Biekorf. Jaargang 12

[p. 353]

[Nummer 23]

Op Jan Vaerman's Beeltenis

VOOR mij heb ik twee afdruksels liggen van Jan Vaerman's ‘Academia Mathematica’, Brugghe 1720. Het eene, mij toebehoorende, heeft voorop de beeltenis van Jan Vaerman, gelijk zij beschreven staat in Biekorf XII, t^k 14, in de aanmerking neêrgeschreven onder bladz. 216.

Dáár lezen wij: ‘De Prente is geteekend door Kerckove en gesneên door R. Hamidon??’ - Die naam is misgelezen; er staat klaar en duidelijk: R. Hamilton sculp.

Het tweede afdruksel behoort stadsboekenzaal van Brugge. De Prente is heel verschillig. Zij heeft dezelfde grootte als de boek en verbeeldt Vaerman zijdelings, over de linker schouder ziende. Het opschrift rond de beeltenis is hetzelfde, buiten dat er te lezen staat OEtat. 67.

De vier verbeeldingen van Copernicus, Ptolomeus, Euclides en Archimedes staan in kleine ronde omlijstingen

[p. 354]

en onder Vaerman's beeld, dat kleiner is als in afdruksel 1, staan de volgende verzen:

Aenzicht, wezen, rimp en ad'ren
toont u hier dees Beeltenis:
Maer int lezen van dees Bladeren
wat voor eenen Geest hij is.

Expertus Credes.

De teekenaar noch de plaatsnijder en staan vermeld.

Dat zijn nu twee afdruksels van één en 'tzeltde werk, die eene gansch verschillige beeltenis hebben, met opgave van verschilligen ouderdom.

Al hadden wij maar ééne van de twee beeltenissen, nog zou het voldoende wezen om te toonen dat steller A in ‘weêr en meer over Jan Vaerman’, Biekorf XII, t^k. 18, bl. 276, 10^de reek en vlgg. ongelijk heeft met in de beeldplaat van Jan Vaerman een bewijs te willen zoeken tegen de bewering van Le Doulx, als zoude Vaerman geboren zijn in 1648.

Hij zegt: ‘Een dingen steekt: op den boek die besproken is in Biekorf XII, bl. 216 vlgg., boek die uitkwam in 1720, staat er OEtat. 66. Dat is, dat Jan Vaerman in 1720 66 jaar vol was’....

Op dezelfde manier, volgens beeltenis 2, zouden wij kunnen zeggen dat Jan Vaerman in 1720 67 jaar oud was.

Steller A is hierin mis, dat hij eene valsche beteekenis geeft aan den zin van de woorden OEtat 66.

Welke is de echte beteekenis van het opschrift dat rond Vaerman's beeltenis staat? - Dat de koperplate Jan Vaerman vorenstelt op zijn 66 of 67 jarigen leeftijd, noch min noch meer.

Maar om daaruit te besluiten, dat bij het uitgeven van den boek Jan Vaerman zoo oud was, zou men moeten kunnen bewijzen dat het afbeeldsel gemaakt is in 1720, ofwel gemaakt is om aan 't hoofd geplaatst te worden van dit boek dat in 1720 uitkwam. Welnu dit laatste is niet waarschijnlijk, want de beeltenis maakt geen deel uit van de titelplaat, maar zij is in afdruksel 1 vóór het

[p. 355]

titelblad, - in afdruksel 2 achter het titelblad geplaatst, en daarenboven zijn het twee gansch verschillige beeltenissen.

De gewoonte bestond eertijds veel om op schilderijen en beeldplaten den ouderdom aan te duiden van den persoon op het oogenblik dat hij zijne beeltenis liet maken.

Maar toen was het niet gelijk nu, in onze eeuw van licht! Nu is het elkendeen gemakkelijk te kleenen gelde zijn lichtbeeld te doen printen. Een schrijver, die nu en dan werken uitgeeft of doet herdrukken, kan zijne beeltenis gemakkelijk geven, verschillig voor ieder werk en naarmate hij vordert in jaren.

Maar toen was dit zoo niet! 't En was maar ten koste van veel geld dat iemand zijne beeltenis liet maken of op koper stiften. Eens die beeltenis gemaakt, bijv, op 66 of 67 jarigen leeftijd, diende zij om in volgende jaren gegeven te worden, 't zij op 67, 68, 70, 75 ... jarigen leeftijd. Het opschrift bleef hetzelfde omdat het den persoon op gestelden leeftijd verbeeldde.

Iets buitengewoons zelfs is hier het bestaan van twee beeltenissen in twee achtereenvolgende jaren gemaakt, hetgeen moet doen veronderstellen dat Jan Vaerman een zeer begoede burger was, die ‘er wel tegen kon.’ Andere oude schrijvers hebben dikwijls maar ééne beeltenisse die vele jaren moest dienen.

Indien men nu wist in welk jaar de koperplate gemaakt is, kon men besluiten tot het geboortejaar, anders niet.

Wat verder het schrijven van A betreft:

‘Dan zou Vaerman geboren geweest zijn in 1654 of '55’ ... - Indien de plaat gemaakt is in 1720: ja.

Indien de plaat reeds bestond: neen.

Bijgevolg het kan zijn dat Le Doulx niet gemist en is als hij schrijft dat Vaerman in 1648 geboren is; en Vaerman's drukker is voorzeker niet gemist, daar hij eenvoudiglijk Vaerman's beeld weêrgeeft op 66 of 67 jarigen leeftijd.

‘Het valt te bemerken, zegt steller A verder, dat Le Doulx dien boek afschetst als volgt:

[p. 356]

“2 boek, in-4^o”. Alleszins is de boek van 1720 een van 12 in 't vel’. - Dat is mis. De boek van 1720 is wel en degelijk klein in-4^o formaat, en Le Doulx heeft gelijk.

De gevolgtrekking die A stelt is dus ook mis: ‘Deze laatste zal dus eene andere uitgave geweest zijn van den eersten,’ enz.

Wat verder staat er: ‘Misschien stond OEtat. 66. op de eerste uitgave, wat de drukker dan onveranderd zou laten staan hebben op de tweede.’ - Indien er eene eerste uitgave geweest is, hetgeen tot nu toe te betwijfelen valt, stond ‘OEtat 66’ er misschien wel op, en in de volgende uitgaven zou de drukker dat onveranderd laten staan hebben om bovengemelde reden: dat de koperplate met de afbeelding, eens verveerdigd, bleef dienen voor later. Want de afbeelding was en bleef toch altijd zulk een persoon op zulken leeftijd. Vaerman, verbeeld op 66 jarigen leeftijd, was en bleef en is nu nog Vaerman ‘OEtat 66.’

‘Aldus, lezen wij nog, gissen wij 't bestaan van eene eerste uitgave van Vaerman's Academie, ieverhands uit 1714 of '15: dit om te kunnen Le Doulx gelijk geven over 't aanduiden van 't jaar 1648 tot geboortejaar van Vaerman.’ - Die gissing is tot nu toe nievers op gesteund en Le Doulx en heeft in 't geheele die gissing niet vandoen om gelijk te hebben in het aanduiden van 't jaar 1648 tot geboortejaar van Vaerman.

Voor het overige is er daaruit te besluiten dat Le Doulx waarschijnlijk niet misgezien en heeft bij Van Male, en dat het jaartal 1648 zeer wel kan aanveerd worden tot geboortejaar van Vaerman.

Wie zal er nu beslissen of Le Doulx en Van Male ongelijk hebben? - Oorkonden aleene!

L.D.P.