Biekorf. Jaargang 13

[p. 102]

Wat men zegt over 1302
De slag van Groeninghe

BEELDT UI. hem in:

De Vlamingen staan bachten de Groeninghebeke, met de Leie links en langs achter, en de (Grootebeke of) S. Jansbeke rechts. De Waalsche schotters zakken af langs de Groeninghebeke tot aan een ondiepte, trekken erdoor, en komen vóór de S. Jansbeke. De Vlamingen, gedwongen heel hunne legermacht derwaarts te keeren d.i. langs den weg van Gent, worden aangevallen en wijken. De Fransche ridderschap wilt de eere van de zege. Ze springt vooruit, werpt haar voetvolk overeinde, stormt op met woede maar in verwarring, brengt de Vlaamsche scharen herhaaldemalen leed toe,... doch eindigt met zelve verdreven, vertrappeld en vermoord te worden. Dit gebeurt driemaal. Ondertusschen hebben de Ieperlingen de mannen van 't slot in bedwang gehouden. Het Fransche voetvolk zet het daarna op een vluchten!

Deze slag heeft van eigen de Vlamingen doen zwellen van geluk, en de Walen doen bersten aan de schaamte.

Van 's anderendags, kunt ge denken, deed elk zijn gedacht uiteen, hoe 't spel gekomen was. En die de geschiedenis ervan opstelden, waren gewis ook min of meer genegen om den roem van hun eigen volk te verheffen of te vrijwaren.

Daaruit verstaat men hoe moeilijk het is uit hun gezegde wijs te worden. Hedendaags⁽¹⁾ bestaat ten anderen nog

(1) Oorkondschap. De verzamelingen van niet verhalende gronden, en bezonderste werken over den slag vindt men in J. Frederichs, De slag van Kortrijk, naar het Hoogduitsch van Gener. Köhler uitgebreid en gewïjzigd, met een plan van het slagveld (Gent, Hoste, 1893, van 8 in 't vel; - uit het Ndl. Museum, 1893-4. III, bl. 257-295) bl. 9 en 10; en in Frantz Funck-Brentano, Les origines de la guerre de cent ans, Philippe le Bel en Flandre. (Paris, Champion, in-8^o, 1897, XXXII-709), bl. 404(3).
De belangrijkste, min of meer gelijktijdige, verhalende gronden staan in J. Frederichs, ald. bl. 8; en zijn besproken in H. Pirenne, La version flamande et la version française de la bataille de Courtrai (Com. roy. d'Hist. bull., 4-XVII, 1890. en 5-II, 1892; alsmede in Fr. Funck-Br. Memoire sur la bataille de Courtrai. (Mém. présentés par divers savants à l'académie des inscriptions et belles-lettres, 1-X, 1891) op bl. 11-73.

[p. 103]

die volkseigenliefde. De Franschen zeggen: ‘Er is verraad geweest!’ De Belgen antwoorden: ‘Er en is geen verraad geweest! En omdat gij zegt dat er verraad is geweest, laat ons onderzoeken wie, onder de geschiedenisopstellers, spreekt van verraad en wie niet. Ge komt uit met “verraad” omdat bijna alle tijdgenootelijke verhalen, Vlaamsche en Waalsche, gewagen van grachten waarin de Walen bleven steken. Doch grachten zijn grachten, en verraderlijke grachten zijn iets anders! Welaan ziet toe: ge zult vinden dat buiten twee trouwe verhalers van den slag, al de andere geschiedenisopstellers den volksdrift ondergingen. In dien geweldigen drift wilden aan den eenen kant dezen, die den Waalschen volkszeg overnamen, de Vlamingen inderdaad beschuldigen van verraad: maar ze 'n komen niet overeen in de beschuldidiging! Een op drie, Guillaume Guiart, spreekt van onbeschoftheid en onheuschheid bij de Vlamingen, eerder dan van hinderlagen met grachten. Aan den anderen kant, bij dezen die den Vlaamschen volkszeg aankleefden: een, van Velthem, weerlegt de beschuldiging van 't verraad met grachten; en de andere, de Gentsche minderboeder, en roert er niet van!’

Zulke dingen en ander dergelijke zegt H. Pirenne, hoogleeraar te Gent, tegen Fr. Funck-Brentano, handvestwaarder te Parijs.

't Is immers geweten: sedert een aantal jaren was over de geschiedenisse van den guldensporenslag een lijvige boekschap ontstaan. Goethals-Vercruysse en Voisin, Moke, La Fons-Melicocq, Ad. Duclos, Köhler waren over den slag doende geweest. Dan kwam een wijle rustens! Maar in 1890 herbegon een twist onder geleerden: niet aangaande handvestelijke, maar aangaande verhalende geschiedenisgronden.

[p. 104]

Dien twist willen we doen kennen.

Volgende, en min of meer steunende op de ruchtbaarste onder de werken van voornoemde opstellers, op H.G. Moke⁽¹⁾ en op G. Köhler⁽²⁾, stak in 1890 H. Pir. het vier weer aan de gedachten met zijn opstel ‘La version fl. et la vers. fr.’ (z. boven). Twee slag van verhalen, zegt hij daarin, zijn over de zege ontstaan, daarvan een slag nog onderverdeeld kan worden. 't Eene slag verhaalt koel en voorwerpelijk weg wat er gebeurd is. 't Ander eigent hem meer 't gebeurde toe, is meer van onderwerpelijken aard, en weêrkaatst de gevoelens van 't Vl. of 't Fr. volk. Hierin zit, wat hij noemt ‘la version flamande et la version française’. Aldus verdeelt hij ze:

I.	De meer onderwerpelijke verhalen.
A.	Bij de Walen: om de Walen te verontschuldigen.
a)	een eerste reeks, die het ongeluk toewijt aan 't bestaan van aardschappelijke of verveerdigde grachten.
-	Chronique Artésienne (opgesteld omtrent 1304) door eenen Atrechtenaar, eenen krijgsman die, naar 't schijnt, meê was in 1304.
-	Geoffroi de Paris (1313-1317), een burger die vertelde wat hij had hooren zeggen.
b)	Een tweede, die de nederlage aan de snoodheid van de Vlamingen dankt.
-	Guillaume Guiart, Branche des royaulx lignages (1304-1307). 't Was een wapenman uit 1304 die aleenlijk zijn makkers hoefde te ondervragen.
c)	Uit A a) en A b) is een derde reeks ontstaan, die enkel maar die twee eerste samenwerkt en begint in:
-	Récits d'un bourgeois de Valenciennes (1346-1365).

(1) H.G. Moke, Mém. sur la bataille de Courtrai, (Mém. de l'Acad. de Belg., in-4^o, bd. XXVI, 1851), op bl. 1-63.

(2) G. Köhler, Die Entwickelung des Kriegswesens u. der Kriegführung in der Ritterzeit, te Breslau, (l886-'89, 5 bd. van 8 in 't v.), Bd. II, 1886, op bl. 216-249.

[p. 105]

	Deze Waalsche overlevering zet voort op den vreemde.
A c)	steekt in Ottokar van Stiermarken's Steirische Reimchronik (+ een weinig na 1309) en van daar in Joh. von Winterthwr (-1348);
A a)	zit in Villani's Istoria fiorentina (-1348); en ook in den voortzetter van Martin von Troppau (XIV) die heel de middeleeuwen door het hooggezag voerde.
	De Waalsche overlevering kwam zelfs in de Nederlanden: in Holland bij Guillielmus Procurator (1324-1333) een gelofteling die A a) volgt; ook in 't Luiksche bij Hocsem (1347-1348) die meer A c) weêrgeeft; nog in 't Henegouwsche bij Gilles le Muisit (1347-1353) die met A a) meêdoet; en ja in Vlaanderen met de andere helft der XIV^e eeuwe, bij de opstellers van de Istore et Chroniq. de Fl., van de Chronica van Bern, en van de Rijmkroniek van Vl., waarin we A a) terugvinden; en ook nog bij Jan van Dixmude die afstamt uit A c) en voortzet in de Excellente Cron. in Despars en in Meyer. Deze laatste heeft ook nog met Villani te doen gehad.
B.	De oorspronkelijke Vl. overlevering, die of van geen verraderlijk gedelf en gewaagt, ofwel daartegen zelfs opkomt, is aleenlijk te vinden in:
-	Lodewijk van Velthem's Spiegel historiael, bk. IV, (1316-), van den stichtenden dorpsherder;
-	en in de voortzetting uit Clairmarais der Genealogia comitum Flandriae (1329-1347), die we aan een koelen welingelichten gelofteling te danken hebben.
II.	Dan de meer voorwerpelijke verhalen, waarin meer de bloote waarheid gezocht wierd:
-	Guill. de Nangis' 1^ste voortzettinge (1301-1310).
-	Annales Gandenses (1308).

[p. 106]

Heel die verdeelinge kan voorengesteld worden als volgt:⁽¹⁾

I. Onderwerpelijke verhalen:

II. Voorwerpelijke verhalen:

-	G.d.N. (voortz.) (1301-1310)
-	A.G. (1308).

(1) Een doorgetrokken streep (-) beteekent overneminge van de bewoordingen eens vorigen werks. Een gestippelde streep (.........) beteekent overneminge van aleen de overleveringen, die in dat vorig werk onder gelijk welke bewoordingen aangenomen staat.

[p. 107]

Bij deze laatste, de voorwerpelijke, moet het trouw verhaal van den slag gezocht worden. Onder de eerste, de onderwerpmatige gronden, bemerkt men, zooals we zeiden, een tweezijdige overleveringe; waarvan elkeene den tegenovergestelden kant tracht te minderen, om haar eigen kant en volk te loven of te verschoonen.

Aanstonds na den slag ontstaat ze langs beide kanten. De Vlaamsche zeg is even zeiselachtig als de Fransche. Geen van de twee is volstrektelijk te gelooven. Van elk moet men het zelfzuchtige afdoen om tot de waarheid te komen. B.v. De Fransche zeg beschuldigt van ‘verraad’: verraad kan er geweest zijn, doch niet eenvoudiglijk omdat het de Fransche overleveringe leert. Want blijkbaar wierd daarover van den eersten dag getwist met de Vlamingen; en die twist aleen wijst reeds dat het verraad betwistbaar was, en dus niet blijken en kan uit het bloote ja- of neenzeggen van eenen van de twisters.

Om voort te doen: de Fransche overlevering spleet nog verder in verscheidene reeksen die: de eerste zoo, en de tweede anders, en de derde met het zeggen van de twee eerste samen, de Franschen van de schande witwasschen.

Op een of anderen leest geschoeid zet het Fransche volksverhaal voort. Te weten door toedoen van vreemde krijgsliên uit 't Fransche leger, die ze ten hunnen huize overbrengen; of ook uit reden van andere betrekkingen, 't zij huishoudelijke 't zij boekstafkundige, waardoor Duitschland of Italiën of ook sommige deelen van de Nederlanden (Dietsch- en Walenland) aan Frankrijk verbonden zijn. Zoo is 't reeds van de eerste jaren uit de XIV^e eeuwe af. Meer, tot weer in Vlaanderen woekert de Fransche overleveringe binnen: de hooge invloed van 't uitsluitend Fransch hofleven helpt daartoe; en in de XV^e, XVI^e eeuwen en verder, geraken er de Vlaamsche overleveringe en ja ook het voorwerpelijk verhaal gansch vergeten.

't Is te zien: H.P. werkt bij vergelijkinge van gronden, steunende op den landminnenden drift van elken grond

[p. 108]

om ze allen te onderscheiden. 't Was gewis niet kwalijker geweest, had hij meer de tijd-, de streek-, de levensomstandigheden der verschillige opstellers ingezien. Ook mocht wel hier of daar een meeninge aangewezen worden (b.v. deze van G. le Muisit) die een belangrijken stand inneemt tusschen H.P.'s twee uitersten.

Geen keure, of had F.-Br. het schoone om tegen die bovengemelde stellingen op te komen. Hij deed het in zijn ‘Mém. sur la bataille de Courtrai’ (z. boven). F. onderzoekt meer diezelfde gronden op hun eigen gevat: de ooggetuigen eerst (geene), de tijdgenooten dan, in Vlaanderen (G.G., A.G., L.v.V., G.l.M.) en elders (G.d.P., O.v.S., Vill.), en de nakomers (...). In 't algemeene en wil hij van die verdeelinge tusschen den Vlaamschen en den Franschen zeg niet hooren: een VI. uitleg van den slag, d.i. een uitleg die de Vlamingen schoonemaakt van verraad en ontreffelijkheid, en bestaat er volgens hem niet. De zoogezeide vertegenwoordigers van de Vl. overleveringe: ofwel bevestigen onrechtstreeks, ofwel verzwijgen oneerlijk weg, ofwel loochenen zonder te mogen geloofd worden het verraderlijk daarzijn of althans het daarzijn van verveerdigde grachten. 't En is niet te betwijfelen, meent hij: de zoogezeide Fr. overleveringe is nopens dit opzicht, aleene in de waarheid. Overleveringe en is ze niet; maar geschiedenisse. De grachten bestonden, gedolvene te weten. 't Staat vast; 't is 't eenigste dat zoo vaste staat. Allen bekennen 't! Dus, moeten we gelijk geven aan dezen die er bijvoegen, wat de anderen schuldiglijk achterlaten, ‘dat er daardoor verraad is geschied’.

Aldus sprak F. vierkantteweg tegen P. Deze en mocht het niet laten liggen. De twist was echter heusch. In eenen bijvoeg (CRHb. 5-II, 1892, bl. 85-123) aan zijn eerste zeggen, heeft P. geantwoord. Al had F. goed werk verricht met de verhalende bewijsgronden naar tijd en oord te wikken, niettemin blijft P. zijn verdeelinge en besluiten gestand. Toch ietwat geeft P. toe: de daareven genoemde ‘voorwerpelijke gronden’ sluit hij, meer als voordien,

[p. 109]

glad van de zeiselachtige of onderwerpelijke gronden af. Die voorw. gronden moeten staan volstrekt buiten een verdeelinge, die maar en draait op eenen twist over hinderlagen. Men ziet het, P. wilt hoffelijk zijn, en ten minsten hierin F. voldoen, die hoegenaamd van zulk een verdeelinge niet en moet weten. Alsdan, eens te meer zegt hij, dat de grachthinderlage niet aannemelijk en is. En 't is aleen uit vaderlandsliefde, uit drift en zelfgenoegen dat beide overleveringen ervan spreken: de eene om ze af te liegen, de andere om ze staande te houden. De verhaalmaren door Filips den Sch. zelven opgesteld, en door F. als nieuw bewijs aangehaald, en zijn dienaangaande niet beter als de andere Waalsche verhalen.

‘Zege!’ kraait daarop F. in een verslag over dit P's tweede werk, alsof had P. hem alles toegestaan. (RCrit 2-XXV, 1892, bl. 375 vgg.). Elk ziet of hij te recht of ten onrechte dien kreet uitriep.

Als besluit van dien eersten stoot en wederstoot, meenen we te mogen aannemen:

- Eerst dat P. over 't algemeene gelijk heeft met zijn tweederhande volksche overleveringe. Maar toch dat over houding, gezag en zin van een of ander verhaal in 't bezonder, er nog zou kunnen gestreden worden.

- Tweeds, dat de list der Vl. legerwendinge om de Franschen van den oever in den dijk te helpen, hoegenaamd niet en is ‘wat het minst betwijfelbaars voorkomt in heel de geschiedenisse van den slag’. F. zegt dat, maar gaat daarin te verre. P.'s gedacht is hoogst waarschijnlijk; F.'s echter onaannemelijk⁽¹⁾ Daarom nu, en na dezen eersten redetwist, en is 't niet toegelaten te stellen dat meer als hoogstwaarschijnlijk, ja dat bijna voorvast de list niet bestaan en heeft. P. en F. en hebben ten anderen daar

(1) Den waarom onzer besluiten trekken we uit den indruk dien 't lezen van beider bewijsredenen ons overliet. Nieuwe stellingen te bewijzen en zoeken wij niet. Slechts maar uiteendoen ‘Wat men zegt over den slag van 1302’ dat is 't wat we willen. Elk die 't begeert, kan zelfde redenen van F. en P. lezen en betwisten.

[p. 110]

maar een deel bewijsgronden voorhanden. Andere gronden, onvoorziene vondsten, dingen die men elders besproken vindt, ook diepere beredeningen kunnen eens bovenstaande besluit komen staven of omverrewerpen.

('t Vervolgt)