Biekorf. Jaargang 13

[p. 17]

[Nummer 2]

De Zwaan
(Vervolg van bladz. 12.)

NU een ander zinnebeeld. Risum teneatis amici!

Ge moet weten de nering der ‘kleerkoopers’ of oude-kleerkoopers, beter gezegd, had onzen zwaan en zijnen zelfwagen bekostigd. De aanschouwers van den stoet, ingezetenen en vreemdelingen, dienden daarover onderricht te worden. Immers de zwaan is het zinnebeeld der ‘kleerkoopers’!! Wie nu zal de aanschouwers deze bediedenisse uiteendoen? Elk ‘dier’ had twee geleiders. Van eigen, de geleiders van den zwaan waren ‘twee grasmaeyers, geestig toegetaekelt (als gebueren van de vloedt Meander)’. Die vloed was in de oudheid zeer berucht om zijnen krinkelenden winkelenden wandel door Klein-Azia, en ook om zijne menigvuldige zwanen.

In een tweegesprek zullen onze twee gasten, met de zeisen op den rug, alles duidelijk maken.

[p. 18]

‘I. Gras-maeyer.

Dit weet die Maegt wel treff' lijk te bedieden;
Maar wij, eylaes, onnoos'le Buyten-lieden
Hoe wel gewoon te snyden Gras en Riet,
Ontrent dien stroom, alwaer men swaenen siet
In overvloedt, wy weten van hun singen,
Soo hoog geroemt, heel weinig voort (=voor) te bringen.

II. Gra. - 't Doet ook geen noodt, als gy maer aan dees Lien Van dit vertoog de meyning komt doen sien.

I. Gra. - De meining is, om 't Jubelfeest te vieren: Dat wy de swaen hier, tusschen d'andre dieren, Vertoogen, is door kleer-verkoopers last. (op last, door bevel der, enz.)

II. Gra. - Heeft die oock iets dat op hun neiring past?

I. Gra. - Laet sien... voor eerst ('k zal tellen op mijn duymen),

Gelyck de swaen, door wisseling van pluymen,
Van grauw wordt wit, en met den ouderdom
Noch witter wordt, der kleer-verkoopers rom
Ligt in iets oudts een nieuwe swier te schenken,
Waer door (tot nut, meer als men kan bedenken)
't Gemeente, in noodt, raekt om een klein erpluymt.

Dat 's een...’

Ja! Dat is ééne bediedenisse van het zinnebeeld; en het is meer dan genoeg! Gelukkiglijk slaat er de tweede grasmaaier zijnen snater doorheen, en verlost ons van verderen uitleg.

II. Gra. - Ja wel, en een die niet en schuymt.

Houdt d'andre by: wy sullen 't daer meê staeken,
En gaen al voort, den avond mogt genaeken,
Men wacht ons oock reeds in de naeste wijck
Dus, vriendekes, vaert wel, weest vroyelyck.

Die verwonderd zou zijn dergelijke gevaarten te zien uitgaan en dergelijke samenspraken te hoeren in den ommegang van het H. Bloed, gelieve de gebruiken van de

[p. 19]

XVIII^de eeuw na te gaan. Moeder zaliger, geboren in 1799, had met de overgeblevene menschen van de XVIII^de eeuw geleefd in het begin der XIX^de; zij wist te spreken van de oude ‘H. Bloedprocessien’ zij kende zeer wel het verschil, welke men toen ter tijd maakte tusschen ‘de processie van devotie’ en de ‘reuzeprocessie’ ‘Triomphewagens’ ‘Dieren’, samenspraken en liedekens behoorden tot de ‘reuzeprocessie’ en niet tot de ‘processie van devotie’. Deze stapte voorop, en de ‘reuzeprocessie’ volgde. Uit het boekje waar af sprake is in Biekorf XI, blz. 152, kan men goedmaken dat moeder de waarheid zei.

Achttien jaren na den ‘Jubilé’ van 1749 te Brugge, geviel in 1767 de ‘Jubilé’ van den H. Macarius, te Gent. Daar ook was evenals te Brugge een ‘reuzeprocessie’ met wagens en dieren. De zwaan kwam ook voor den dag, bekostigd ditmaal door de brouwers van wit bier!

Luidens het opschrift, was nu de zwaan het zinnebeeld geworden van den H. Macarius. De pest heerschte te Gent. De heilige man vroeg aan God de genade om het laatste slachtoffer te zijn van de kwale. Hij stierf vol vreugde, als een stervende zingende zwaan, omdat hij door zijne zelfopoffering de Gentenaren van den geesel verlost had.

Ter gelegengeid van eene geringe gevaarnisse, gebeurde het mij een ander zinnebeeld van de zwane op te vatten. 'k Maakte mijne ingevinge te kennen aan mijnen weerden vriend Guido Gezelle, hem een gedicht daarover vragende. Ja, antwoordde hij, het ware een fraai gedicht. De dood, och arm! heeft mij den vriend en het gewenschte gedicht ontdragen. 't Weze mij toegelaten, ter zalige gedachtenis van den vriend, mijne gevaarnisse en mijn zinnebeeld te kennen te geven, om zoo van den zwaan afscheid te nemen.

De erpel - waard, zeggen ze in Nederland - is een zorgvuldige vader, zoolang zijne jongen uit hunne kinderkwalen, is 't dat men alzoo van zwanekiekens spreken mag, niet gegroeid en zijn. Maar zoohaast zij hunszelfs zijn, worden ze onverbiddelijk door vader verjaagd. De zwaninne (Kil.) staat deerlijk op deze jacht te kijken en

[p. 20]

laat maar alles gebeuren. 'k Was wandelende op de Iepersche ‘werken’ of bolwerken, nu in eenen fraaien lusthof veranderd, en 'k zag een jongen zwaan, door den vader alzoo verjaagd, met uitgestrekten hals en wijde wijde vleugelslagen zijn hooge vlucht nemen hemelwaarts. Mij docht een zuivere blanke ziele te aanschouwen, die met uitgestrekte begeerten en groote pogingen uit de vloeiende onstandvastige wateren dezer wereld hare vlucht neemt te Godewaart. En mij viel te binnen een der schoonste bladzijden uit de middeleeuwen ons nagelaten:

‘Ghef mi di, ic gheve di mi. Wilstu mine sijn, ic wille dine sijn’. Zoo spreekt God aan de ziele, bij Jan van Ruusbroec, IV: 28 r. 4.

De ziele antwoordt:

‘Ghi smaect my suete boven honichraten
Ende boven alle sueticheit van maten (=meetbare,
Altoes blijft in mi hangher ende begheren; gemetene)
Want ic en can u niet verteren.
Etti (=eet gij) my, ofte etic u, dat my ontcont,
Want beide dunct mi in minen gront’.

Nu klaagt de ziele dat zij al hare vermogens tot stilzwijgen brengen moet om tot vereeniging met God te geraken; want God loven en danken is haar eeuwig leven:

‘Ghi eyscht my één met u te sine,

Ende dat gheeft my groote pine;

Want ic en wille mine oefeninghe niet laten,

Ende in uwe armen slapen.

Ic moet u danken, lof ende ere gheven,

Want dat is mijn ewich leven.

Ongheduer vindic in my:

Ic en can gheweten wat dat si.

Mochtic enicheit met Gode vercrigen,

Ende altoes in mijn werken bliven,

Soe soudic al mijnre claghen zwighen.’

De ziele nu laat haar over aan Gods wille, en geeft haar gansch en geheel aan God.

[p. 21]

‘God die alle noet bekent

Hi doe met mi al dat hi wilt

Ic gheve mi te male in sijn ghewout (=geweld, macht),

Soe blivic in allen doghene (=lijden) stout (=kloekmoedig).’

Nu dat de ziele gansch en geheel bevangen is in Gods geweld, in Gods macht, roept tot haar de H. Geest (blz. 55 r. 18): ‘Mint die minne die u ewelic mint. Sijn roepen dat is een inwendich gherinen (aanraken) in onsen gheeste. Die stemme es vreseliker dan die donder. De blixemen die daer ute comen openen ons den hemel, ende toenen ons licht ende ewighe waerheit. De hitte sijns gherinens ende sijnre minnen is so groet, dat si ons te male verberren (=verbranden) wilt. Sijn gherinen in onsen gheeste roept sonder onderlaet: “Betaelt uwe scout (=schuld); mint die minne die u ewelic ghemint heeft.” Hier ave comt groet ongheduer van binnen, ende wiseloes ghelaet al sonder maniere (surius: et gestus modi expertes). Want soe wi meer minnen, soe ons meer lust te minnene; ende soe wi meer betalen dat ons minne eyscht, soe wi meer sculdich bliven. Minne en zwijcht niet stille; si roept ewelic sonder ophouden: “Mint die minne.”

Wie dan heeft geboekt, dat de Spaansche tale, de tale is der mystieke godgeleerdheid? 'k En wil het fraaie Kastieljaansch van de H. Theresia en van den H. Joannes a Cruce niet verachten; maar die aandachtig Jan van Ruusbroec leest zal met mij overtuigd blijven, dat ons Dietsch een bekwaam werktuig is om over dergelijke godgeleerdheid te schrijven.

Daar ik nu opgetogen stond in Jan van Ruusbroec's gezelschap, hoorde ik een groot gedruisch als het geruisch van vele wateren aan den voet van eenen waterval. Kinderen en jonge zwanen en zijn moeder zoo seffens niet ontwend. Van uit zijn hoogen hemeltocht was de jonge vogel naar moeder teruggekeerd, en daar hij zonk, ruischte het water onder zijn snelle wedervaart. Alle gedruisch hield op. En het lieve waterke loeg honderden wijde waterwielen ringsom den schoonen vogel.

Medard Vande Poele