Logo DBNL
Biekorf. Jaargang 13 (1902)

Biekorf. Jaargang 13

(1902)– [tijdschrift] Biekorf–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[Nummer 11]

Gebruiken op Cinxen

I. Godsdienstige

GE hebt nog wel in sommige kerken die reke sterregaten belet in 't gewelf, en dan, soms boven den kruisbeuk, soms boven den hoogen choor, een dat veel wijder is dan de andere. Die sterregaten, meestal gevuld door gebeitelde versieringen, dienden om lichters vast te hangen en allerhande gerief op en af de vaute te halen; het wijd sterregat was bestemd om de klokken door te laten. Welnu, het christen volk, dat in zijne eenvoudige godvruchtigheid in alles een godsdienstig zinnebeeld zag en stofte vond tot stichtinge en onderwijs, bekende daar den weg naar den hemel. En inderdaad, niet zelden was die openinge overtrokken met eene schilderij die den hemel verbeeldde. Sommigen beweren dat dit eene navolginge zoude zijn van de openinge die te zien is in de Hemelvaartkerke op den Olijfberg te Jerusalem: wat men ook deed, zoo vertelt men, nooit en kon men er,

boven de voetprente van den Zaligmaker, eene koepel bouwen(1). Wat er ook van zij, 't volk zag er enkel de verbeeldinge van den hemel. Daar was 't dat ze op de plechtige wijdagen de oogen plachten te richten, als de H. Kerke de groote geheimenissen uit het leven van den Zaligmaker vierende was, en wier bediedenisse ze zorgde aanschouwelijk te maken voor de oogen harer kinderen.

Daar was 't dat op O.H. Hemelvaart, de Verlosser ten Hemel klom: een Christusbeeld werd van beneden met eene koorde door de openinge opgetrokken en verdween aan 't zicht der geloovigen(2). Van daar ook zou hij tien dagen later zijnen Trooster en Genadegever zenden.

't Is Cinxen. De geheimenisse van onze heiligmakinge wordt gevierd; het groot spel van 't ‘Daelen van den heiligen Gheest’ wordt gespeeld in de kerken. 't Volk heeft ernaar verlangd, de kinders worden er mêe bly gemaakt. Vooraleer de Hoogmesse te beginnen was 't ‘ommegang rond de kerke’ en ‘de processie ghecomen zynde in navi ecclesie voor de hooghmisse (begon men) te

singhen die hymne: veni creator spiritus’(1) en dit ‘met schitterende trompetgeschal om 't gedruisch na te doen van den stormenden wind, dat weleer 't Cenakel vervulde, en op de vaute deed men 't geruchte na van den donder, en op dienzelfden stond schoot de hemel, waar alle oogen gericht stonden, weg van voor de gewelfopeninge(2) en men liet ‘van boven nederwaert daelen met een coorde een snee witte duve versiert met bloemkins, met bede de vlercken ghebonden by een stropkin, in representatie van den H. Gheest(3)’ die onder die gedaante, nederkwam over 't hoofd van den Zaligmaker in de Jordane(4). Meteen liet men uit het gewelf brandende stoppe ofte werk vallen, ter verbeeldinge der tweede nederdalinge van den H. Geest over de Apostelen in 't Cenakel onder de gedaante van vurige tongen(5), en uit al de sterregaten daalden over het volk huwels en papieren stroolingen verschillend van verwe, en rooze- en pijljoenbladjes om den overvloed te bedieden en de verscheidenheid der gaven van den H. Geest(6); of volgens anderen ‘ad denotandum gaudium et diversitatem linguarum’ tot teeken van vreugde en van de menigvuldigheid van talen op dien dag aan de Apostelen geschonken(7); of nog: die roode roozebladjes verbeeldden de vierige tongen, ‘qui descendirent dans le cénacle sur chacun des 120 disciples, comme les pétales effeuillées de la rose divine qui répondait l'amour et la plénitude de la grâce sur l'Église naissante’(8). En de geloovigen aanzagen ieder van die bladjes als een zegen uit den hemel, en ze vongen ze op; de kinders

grepen er naar, en ze bewaarden ze zorgvuldig tusschen de bladen van hunnen kerkeboek tot 't volgende jaar(1).

De kerken ook waren versierd en in 't groen bekleed:(2) de vloer was bestrooid, met ‘gleye, garze’, de vensters, pilaren, autaren, waren behangen met ‘rosine hoeden ende meyen’ en met ‘Sinxenblommen, Sinte Janscruut ende palmen’(3). Dat gaf de kerken een feestelijk uitzicht, een uitzicht van jeugd en vernieuwd leven op dien blij dag, daar men de vernieuwinge viert van ons geestelijk leven.

't Is om reden van die versieringe en van dat nederlaten van roozebladjes dat Cinxen ook den name draagt van: Pascha rosarum, Bloeifeest, Bloemoosteren, Paques des fleurs, Paques des Roses(4).

 

***

 

Men en moet eventwel niet denken dat deze feestvieringe overal zoo plechtig en zoo volledig geschiedde. Dit hangt waarschijnlijk af van de gewichtigheid en den rijkdom der bidsteden.

In S. Jans gasthuis te Brugge, bij voorbeeld, zal dit in vollen luister geschied zijn, daar men leest ‘eenre witte duve,’ van huwelen, blommen en allerhande groen(5).

Voor de Cathedrale van S. Donaes vindt men meldinge van de witte duive en van de processie(5).

In S. Jacobs kerkrekeningen is er in 1419 nog sprake van ‘werke’ die men vlammende nederliet, ook van de duive en de huwelen(6). Insgelijks voor

S. Gillis(1), Coolkerke(2), Oostkerke(3). Maar wat voor Oostkerke wonder is, de huwelen en worden niet meer geworpen over de geloovigen, maar uitgedeeld achter de kerke. Dit uitdeelen van huwelen geschiedde nog elders, zoo bijv. te Dixmude(4).

Doch nergens gewis en wierd ‘'t daelen van den H. Geest’ zoo plechtig gevierd als in de rijke abdijen. Alzoo in de oorkonden der abdij van Zonnebeke vinden we het volledig beschreven daaromtrent zooals het hooger gegeven is. Deze geplogentheid gaf er zelfs aanleidinge tot twisten en moeilijkheden. 't Was daar immers de gewente dat de duive nederdaalde ‘tot in de handen van den abt ofte officiant, die alsdan disponeerde van zelver duve naer hun beliefte. Daeraf waeren die van 't Couvent van Zonnebeke in passibele possessie’, toen in 't jaar 1551, Jan de Cocq, kerkmeester, daar aanspraak wilde opmaken, zoodat er een geding ontstond en Jan de Cocq door den abt aangeklaagd wierd als ‘perturbateur van 't daelen van den H. Gheest’.

 

***

 

Aangezien we in de weinige oorkonden, die we aan de hand hadden, dit gebruik zoo dikwijls vermeld vinden, mogen we besluiten dat het in de 15de en 16de eeuwe hier ter streke wel gekend en overal in voege was.

Ook buiten Vlaanderen. P. Papebroeck in zijne ‘Annales Antverpienses’ vertelt dat men, in zijne jonkheid, in

de Cathedrale van Antwerpen, gekomen zijnde aan 't Capitulum der eerste Vespers van Cinxen: et factus est repente de caelo sonus,’ de wolken wegschoven die 't dak van de kerke dooken, en dat men op de vaute groot gedruisch miek en een balvormig kraam liet nederzinken, waaruit vierige tongen, en eindelijk een witte duive daalden(1).

Te Luik bestond hetzelfde gebruik onder andere in de Cathedrale van S. Lambrecht, en in de kerke van N.-D. aux Fonts tot in de 18e eeuwe(2).

Te Thienen, zoo zegt de vertellinge, en konden ze hunne duive niet opleeren tegen Cinxen, en ze deden 't met een aande die in 't nederdalen aan 't kwekken ging. Sedertdien dragen de Thienenaars den spotname van: ‘Kwekkers’(3).

Te Atrecht in Frankrijk stond dit gebruik nog bekend in 1773(4). Te Parijs in S. Jacobskerke(4) en te Roanen(5) was 't niet alleen de duive, maar eene menigte vogelkens, die losgelaten wierden in den choor, met huwelen aan hun pootjes en dit duurde van aan den ‘Veni Creator’ voor de Messe tot aan 't Evangelie.

In Duitschland, onder andere in Sassen, daalt heden nog de duive, omringd van een zilveren krans en vroeger vielen papieren snipperlingen naar beneden, waarnaar de kinderen mochten grijpen. In Schlezien, in Thüringerwald worden de kerken op Cinxen met berken versierd, de banken en autaren met berkgroen behangen en de vloer bestrooid met kalm(6).

Dat 't dalen van den H. Geest een aloud gebruik is blijkt hieruit, dat 't reeds vermeld en beschreven staat in 't ‘Ordinarium’ der kerke van Luxeuil dat dagteekent uit de XIIIe eeuwe(1), en bij Durandus die eveneens leefde in de XIIIe eeuwe.

***

('t Vervolgt)

E.V.


Vorige Volgende