Biekorf. Jaargang 12

Het volk in West-Vlaanderen

VOOR Tinel's Godelieve, onlangs te Leuven met ongemeenen bijval uitgevoerd, had Juffrouw Hilda Ram zaliger de bewoording gemaakt.

Dit gewrocht van de betreurde Antwerpsche zangster werd verleden maand in Dietsche Warande en Belfort, blz. 321-342, op voortreffelijke wijze gekeurd door E.H. Dry vers, onderherder te Antwerpen.

Het laatste deel van die beoordeeling, te weten het deel waarin sprake is van de ‘hoogere beteekenis van het drama’, bevat over den volksaard in Zuid-Dietschland en voornamelijk in West-Vlaanderen zooveel nauwkeurig geziene waarheden en nuttige wenken, dat we niet twijfelen, of Biekorf zal gereedelijk die bladzijde willen overdrukken.

[p. 343]

Hier volgt ze:

Wij zegden dat er eenheid in de handeling van Godelieve heerscht. Om er die echter volmaaktelijk in te ontdekken, moeten wij de hoofdgedachte kennen waar heel het stuk toe te herleiden is. Zouden wij in het drama niets anders zien dan de marteldood van Godelieve, dan zou de bekeering van Bertholf maar een aanhangsel zijn; ook zouden de zegenrijke gevolgen van het huwelijk, die voorspeld worden in Elsa's ballade, maar gedeeltelijk hunne vervulling krijgen.
De hoogere gedachte die heel het drama samensnoert is deze: ‘De zegepraal van de liefdekracht des christendoms op de Noordsche ruwheid.’
Bij de eerste lezing, ik beken het, stiet het mij tegen het hoofd, dat het Zuiden hier zoo verheerlijkt wordt ten koste van het Noorden.
Ziet men echter nader toe, dan bevroedt men dat die verheerlijking niet het Zuiden geldt, maar wel de christene beschaving, die, van Rome uitgaande, ons van het Zuiden moest komen.
En het Noorden, dat hier verpersoonlijkt wordt in den woesten Bertholf, in de razende Iselinde, in den ruwspottenden Hakka en zijne gezellen, was het Noorden nog meer dan half barbaarsch, in den grond nog heidensch, schoon uiterlijk reeds gekerstend.
Evenals bij eenen Clovis de heilige wateren des doopsels de barbaarschheid niet afspoelden, en hij, discipel en voorstander van een gekruisten God, zijn wit kleed met stroomen broederbloeds bespatte, zoo ook Bertholf.
Het huwelijk van de droomerige dochter ven Londefort met Gistel's ruwen kasteelheer is het huwelijk tusschen christene zachtheid en heidensche losbandigheid; zulke echt is niet altijd vreedzaam, integendeel meermaals door onweerswolken en bloedige bliksemflitsen gestoord.
Vooral was dit het geval met de ongetemde barbaren van het Noorden: zoo onweerstaanbaar en voorthollend in hunne woeste driften als de baren en stormen die zee en lucht rondom hen beroerden.
Het schijnt wel dat de kustbewoners van West-Vlaanderen, welke ook hun oorsprong zij, reeds vroeg door hunne woestheid uitschenen.
Niet zonder wreede offers kon de Kerk die streek tot het geloof baren, die later de bakermat zou worden van hare koenste verdedigers: van eenen Robrecht van Jerusalem, van eenen Boudewijn van Constantinopel, van eenen Karel den Goede.
Nog heden is het een wonder land, dat West-Vlaanderen, zoo door en door christen en toch dikwijs zoo onkristelijk woest. Zeker moeten wij nu nog het echte beeld van West-Vlaanderen niet gaan zoeken in de realistische fantazieën van eenen Stijn Streuvels, noch in de spotprentachtige Leieschuimers van eene Anna Germonprez; neen, veel liever zouden wij bij Hugo Verriest te rade gaan, die zijne soms diep kristelijke en wonderschoone beelden van de werkelijkheid afkeek; maar toch is het waar dat er in dit Westvlaamsch karakter naast diep geloof en reinen zielenadel veel grove zinnelijkheid en woestheid huizen.

[p. 344]

In de Kamers sturen de steden van West-Vlaanderen ons veel Schrandere en welsprekende mannen; in de kunsten schonk het ons eenen Gezelle en eenen Rodenbach, benevens eenen Benoit; dezen staan niet alleen, maar te midden eene rij van geniale mannen.
En toch schijnt het volksonderwijs er min dan elders verspreid.
De talrijke misdaden, waar de dagbladen van gewagen, vertoonen er een zonderling kenmerk van woestheid.
Heel Vlaamsch-België, wel is waar, vertoont eene zekere ruwheid in den volksaard, maar West-Vlaanderen toch meer, zou men zeggen, dan b.v. Limburg aan de andere zijde.
Is ons volk daarom slechter dan andere? Neen, bedorvenheid is er overal; maar zij neemt elders meer den vorm van week- en verwijfdheid, hier meer dien van woest- en losbandigheid.
Daardoor is zij meer uiterlijk; en wie over ons volk moet oordeelen naar zekere dagen van uitspatting en dolheid, als zijn de kermis- en lotingsdagen, moet het zedelijk peil ervan maar laag achten.
En echter zou hij zich bedriegen. Want wie nader ons Vlaamsch volk heeft leeren kennen in zijnen dagelijkschen handel en wandel, in zijne bedrijvigheid en huiselijk leven, staat verbaasd over de schatten van wijsheid, van opoffering, van geduld, van ongeveinsde vroomheid, van rechtzinnig- en eerlijkheid, die er liggen in opgesloten. Zelfs dunkt ons dat zijne losheid, die dikwijls tot ergerlijke tooneelen aanleiding geeft, veelal het gevolg is van zijne ongekunsteldheid. De Vlamingen zijn geen hoogmoedig volk, als Eranschen of Engelschen. Zij zouden zelfs mogen fierder zijn.
Er is veel ware kristelijkheid in de Vlaamsche gewesten, en dit is de vaste grondslag van ons volksgeluk, benevens de aangeboren krachtdadigheid en werkzaamheid.
De geest van Godelieve zegeviert in Vlaanderen over den geest van Bertholf en Iselinde, al is de strijd ook nooit volstreden.
Dien kristelijken geest moeten wij getrouw blijven, en ons niet, als Iselinde, tegen zachtheid van zeden als tegen uitheemsche verbastering kanten. Weekheid van zeden, neen! Een bestudeerd en valsch formalisme, als hetgeen sommigen van de Eranschen willen afleeren, nog minder! Maar verfijning in den goeden zin. meer eenvoudige deftigheid, meer uiterlijke waardigheid, ja! want deze, schoon niet de deugd zelve, zijn er toch dikwijls de geleidsters van. Al degenen, die met 's volks opleiding gelast zijn, moeten in dien zin werken.
En toch, wat wondere dingen lazen wij dees jaar desaangaande! Vooral naar aanleiding van Benoit's dood.
Benoit, zoo biet het, vertegenwoordigde den Vlaamschen geest, omdat hij machtig was en wild. De Herbergprinses ook! Men ging zoo ver te schrijven dat het Vlaaamsche ideaal bestond in ruwe zinnelijkheid, van alle banden vrij; in het huilen en tieren eener woeste menigte.
Tinel met zijne Godelieve, werd bijna voor verbasterend uitgekreten (O kwade-wijvengeest van Iselinde, waar gaat gij schuilen?)
Laten wij, in Gods naam! toch wijzer zijn en niet het beste deel van ons eigen zelven verloochenen.

[p. 345]

Benoit, ja, was de Rubens der toonkunst; maar was Mending niet meer Vlaamsch dan Rubens? Was Guido Gezelle geen echte Vlaming, en was hij ruw?
Rodenbach, ja, was krachtig in opvatting en uitdrukking; maar had hij geene voorliefde voor de zachte ‘Weiblichkeit’ der Duitsche Letterkunde? En is eene zijner schoonste scheppingen niet die van de diep voelende, droomerige Goedroen?
Gansch onze letterkunde, met Conscience aan het hoofd, is huiselijk en stil.
Op onze volksfeesten zal, benevens het boertige, altijd een roerend lied, dat tot meewarigheid stemt, den meesten bijval genieten.
Leeren wij dan ons zelven kennen met onze gebreken en met onze deugden. Godelieve is de weerspiegeling van de eene en van de andere; geene onverschillige weerspiegeling echter, maar een onrechtstreeksche poging om ons volkskarakter te louteren en nader bij het ideaal te brengen dat ons past. Daarom is Godelieve bij uitstek Vlaamsch en nationaal.

Aanmerking:

1/ E.H. Dryvers zegt: ‘Bij de eerste lezing, ik beken het, stiet het mij tegen het hoofd, dat het Zuiden hier (in Hilda Ram's stuk Godelieve) zoo verheerlijkt wordt ten koste van het Noorden’. Uit die woorden zal misschien menige lezer gaan besluiten, dat de Heilige Godelieve eigenlijk een Fransche jonkvrouw was. Dit is echter niet zoo, en zal ook de bedoeling niet zijn van E.H. Dryvers.

Godelieve werd geboren heel waarschijnlijk in 't jaar 1045 te Wiere, een dorp ten noordoosten en niet verre van de zeestad Boonen (Boulogne). Nu is daar alles Fransch. Maar in Godelieve's tijd was het anders. ‘Te dien tijde - zegt E.H. Hector Claeys, Sinte Godelieve, Thielt, 1891, blz. 9 - was de provincie van Artesië, waar Ste Godelieve in geboren wierd, een deel des graafschaps van Vlaanderen. De Dietsche of Vlaamsche taal wierd er gesproken; zoodat wij met volle waarheid zeggen mogen, dat Sinte Godelieve eene Vlaamsche maagd is, Vlaamsch van geboorte en Vlaamsch van tale’.

Wanneer de Boonengouw, Godelieve's geboortestreek, onder 't bewind kwam van de graven van Vlaanderen is moeilijk uit te maken.

[p. 346]

Volgens Namèche⁽¹⁾, geschiedde dit in 't jaar 863, toen het oorspronkelijk graafschap Vlaanderen, d.i. de omstreek van Brugge, onder Boudewijn met den IJzeren Arm tot markgraafschap verheven werd.

Volgens den heer Vanderkindere⁽²⁾ daarentegen, kwam Boudewijn met den IJzeren Arm eerst in 866 aan het markgraafschap⁽³⁾. Dat de Boonengouw hier aanstonds deel van uitmaakte durft Vanderkindere niet bevestigen⁽⁴⁾. Ongetwijfeld lag het eigenlijke Atrechtsche (pagus Atrebatensis of pagus Adertisus) er nog buiten⁽⁵⁾. Toch heerschte alree de opvolger van Boudewijn met den IJzeren Arm, Boudewijn de Kale (879-918), ook over het land van Boonen en Terenburg, luidens de getuigenis van Folkwijn, uit de 10^de eeuw⁽⁶⁾. Had Boudewijn de Kale nu deze gouwen van zijn vader afgeërfd, ofwel door eigen toedoen bijgewonnen? Dit blijft nog onopgehelderd. Folkwijn zegt daar niets van⁽⁷⁾. Op grond van de Annales Vedastini vermoedt Vanderkindere, dat Boudewijn de Kale misschien in 896 Erkenger, graaf van Boonen, overwonnen en dezes graafschap bemachtigd heeft⁽⁸⁾. Door het verdrag van Atrecht in 1191 ging de Boonengouw onder 't bewind van de koningen van Frankrijk.

Toen de Heilige Godelieve ter wereld kwam (1045), lag haar geboortestreek dus ongeveer anderhalve eeuw bij Vlaanderen, en is er sedert nog 146 jaar bijgebleven.

Nochtans voerden de graven van Vlaanderen, waarschijnlijk van 't begin af en stellig van de 11^de eeuw voort,

(1) Coars d'Hist. Nation. Première partie, Tome premier, Louvain, 1853, blz. 237.

(2) Histoire de la formation territoriale des principautés belges au moyen-àge, verschenen in Comte rendu des séances de la Commission Royale d'Histoire, 5^me série, Tome 8 (1898), Tome 9 (1899).

(3) Aldaar, Tome 8, blz. 399 vlg.

(4) Ald., T. 8, blz. 400, 413 vlg.

(5) Ald., T. 8, blz. 400, 407 vlg., 419.

(6) Ald., T. 8, blz. 410.

(7) Ald., T. 8, blz. 410

(8) Ald., T. 8, blz. 413 vlg.

[p. 347]

niet het onmiddelijk bewind over dat gewest; maar de graaf van Boonen was hun leenman⁽¹⁾. In een oorkonde uit het jaar 1038 wordt Staas de I^ste, die stierf omstreeks 1049, graaf van Boonen en vrijheer van Vlaanderen genoemd⁽²⁾.

Het tweede deel van Hector Claeys' bewering, nl. dat Godelieve's moedertaal het Dietsch was, kan niet ernstig betwijfeld worden. Van verschillende eeuwen vóór tot ruim twee eeuwen na Godelieve's tijd heerschte in het land van Boonen het Dietsch als de eenige volkstaal. Vgl. Johan Winkler, Germaansche Plaatsnamen in Frankrijk (Belfort, 1894, t^k 1-4); Kurth, La frontière linguistique en Belgique et dans le Nord de la France; J. Claerhout, Grimbald de visscher, Pitthem, 1899, blz. 18-19, 25 vlgg.; Alfons Dassonville, Bijblad van Biekorf VII, blz. V, XIII. Een uitzondering maakt Johan Winkler voor de steden Boonen en Kales, waarvan de oorspronkelijk Keltisch-Roomsche bevolking nooit geheel door de Germaansche inwijkelingen zal verdrongen geweest zijn: ‘In de steden Boonen en Kales heeft het Vlaamsch eigenlijk nooit rechtstreeks geheerscht, al hebben dan daar ook steeds velen gewoond, uit de omliggende plaatsen afkomstig, die Vlaamsch spraken, ja, al telt Kales, voornamelijk in heure voorstad St.-Pieters (St.-Pierre-lez Calais) nog heden duizenden Vlaamsch-sprekende Vlamingen, van elders hier heen getogen. Maar in de kleine steden en in de vlekken en dorpen van Artesie was het Vlaamsch van ouds de eenigste, de eigenlijke volksspreektaal⁽³⁾’. Op zijn hoogst kan daaruit besloten, dat Godelieve misschien ook Fransch verstond en sprak.

Was de Heilige Godelieve, zooals de Vlamingen, van Germaansche afkomst? Hierover zegt E.H. Hector Claeys niets. Bij E.H. Vanhaecke vind ik enkel dit:⁽⁴⁾ ‘Daar

(1) Ald., T. 8, blz. 414.

(2) Ald., T. 8, blz. 412.

(3) Belfort, 1894, t^k 1, blz. 43.

(4) Sinte Godelieve van Ghistel, 1889, blz. 20.

[p. 348]

(te Wiere, eertijds ook Effrieds-Wiere, tegenwoordig in 't Fransch Wierre-Effroi genaamd) leefde van 850 tot 882 een edele graaf, die in het latijn den naam droeg van Effridus, welken naam men later aan deze streek gaf, zoodanig dat Wierre-Effroi zooveel beteekent als Effrids-Heide. Hemfroot (beter: Hemfried, Godelieve's vader) telde dien Effridus onder zijne voorouders.’ Waarop deze laatste uitspraak steunt wordt ongelukkig niet aangewezen. Blijkens zijn naam was Effried een Germaan. Zoo droegen ook Godelieve zelf, haar ouders Hemfried en Ogina, haar zusters Ogina en Adela, haar geboortedorp Wiere louter Germaansche namen. Toch zal Godelieve heel waarschijnlijk niet van onvermengden Germaanschen bloede geweest zijn, althans indien het vaststaat dat ze door Iselinde voor raaf gescholden werd, omdat ze zwart haar en zwarte oogen had⁽¹⁾.

2/ ‘Heel Vlaamsch-België - zegt E.H. Dryvers - vertoont eene zekere ruwheid in den volksaard, maar West-Vlaanderen toch meer, zou men zeggen, dan b.v. Limburg aan de andere zijde. De talrijke misdaden, waar de dagbladen van gewagen, vertoonen er (in West-VI.) een zonderling kenmerk van woestheid’.

Die algemeene ruwheid is vooral hieraan te wijten, mij dunkt, dat de uiting van hooger beschaving en beleefdheid in Zuid-Dietschland grootendeels Fransch is, en dus zonder invloed op het eigenlijke volk.

Misdaden en woestheid zijn ja onloochenbaar; doch niet voor geheel West-Vlaanderen. In het Zuidwestelijk deel en in Veurne-Ambacht is moorden, met messen vechten en ander wildemanswerk zoogoed als onbekend.

J. Craeynest

(1) H. Claeys voornoemd, blz. 29. L. Vanhaecke, blz. 106.