Biekorf. Jaargang 13

[p. 54]

Hans Memlinc

WEEROM heeft de geleerde Engelsche geschiedschrijver, W.H. James Weale, over den vermaarden Brugschen Schilder, Hans Memlinc, twee werken uitgegeven, t.w. ‘1^o Hans Memlinc. XXIV and 110 pp. 1 photo-engraving and 39 phototypes, London, 1901, Price, 5 s.’ en 2^o ‘Hans Memlinc, Biography, Pictures at Bruges, Bruges L. De Plancke 1901.’

Over onze schilderschool en over Memlinc in 't bijzondere schreef hij vroeger reeds; o.a. in ‘Journal des Beaux Arts’⁽¹⁾, ‘Le Beffroy’⁽²⁾, ‘Revue de l'art Chrétien’⁽³⁾, ‘Repertorium fûr Kunstwissenschaft⁽⁴⁾ en ‘R.d.H.’

In 1871 liet hij eenige bladzijden afzonderlijk drukken: ‘Hans Memlinc, zijn leven en zijne schilderwerken. Brugge A. Dezuttere,’ - wat beoordeeld en in vele deelen tegengesproken wierd in Biekorf 1893, blz. 6 en volg.

Volgt hier nu een en ander uit het tweede van schrijvers nieuwe werken. (Biography, bl. 1 en volg.)

Was Memlinc⁽⁵⁾ binst zijn leven gevierd als de bekwaamste en uitmuntendste schilder van geheel de kerstene wereld (bl. 3), later toch, in de 16^de en 17^de eeuw, was hij maar weinig gekend, bijna zelfs vergeten. Immers Karel van Mander⁽⁶⁾ wist maar te zeggen dat Memlinc, ten zijnen

(1) Weale W.H. James ‘Documents authentiques concernant la vie, la familie et la position sociale de Jean Memlinc, découverts à Bruges’ J. des B.A., III, 21-55 et 196. Brux., 1861.

(2) Weale. Le Beffroy, Bruges, II, 134, 185-192, 209-214, 230-232, 264-268; III, 348; IV, 45; (1865-1872).

(3) Weale. ‘Quelques observations sur le “Hemling” de M.L. Kaemmerer.’ R. de l'A Ch., XII, 130-132, Bruges, 1901.
Vgl. Kaemmerer Ludwig. Hemling, Leipzig, 1899.

(4) Weale. ‘Zu Hemling’ Rep. für Kunstw., Berlin, 1901.

(5) Vgl. Biekorf IV, 7.

(6) K.v.M. ‘Het leven der doorluchtige Nederlandsche Schilders, fol. 204, V. Alckmaer, 1604.’ (... een uytnemende meester, die heeft gebloeyt voor den tiit van Pieter Pourbus te Brugge...)

[p. 55]

tijde een beroemd meester, vóór Pieter Pourbus leefde (bl. 1).

In Memlincs's levensgeschiedenis is 't altijd een groot punt geweest te weten waar hij geboren wierd.

1^o/ Tot in 1753 meende men dat hij Dammenaar⁽¹⁾ was: maar die meening heeft men sedert lang laten varen, (bl 1).

2_o/ In 1821 hield een duitsche schrijver⁽²⁾ staande dat Hans van Constance zijn moest(bl. 1-2). Hij steunde hierop, dat er te Constance eenige huisgezinnen, met name ‘Hemling’ gevestigd waren. (bl. 2). Maar in 1861 toonde Weale aan dat Hans' naam met geen H (Hemling) maar wel met M (Memling) begon⁽³⁾. (bl. 2).

3^o/ Eene derde veronderstelling. In 1889 beweerde Eerw. V. Dussart. G.J.⁽⁴⁾, steunende op een handschrift van R. de Doppere⁽⁵⁾, dat Hans van Mainz was⁽⁶⁾.

(1) Vgl. Weale, H.M. Levenschets 1871, bl. 12. - J.B. Descamps, ‘La vie des Peintres Flamands I, 12-15, 1753, Paris,’ - P. Hédouin. ‘Annales Archéologiques, IV, 261, 263. Paris 1857.’ - Crouwe J.A. en Cavalcaselle G.B. ‘Les anciens Peintres Flamands, leur vie et leurs oeuvres.’ Annoté et augmenté de documents inédits par A. Pinchart et C. Ruelens, II, 12-50, 141, 145, CXLVII-CLXIV et CCXLI-CCXLIV, Brux. 1863-65. - (The carly flemish Painters: Notices of their Lives and Works, 2^nd edition, pp. 251-299, London 1872). - Waagen G.F. ‘Handbook of Painting, The German, Flemish and Dutch schools, X, 96-106. London 1860.’

(2) S. Boisserée, ‘Kunstblatt, 1821, n^o 11.’

(3) Weale. ‘M. Levenschets’ 1871, bl. 9, 10, 11

(4) Soc. d'Em. ‘Fragments inédits de Romboudt de Doppere, découverts dans un manuscrit de Jacques de Meyere, publiés par le Père H. Dussart, de la Compagnie de Jésus. Chronique Brugeoise, 1491 à 1498.’ Bruges, L. De Plancke, 1892.
Vgl. Biek., 1894, VII. (Waar is H. geboren?)

(5) Biek. IV, 6-7.

(6) Zoo besluit hij omdat R. de Doppere over M. schreef: ‘oriundus Magunciaco’ - Daartegen: A. Wauters in ‘Etudes sur le lieu de naissance et le nom de M. 1893, An. de la Soc. d'Em. 5^e s., IV, 111-133.’ = niet te Mainz maar te Memelingen op 13 uren afstand ervan. (Vgl. Biek. V, 12-13).
Daartegen: A. Ronse in ‘Où M. est-il né?’ Bruges, L. De Plancke, 1893: Oriundus is toch niet natus. (Vgl. Biek. IV, 8, V, 13)... besluit: Oriundus Magunciaco sed natus... Brugis. (Vgl. Biek. V, 14).
Weale in ‘M. Levenschets, 1871’ M. kan geen Bruggeling zijn om zes redens. (Die redens worden weerleid in Biek. IV, 9, 10.)

[p. 56]

Weale treedt die meening niet ten vollen bij, maar hij aanveerdt toch als mogelijk dat Memlinc's maagschap, eer naar Brugge te komen (bl. 2), ievers in 't prinsdom van Mainz zou kunnen verbleven hebben (bl. 3)⁽¹⁾.

4^o/ Wat is nu 't gevoelen van Weale?

Volgens dezen steller ware Hans herkomstig⁽²⁾ van Memelinc⁽³⁾ bij Alckmaer in Holland. Maar Hans' maagschap zoude die stad verlaten hebben in 1426, ten tijde van den inval der Kennemaren, en naar Gelderland verhuisd zijn. Daar ware Memlinc geboren (³).

Me dunkt dat 't de moeite weerd is schrijvers redens aan te halen daarop hij steunende is.

a) Dat de Memlincs afkomstig waren van Memelinc is klaar genoeg bewezen door den naam Memlinc zelf. Hoogst waarschijnlijk is 't daarbij dat Hans den naam van Memlinc aannam te Brugge aldaar hij eerst gekend stond onder den naam van Hans den schilder⁽⁴⁾, of bij zijns Vaders naam: Hans zoon van N... (bl. 3).

b) Hans zelve ware geboren in Gelderland. - Vele inwoners verlieten dit, hun hertogdom, en o.a. kwamen er vele uit Duisberg en Deutichem te Brugge wonen⁽⁵⁾. Onder deze uitwijkelingen in onze stad vinden we: Willem Vreelant, een beste vriend van Hans en Dirck van den Gheere die voogd wierd van Memlinc's kinders. Nu 't is geweten dat de voogden altijd naaste bloedverwanten waren van vader en moeder⁽⁶⁾.

(1) Oude schrijvers noemden Memlinc. den Duitschen Hans, o.a. M. van Vaernewijck (geb. 1518, † 1509) de oudste schrijver van zulke zaken. - (Zie Weale ‘M. Levenschets, 1871. bl. 14’).
M. wierd geboren waarschijnlijk tusschen 1430 en 1435: (Weale, ‘H.M. Biography, p. 4.’) Vgl. Weale ‘M. Levenschets, 1870, bl, 17-18.’

(2) Memelinc hedendaagsch Medenblick. (Weale in ‘M. Levenschets 1871’ geeft J. Honnen daaruit de geslachtnamen sprooten rond 1400. Vroeger waren ze nog onbekend.)

(3) Vgl. M. Levenschets, 1871, bl. 17.

(4) Vgl. M Levenschets, 1871, bl. 7-11, 13, 20, 21.

(5) Vgl. Weale, Levenschets, 1871, bl. 15-16-17.

(6) Om 't nader te weten trok Weale zelve naar Deutichem, om aldaar de handvesten te onderzoeken. Ongelukkiglijk de oudste stukken waren maar van 1524. In een ander boekwerk gevonden in de boekenzaal van M. Bragge te Sheffield was Memlinc's naam ook niet vermeld. ‘Biography’, pp. 2-3. Vgl. ‘Levenschets, 1871. bl. 17.’

[p. 57]

_**_*

Met dag en date kan Heer Weale niet zeggen wanneer Memlinc naar Brugge kwam; volgens den steller wellicht in 't jaar 1467 of er voren nog⁽¹⁾ (bl. 5-6-7).

Toch was hij te dien tijde nog geen lid van de St-Lukasgilde,⁽²⁾ daar hij ongetwijfeld ten dienste stond van Karel den Stoute (bl. 7).

Hans Memlinc leerde waarschijnlijk schilderen te Mainz of Keulen (bl. 4). Binst eenen tijd ook was hij leerling van Rogier Vander Weyden (bl. 4)⁽³⁾.

Te Brugge woonde hij in 't deel der tegenwoordige St-Joorisstraat, te dien tijde, tot aan ter baillie, genoemd: ‘Strate over de Vlaminc brugghe’⁽⁴⁾.

Tusschen de jaren 1470-80 trouwde hij met Anna, dochter van Lodewijk Valckenaere⁽⁵⁾.

(1) Weale in ‘M. Levenschets, 1871, bl. 18’ zegt: ‘Hij was alhier in 't jaar 1478 dat is zeker, waarschijnlijk bewoonde hij onze stad in 1471 of nog eerder...’

(2) Volgens Gaillard: ‘De ambachten en neeringen van Brugge, bl. 162’ zoude hij in de gilde getreden zijn 't jaar 1479.

(3) Vgl. Vassari ‘Le vite di piu eccellenti architetti, pittori et scultori Italiani’ Della Pittura, C. XXI - en Vita d'Antonello da Messina. Firenze, 1550.
Guicciardini ‘Descrittime di tutti i Paesi Baesi’ p. 150, Antversa, 1567.

(4) In Weale's werk is er eene kaart (een uittreksel van Marc Gheeraert's van 1562) die de ligging van Memlinc's woonste aanwijst. In dezelfde straat hebben nog andere schilders gewoond, b.v.: Willem Vreelant, Lanceloot Blondeel, Pieter Pourbus, Antoon Claissens, Geeraard David.
In zijn Levenschets van 1871 bewijst Weale dat Memlinc een welstellend burger was, tegen Z.E.H. Kan. Carton die van gedacht was dat hij in 1478 in armoede verkeerde.

(5) Uit dat huwelijk had hij drie kinders: Hans, Cornelis en Clais.
Zijne vrouw stierf voor den 10 Sept. 1487 (vgl. ‘Levenschets, 1871’ bl. 26).

[p. 58]

Memlinc⁽¹⁾ stierf den 11ⁿ Oest 1494⁽²⁾ en wierd begraven op St-Gillis⁽³⁾.

Tot hier het hoofdstuk ‘Biography’. In 't tweede en 't derde hoofdstuk van zijn werk leidt de schrijver ons naar het St-Jansgasthuis (dat hij in 't vijfde hoofdstuk beschrijft) en naar de toogzaal der teekenschool om Memlinc's kunstwerken te toonen en te beschrijven. Zooverre kunnen we hem hier niet volgen⁽⁴⁾. Voordeelig is 't geschreven voor de duizende reizende Engelschen die jaarlijks onze kunstschatten komen bewonderen.

In het vierde hoofdstuk ‘Characteristics’, een breeder uiteendoen van 't geen hij vroeger schreef in zijn ‘Levenschets’ t.w. ‘Kenmerken van Memlinc's schilderwerken.’⁽⁵⁾ legt heer Weale Memlinc's schilderwijze uit, vergelijkt hem met Jan van Eyck en stelt hem met recht en reden boven dezen laatsten schilder.

J.B.D.

(1) Schrijver geeft opvolgentlijk met datum de werken die M. uitvoerde.

(2) Te S^t Gillis werden ook begraven: Jan Prevost, Lanceloot Blondeel, Pieter Pourbus, (Weale ‘Biography’, p. 3. ‘Levenschets, 1871’, bl. 30-31).

(3) Z.E.H. kan. Rembry in ‘de bekende Pastors van S^t Gillis’, bl. 16.
‘De wereldberoemde schilder H.M. sterft te Brugge den 11 Aug. 1494, en wordt begraven in S^t Gillis kerk of kerkhof: Die XI Augusti (1494) Burgis obiit Joannes Memmelinc, quem praedicabant peritissimum fuisse et excellentissimum pictorem totius tunc orbis Christiani. Oriundus erat Magunciaco, sepultus Brugis ad Egidii.’ (Uit het handschrift van de Doppere honger vermeld).

(4) In zijn ‘Levenschets, 1871, bl. 30-31-33, spreekt Heer Weale over een prtret van Memlinc berustend in de Hof bibliotheek van Weenen, t^k 2100. Een sterkwater plaat is't, geteekend door Jac. Van Oost. Alonder daarvan zette die schilder zijn handteeken, al boven schreef hij eigenhandig: ‘Effigiis Ioannis Hemmelinck qui sedet in hospitali Sancti Ioannis Brugis.’

(5) Zie ‘Levenschets’, 1871, bl. 35-40.