergde en verbitterde volk meer en meer tot opstand over te hellen.

‘De vertoogingen op de inbreuken der privilegien, zoo van wegens de respective Staeten, Raeden, als andere,

[p. 315]

waerof de Recueils van dien tyd vervuld zyn, groeiden dagelijks aen; men verstoutte zig van Cocarden ende andere wederspannige teekenen te draegen, zelfs van volontaire in uniform op te regten’⁽¹⁾.

Weldra, zooals het gewoonlijk gaat, wanneer omwenteling of regeeringloosheid voor de deur staat, zag men, als voorboden van 't ongeweerte, beweenlijke onlusten ontstaan, meestal verwekt door mannen zonder maatschappelijke betrekkingen en die, tot de laagste klassen der samenleving behoorende, niets anders zochten, niets anders in den zin hadden dan in troebel water te visschen.

Brugge schoot daar niet vrij van, en Deken Karel Cuypkens, die, den 8^sten in Hooimaand 1787, het bestier der nering in handen nam, deelt ons, in een omstandig verhaal, de onderstaande wetensweerdigheden mede:

‘Die hooren heeft dat hy hoort en die eene tonge heeft dat hy vertelt het gonne ik uyt liefde tot myne naercommers gaen beschryven als volgt:
‘Alsoo ik wel wil voldoen aan mynen voorsaets versouck aen de naercommers part te geven van hetgonne in myne jaerschaere is voorengevallen als ik voor den tweeden mael deken was, welk dekenschap ik uyt liefde tot myn ambagt aen veert hebbe in soo een troubelen tyd als wanneer eenider schudde en beefde uyt vreese van de magth van den Keyser Joseph den tweeden die elaeys alle de privilegien van ons roemrugtig landt door dittentye⁽²⁾ meende ten onderen te brengen waer uyt gevolgt is dat ter alhier een seer grooten nomber van persoonen de coccaerden op hunnen hoed gedraegen hebben waerdoor sy wilden te kennen geven dat sy in cas van noodt alle goede patryotten hun medeborgers souden beschermhent hebben. Ditto coccardegasten bestonden uyt edelien en borgers meerder of minder soorte. Sy exseseerden dagelykx op de groote mart of tusschen de halle maer alsoo de grootste soorte van die gasten de kleyne quaemen te verragten en gevolgentlyk hun af te danken is hier uyt gecauseert dit droef voorval af geschiedenisse⁽³⁾.

(1) Jaerboeken der Oostenryksche Nederlanden, blz 42.

(2) Dittentye. Verminkt woord van 't Fransche dissension: Tweedracht, verdeeldheid.

(3) ‘Het was in Brugge dat de patriotten den 17 July begonden de uniforms te draegen wesende roode Casacken met blauwe paremens, voorts wierden de cocarden op den hoed gesteken van geluw, rood, en swarte linten, en men droeg van silver gemaeckf op de borst het wapen van de provintie van Vlaenderen, waer onder stonden dees woorden: Pro patria Jaerboeck van Buyck. Zie Annales de la Societé d'Emulation 6^e série Tome L.1898, bl. 351, waar een beknopter verhaal van ‘dit droef voorval of geschiedenisse, te lezen staat.

[p. 316]

‘Te weten op den 29, 30 en 31 July soo wanneer een groot deel van die coccaerdegasten benevens een deel van slegt volk daerby voeghde haer nog een partie schelmen en sauwers die ten tyde van den oorlog plagten op den com deser stadt te sauwen en te steelen van welcke deugnieten de confraeters van desen ambagte dickxwils vele geleden hebben in het beschermen van 't coopmans goet daerby syn nog gekomen een grooten hoop van slecht vrauwvolck en met duysende jongers welcke boose benden hun byeengevoegt hebbende syn soo stoudt en vermeten geweest van op de bovengeseyde daeten hun te begeven naer het huys van den heer Van Hoonacker⁽¹⁾ Canoninck van St Donaeskerke die sy seyden eenen opkooper te syn van alle soorten van levensmiddelen. Wat hier van is en wil ik niet oordeelen omdat ik van menig eerlyk man anders hebbe hooren seggen. Ik sal het oordeel laeten aen God aen wie het alleen toekomt.
‘De bovengemelde bende dan heeft bestaen het huys van den gemelden canoninck soodanig te bestormen en tot den grond te ruwineren dat al wat mensch is noeyt en heeft kunnen bevallen en niettegenstaende soo een faidt en heeft er niet eenen van die cloecke coccardegasten ofte patryotten (alias party sotten) sigh hier tegen durven stellen, maer ter contrarie hebben seffens hun coccarde en uniformers met al hun waepens afgeleyd alsof sy die noeyt en hadden gedraegen. De vreese was soo groodt dat het collegie met al hun bediende alsook het garnisoen van de militaire die al in de waepens waeren geen handt en dosten slaen aen dit woedende volck. Het magistraed vond sig dan in de uyterste verlegentheyd soo dat sy geraedig vonden de galge te doen stellen voor het stadhuys meenende hierdoor aen dit woedende volck de vreese aen te jaegen, maer sy waeren grootelykx gemist want de borgers hebben dit seer quaelyk afgenomen soo verre dat de swaerdekens met de subalterne dekens hun de saecken hebben aengetrocken hetwelk een particulier gratie Gods heeft geweest want sonder den bystandt der dekens hadden alle de principaelste huysen van dese stadt geplundert geweest.
‘De dekens versogten aen collegie om de galge aenstonds weg te doen transporteren hetwelk geschiedt is maer alsoo de sloter van de boeye daer de galge ordinaire in staet ongereed was soo synder gekomen een grooten hoop van die vaegabonten die het huys van den canoninck bestormt hadden en hebben de galge met het uyterste rigueur gesleept tot op de groote mart alwaer sy de selve hebben in stucken gekapt en verdeelt in twee deelen verbrandende het grootste

(1) Zeer Eerweerde Heer Franciscus-Jacobus Van Hoonacker wierd kanonik van St Donaas, op 21^sten in Schrikkelmaand 1757, en overleed te Brugge, den 27^sten in Slachtmaand 1791. Acta Capit. Eccl. S. Donatiani. Tijdens den oproer, om in de handen der woeste bende niet te vallen en aan eene zekere dood te ontsnappen, was hij genoodzaakt ‘over den meur te klimmen in het hospitael van de Magdalena’. Jaerboeck van Buyck, bl. 352.

[p. 317]

deel in 't midden van de mart maer alsoo de swaere balcken van de galge niet gewillig en waeren om seffens te branden en datter op de mart verscheyde boeren stonden om hun houdt te verkoopen soo heeft dit boos volck hun verstoudt van ditto boeren hun houdt af te nemen en hebben alsoo de galge met het houdt van de boeren den roof der vlammen gemackt. Duysend jongers dit siende greepen malkanderen by de handt en seyden 't is St Pieters vier en begonden rondsom het selve te dansen maer de boeren dit siende wierden seer bevreest van al hun houdt quit te geraeken, steltent op het loopen dogh een ongeluckigen van Loppem wiert vastgegrepen op den houck van Sint Amandstraete van wiens waegen sy een partie busschen naemen. Den boer en vraegde naer geen geit maer noemde de schelmen myn heeren seggende neemt 'er soo vele als Ul. belieft maer laet my dog naer huys rien met myn wagen. Dog de boer siende dat daer veel volk byquaem wiert met groote vreese bevangen en de suckelaere met een bende jongers achter hem is de Smeedepoort uyt vertrocken.
‘Al dese dingen gebeurden in de presentie van de bediende van de stadt alsook van de militeerre en niemand en doster de hand slaen aen dat volck. Dese boose bende is dan van de mart vertrocken met hun nemende de overgeblevene helft van de galge en hebben de selve gevoert tot voor het huys van den meer gemelden canoninck alwaer sy de wederhelft van de geseyde galge benevens alle de beste meubels en juweelen sonder iets het alderminste over te laeten hebben in het midden van de straete alles verbrandt, welken brandt de gebeuren van daer omtrent in de uyterste benauwtheyd heeft gestelt vreesende voor hun huysen en soo gevolgentlyk voor een groodt deel van de stadt. Dese booswigten hebben dan het voornoemde huys van den canonick naer dat alles nu verbrandt was hebben sy het voorseyd huys de daeken afgetrocken en soo teenemael geruwyneert dat alleen de gevels en sommige meuren syn blyven staen.
‘Dit drouf tonneel geeyndigt synde hebben dese duegenieten geresolveert van des anderendaegs nog diversche huysen het selve lot te doen passeren te weten het stadhuys met alle de huysen der collegianten alsook de gevangenisse en meer andere welke quaede voornemens het collegie in sulk eene benauwtheyd heeft gebragt dat sy hunnen toevlugt tot de dekens der ambagten en neeringhen heeft genomen hun seer oodmoedelyk biddende van in soo een praemenden noodt bystandt te willen doen hetgonne de dekens uyt liefde voor de stadt wel hebben gelieven te consenteren.
Hierop hebbe ik door 't collegie jegens den naermiddag met al myn supposten gedaghvaert geweest om ten 2 uren te compareren int stadhuys alwaer de swaerdekens met al de subaltèrne dekens vergaedert syn alwaer door eenen gecommitteerden van 't collegie alle de dekens routewys wierden uytgeroepen om elck met syn choor te gaen doen door de stadt eene exsacte patrollie. Ick als deken hebbe dan myn volck in ordere gerangeert galettewys stellende in het eerste gallet mynen dapperen Schildraeger met naeme Alexander Demittenaere die een man was van extra langde en sterk gelyk een hercules nevens hem Frans Brunooghe een man vol iver voor

[p. 318]

't gemeene welvaeren van 't gemeente dan volgden Joannes Brendonck en Bernardus Multheel met Antone Van Averskerke Gouverneur nevens hun de vier desiniers en soo voort alle de supposten van den ambagte die bestonden tot een 50 persoenen al voorsien den eenen met eene pieke den anderen met een deegen maer het meestendeel quaemen elck met hun klopstok uyt. Het scheen in dien voorval dat alle de cuypers verandert waeren in felle leeuwen want sy in dapperheyd overtreffen alle de andere ambagten soo verre dat wy in den tyd van 4 uren gevangen naemen tot seven persoenen synde al de meeste schelmen die de temulte hadden veroorsaekt die wy met het uyterste rigueur beweegt hebben in de gevangenisse.
‘Dit gedaen synde hebben wy gerust tot 's avons omtrent ten 10 uren als wanneer wy wederom door 't collegie vermaent syn om te compareeren in de halle tot het doen van patrollie door de stadt. De benoudtheyd die onder het gemeente was is onbeschryvelyk soo datter bynaer niemand van de inwoonders uyt hunne huysen en dosten gaen dogh wy hebben dien nagh geen rankonters meer gehad.
‘Maar ik gesien hebbende den grooten yver van myne supposten soo hebbe ik hun versogt naer het eyndigen van de patrollie 's nachts omtrent ten een uren om met my te gaen naer ons ambagtshuys alwaer een Croosteljaede⁽¹⁾ gereet was die ons door de vermoeydtheyd seer wel quam en wy hebben ten koste van het ambagt gedronken elck man syn bottel wyn. Wy hadden ook d'eere van op ons ambaghs camer aen tafel te hebben den heer Van den Bogaerde heere van Meerelbeke benevens den heer Triest beyde raeden deser stadt met hun schaedebeletters die met ons de patrollie hadden helpen doen.
‘Ditto patrollie heeft alsoo toer en toer van alle de ambagten deser stadt blyven deuren tot de maend January 1788⁽²⁾.

_**_*

(1) Wellicht een gering avondmaal. 't Woord schijnt mij in verwantschap met het fransch croûte, korst, karste.

(2) De drie Brugsche hoofdgilden van St Jooris, van St Sebastiaan en van St Michiel hadden aan 't magistraat het voorstel gedaan van, ingezien de tijdsomstandigheden, dagelijks, ter beveiliging en handhaving der openbare rust en orde, door hunne leden eene wacht te houden of ronde te laten doen. Dit voorstel wierd in dank aanveerd, als blijkt uit den brief, die in het geheim resolutieboek van Burgmeester en schepenen te vinden is, en waarvan wij een uittreksel laten volgen:
‘Actum in Kamer den 18 7^ber 1787. ‘praeside D^o Coppieters, Burgmeester.
‘Eodem gehoord dat de dry gheoctroyeerde gilden dezer stad en ook de respective Zwaerdekens hunnen dienst hebben aangeboden om de hulpe tot bezorgen eene dagelijksche patrouille van hunne respective leden tot handhaevinge van de publyke ruste en ter hulpe van de policie, en gelet dat het Magistraet by Z.M. plakkaet van den 3 September 1787, belast is die patrouillen te reguleren volgens het noodig manschap en na advenante van de noodzaekelykheid.
‘Wiert geresolveert, na het exempel van de andere steden, aen te stellen een Comité hetwelk alle de materien raekende die patrouillen zal behandelen en tracteren, behoudens op rapport en onder de approbatie van den Collegie, waertoe benoemd zyn geworden den heer Burgmeester van den Commune, de twee heeren schepenen De Villegas en Marichal De Bompré, en de heeren Raedpensionnarissen O Donnoghue en De La Rue, met de dry gedeputeerde uyt elke geoctroyeerde gilde van St Jooris, van St Sebastiaen en van St Michiel en met de negen heeren Zwaerdekens dezer stad, de welke zullen vergaderen in het stadhuys zoo dikwyls als eenige affairens daer toe zullen inleydinge of stofte geven.’
Ingevolge het hierbovenstaande besluit, stelde, des anderdaags, den 19 September, de vergadering van gemelde heeren vast, als volgt:
‘Actum in stadhuys den 19 7^ber 1787, ‘present d'heeren Burgmeester, Schepenen en Raedspensionarissen, midsgaders de gedeputeerde van de gilden en de heeren Zwaerdekens.
‘Eodem geresolveert dat de dry gilden zullen houden constantelyk alle dagen en nachten eene wacht in zeker corps de garde, van vijftig mannen dewelke in cas van nood zullen manschap leveren aen de patrouillen van de Zwaerdekens.
‘En dat de heeren Zwaerdekens alle nachten zullen patrouilleren met tnegentig mannen van hunne onderhoorige neeringen en supposten, meer of min na bevind.
‘Voorts tot hoofdwagt te verkiezen eene plaetse in de pandhalle alwaer men zal stellen eenen ponton, banken en stoove.
‘Dat de patrouillen zullen uytgaen alle nachten, 's avonds om negen ueren.
‘Voorts geresolveert dat het Comité zal vergaderen alle zondagen om elf ueren in het stadhuys, en dat er zonder uytstel zal geemaneert. worden eene ordonnantie van politie om de patrouillen te doen respecteren.
‘Aldus staet in den voornoemden boek, toorconden den onderschreven eersten Raadpensionaris ende Greffier der stad Brugge. J.L. De Cridts.’
Met 't uitgaan van 't jaar 1787, wierd er besloten geene wachten meer te houden, maar, in geval van oproer of wanorde, seffens ten gildenhuize te vergaderen, en, volgens de omstandigheden en naar beraadslaging, te handelen. Jaerboek der koninklijke gilde van Sint Sebastiaen te Brugge, bl. 229 en vlg.

[p. 319]

Die beweenlijke onlusten en de opgewondenheid der gemoederen, al is 't dat zij voor de ambachten en neringen, tot handhaven der openbare rust en veiligheid, veel last en moeienissen opleverden, brachten nochtans dit goed

[p. 320]

uitwerksel voort, de dekens der onderscheidene gilden nauwer bij elkander aan te sluiten en te doen verbroederen.

‘Uyt alle het voorschreven, zoo zegt verder Deken Cuypkens. isser gevolgt eene complete hunnie onder alle de dekens van de ambagten deser stad welcke hunnie voortgebragt heeft eene wekelyksche vergaeringe te weten d'een weke op het timmerliënhuys en d'ander weke op het kuypershuys. De vrught van dese vergaeringe en was nog ten uytvoer niet geheel gekomen als myne jaerschaere uyt was ten sy alleene de veranderinge van 't nieuw collegie en soo haest als 't collegie nu verandert was soo hebben de swaerdekens met de subalterne dekens geresolveert van het collegie te gaen felisiteren met een compliment en uyt den naeme van al de ingesetene ambaghslieden deser stad. De saeke werd dan in voysen geleyd wie van de dekens het compliment soude afgeleyd hebben en alle de voysen vielen op den heer deken der cuypers op Ul. dienaer die het selve des anderen daegs in de presentie van den deken wollewevers en den deken metsenaers. den deken brouwers en meer andere heeft afgeleyd in 't volle collegie. Welk compliment luyde sooals hier volgt:
‘Seer edele ende weerde Heeren.
‘Het syn Ul. dienaeren de heeren swaerdekens en subalterne dekens deser stad Brugge die de eere hebben van UE. elck in particulier en alle in 't generael uyt den naeme van de generaeletheyd deser stadt veel gelukx te wenschen. Wy betrauwen dat uwe edelheden ons als waere vaeders sult regieren en wy dekens belooven van onsen kant sooveel als doenelyk is hierin mede te werken. Gedoogt ons dan dat wy blyven met een diep respecht.’

_**_*

Eindelijk sluit Deken Karel Cuypkens zijne aanteekeningen in dezer voege:

‘Die al dat ik hier geschreven hebbe sullen kommen te overlesen sullen seker seggen desen deken heeft veel moeyenissen gehad in syn jaerschaere. Dit is sonder twyffel waer want hadde ik al wat daer gepasseert is moeten schryven desen boek soude veel te kleyn syn maer omdat myne naercommers hun part van desen boek niet en souden verliesen soo ist dat ik de reste laeten voor die my sullen opvolgen aen hun seer oodmoedelyk biddende dat sy myne siele benevens alle de respectieve dekens die geweest syn en nog sullen commen souden indachtig syn want welkers maete wy sullen gemeten hebben sal ons gemeten worden. Amen.’

('t Vervolgt)

Edm. De Vos