Biekorf. Jaargang 12

[p. 289]

[Nummer 19]

De H.-Catharinakerk buiten Brugge
(Vervolg van bladz. 246.)

TUSSCHEN de kerk en de Gentpoort aan den eenen kant en de H.-Catharinapoort aan den anderen kant, was er een weg, die aan de kerk toebehoorde.

Den 12^den van Grasmaand 1369 gaven Jan, heer van Gruuthuyse, en Isabella, zijne gezelnede, den weg naar de H.-Catharinapoort: hij was 10 voet breed en ging langs het kerkhof tot aan de Kortrijksche baan⁽¹⁾.

(1) Dit stuk is onder de kerkhandvesten niet wedergevonden.
Gailliard (Ephémérides...) spreekt over deze gifte, en in de opneming van de oorkonden, in 1832 opgesteld, staat de inhoud van dit stuk uiteengedaan als volgt:
Pak 1300; kerke; t^k 16; a^o 1369 ‘Den 12 April, Jan heere van Gruudhuyse en Isabella van Hagenoud zijn wijf geven aan de kerke, van Sinte Cathrine eenen weg streckende langs het kerkhof van vooren tot ter straete, breed 10 voeten.’
Daarin wordt dus enkel gezeid dat de wegging ‘tot ter straete’ en Gailliard zegt: ‘tot aan de Kortrijksche strate.’
Gailliard's zeggen is ten anderen geheel waarschijnlijk, daar de Heer van Gruudhuyse grond bezat ‘buiten de H.-Catharinapoort’ en niet ‘buiten de Gentpoorte.’ In eene oorkonde van 22ⁿ in Nieuwjaarm. 1362 staat er gesteld, dat de kerkheeren van S. Catharina gaven ‘tenen euweliken cheinse [aan] Pauwels beelaerde, hagheten sinen wive,... viere cameren.... buten sinte Katelinen porte bi den scribowe an.... den hanke van den plateelstraetkine... op sheren land van den Gruudhuse...’ Dit stuk berust in ‘Pak 1300, kerke, t^k 15.’

[p. 290]

Over den weg naar de Gentpoort is er sprake in eene oorkonde uit 1547⁽¹⁾, waaruit blijkt, dat reeds dan sedert onheuglijke tijden zulk een weg aan de kerk toebehoorde.

Een twist was ontstaan over het bezit en het gebruik van deze baan.

Vóór ‘de Raedslieden skeysers.... gheordonneert in Vlaañ.’ verscheenen als heescher: ‘Pieter de Madaria coopman vand. natie van biscayen te garante commen zijnde Loupes de la Couronne’; en als verweerders: ‘Sebastiaen de Beste, Willem Lecbloc ende Arnout Houc’, kerkheeren van S^te Catharina.

Wat beweerde de eischer?

Hij zei dat hij en andere zijne voorzaten sedert lang in 't bezit waren ‘van zekere partye van lande, ligghende bijd. vesten vañ stede van Brugghe, tusschen der Ghentpoorte en S^te Cathelinen poorte.’

Hij meende dus het recht te hebben, dit land te bevrijden ‘van zeker straetkin commende van S^te Cathelinen kercke naer de voors. Ghentpoorte’; en daarom had hij eene gracht doen delven ‘ligghende ande noortzyde van tzelve straetkin jeghens ende voor de haghen vand. voors. lande.’

Welnu, de kerkheeren ‘hadden heml. vervoordert zeer onlancx.... de voors. gracht... faictelyck in de goede weke binnen den vastenenen int jaer XV^c V... en veertich te doen vullene, ende daarin boomkins te doen plantene.’

De eischer vroeg dus de bekrachtiging van zijn recht en eene schadevergoeding, 25 pond grooten bedragende.

Met Loupes de la Couronne waren eerst ‘Jan Dassonville ende Franchois Sere (?) als ontfanghere vande Jacopinessen buuten Brugghe’ komen klagen; maar later bleven de

(1) Pak 1500, kerk, t^k 13.

[p. 291]

twee laatsten achter en Loupes de la Couronne stond alleen.

De verweerders van hunnen kant hielden staande, dat het allen bekend was dat ‘de voorñ, parochiekercke van S^te Cathelinen toebehoort eenen kerckweg ende lyckweg vañ wyde ende breede dat vier personen daer deure zy vry comodieusel. ende onbelemmert gaen ende passeren moghen een lyc dragheñ..... vanden welcken de voor, kerke van allen ouden tyden recht ghehadt eñ ooc by haren regierders kerckm^rs parochianen eñ andere paisivel. gebruuck hadde inder voughe wydde ende breedde boven verclaerst...’

Na 't overlijden van Malaert Lauwereins, in zijn leven kerkheer van Sinte-Catharina, was het land, nevens den kerkweg liggende, gekocht geweest door den eischer.

Tusschen den weg en dit land was er ‘een greppe van widde van twee voeten ofte daeromtrent’; maar Loupez, korten tijd vóór het geding, had eene nieuwe gracht, twee of drie voet wijder als te vooren, doen delven en ‘stakytsen’.

Daardoor werd de ‘lyck- en kerckweg’ zoo vernauwd, ‘datter qualic twee persoenen neffens elcanderen lydden ende passeren cousten’.

De verweerders dus hadden ‘tzelve werck uutghedaen trecken ende restaureren metsgaders de voors. gracht ghedaen slichten doende daerinne als wesende den gront van der kercke planten zekere plantsoenen’.

De uitsprake van dit geding was ten voordeele van de kerk. Na alles, ‘met rijphede van raede’ onderzocht te hebben, besloten de Raedslieden ‘dat hem de voorn. heesscher met quader causen becroont ende beclaecht heeft vanden venveerers’; en Loupes werd veroordeeld ‘in de costen van des. ghedinghe’⁽¹⁾.

(1) ‘In kennissen der waerheden’ hadden de raadsheeren ‘den zeghele van camere vand. raede in Vlaen. hier anne ghedaen hanghen’. Deze stempel is weg. Het stuk werd ‘ghegheven te Gent den ellefsten in Octobre a^o xv^c zevenenveertich’.

[p. 292]

_**_*

Op het einde van de XVI^de eeuw waren de Geuzen volop aan 't woelen in Brugge⁽¹⁾.

Den Zondag, 11^den jn Koornmaand 1566, drongen de Geuzen in de kerken van S^te Kruis en van S^te Catharina, als reden aanhalende dat het regende: Dank zij echter de tusschenkomst van de Wet van Brugge werd er aan de kerken geene schade toegebracht⁽²⁾.

Eenige jaren later, in het begin van 1578, gebood de Roomschgezinde Wet van Brugge al de kerken en geloftelingshuizen, die buiten en bij de stad stonden, af te breken. De Geuzen immers kwamen gewapend op onze stad af, en men vreesde dat ‘de geusen met eene compagnie daer meê soude voor onse stadt commen en sy eenighe van de platsen souden hun sterck maken als datter niemandt uyt den stadt en soude konnen noch mogen commen sonder in de vyanden handen te commen, ende om in dien groeten peryckel niet te commen, soo hebben myn Heeren den magistraat ende collegie van

(1) Vooraleer over deze rampzalige tijden te spreken, zal het niet nutteloos zijn nog eene oorkonde van 20sten in Grasmaand 1486 (pak 1400, kerke; t^k 36) aan te halen. Daarin is er immers sprake van den Heilig-Bloeddag, die ten allen tijde voor Brugge een ware hoogen blijdag geweest is...
Lodewyc Greffin, porter der voors. stede [van Brugge] ende joncfrauwe Barbele zyn wyf, had eene jaarlijksche rente gegeven, begeerende dat er in de drie daghen voor de solemniteit van der upvaert ons liefs heeren Jhesu ghebenedyt, eene Mis zou gezongen worden in de kerk, daerup elc van dien daghen de stacie woord vander processie.
Sdicendachs in de cruusweke was de processie versaemt in de H.-Catharinakerk buiten Brugge. Dáár werd dan ook plechtig de Mis gezongen; maar de proost van O.L. Vrouw te Brugge, die de gifte aanveerd had, wilde dat waert by alzo dat den heyleghen bloeddach quaeme up den zelven processie dach als men gaen zoude ten kerke van sinte Kathelynen voors. zo zal men die messe die men dan zynghen zoude in de zelve kerke van sinte Kathelinen zynghen in onzen choor naer mattene sdysendaechs daernaer eerst commende up dat meughelyc zy, of eenen andren dach binder octave, die daertoe best dienen zal.

(2) Histoire du Séminaire de Bruges, par A.C. De Schrevel, t. I, Première partie, p. 770. Bruges, L. De Plancke, 1895.

[p. 293]

Brugghe selve ghedaan doen voor dien tydt eer de nieuwe ghesinde in onse stadt van Brugghe waren’⁽¹⁾.

Zóó vernielde men de kerk van S^te Kruis; het godshuis van de H. Magdalena werd overgebracht naar het huis van Nazareth; het Satrusenclooster verhuisde tot Jerusalem binnen der stede van Brugge; de susterkens van der Annunciaten, nog de Roode susters genaamd, die buiten de Ezelpoort woonden, kwamen in Brugge in het Fluweelhof op de parochie van St. Gillis⁽²⁾.

Zóó verging het ook, zegt Zegher van Male, met ‘de parochiekercke van S^te Catharina, buyten Brugghe, neffens der stad, die is oock afghebroken geweest metten torre en cappellen ende datter aencleeft, ende al de materialen ende afbraecke syn vercocht geweest voor de selve kercke, ende sy hebben heurlieder prochie-kerke ghemaect van St-Jacobs-capelle staende by de Catharinepoorte.’

Eilaas, klaagt Zegher voort, het afbreken van al die kerken kon niet baten: men deed het om de stad te vrijwaren, en niettemin werd ze door de Geuzen in Lentemaand 1578 ingenomen ‘met bedroch ende valscheyt van onse eyghen poorters, met intelligentie van myn Heeren van Gendt, by assistentie van mijn Heere van Ryhove, heurlieder captain.’

(1) Bladz. 14 van de ‘Lamentatie van Zegher van Male, behelzende wat datter aanmerkensweerdig geschiet is ten tijde van de geuserie ende de beeldstormerie binnen ende omtrent de stadt van Brugge. Gent. Drukkerij van C. Annoot-Braeckman, 1859’. - Uitgave van de Vlaamsche Bibliophilen.

(2) Vgl. De bekende Pastors van Sint-Gillis te Brugge door kanonik E. Rembry, bladz. 73-82.
Daar ook vindt men het bewijs dat de kerken in 1578 geslecht werden, nadat de wet van Brugge, den 17 in Schrikkelmaand, het noodig octrooi om nieuwe vestingen te maken verkregen had, om des te beter aan de geuzen te kunnen weerstaan.
Ten anderen, uit het verhaal van Zegher van Male blijkt het, dat het afbreken van de kerken in verband staat met de inneming van de stad door de geuzen, hetgeen in 1578 geschiedde.
Dit alles zij gezeid, om te toonen dat J.P. van Male, in zijn handstuk (waarover hierboven sprake was), ten onrechte beweert dat de kerk afgebroken werd in 1576.

[p. 294]

Onder de handvesten van de H-Magdalenakerk bestaat er nog eene Tweeste Rekeninghe⁽¹⁾ over de ontvangsten en de uitgaven tijdens het slechten van de H. Catharinakerk.

Als de kerk moest afgebroken worden, dacht men eerst van al op de bidstede van de eerweerde Vaders Willemijnen, die dan binnen stad bij de Gentpoorte stond⁽²⁾.

Daar hadden ‘pastor ende kerckmeesters, te groote coste ende moyte... ghedaen stapelen int cloostre, daer zy haere prochiek^e ghecoren hadden, alle de schaeillen, teghelen, ende ooc ghedaen legghen alle thouttewerk, als ghestoelten, cruucen ende anderssins daer mede de voorñ kercke verciert was.’ Maar, aangezien ‘telex leetweezen corts daernaer utghecommen es den beroerlichen tyt int stic van de religie’; zoo is 't gebeurd; ‘dat de wet van Brugghe - om me beter ghedaen dan ghelaten - benoodicht es gheweest te doen afzetten (omme de furie van eenighe quaetwillige te schuwen) alle de beelden ende chiraten van de voorn. kercke van de Willemijnen.’

Korten tijd nadien maakte men eene religioene vrede en er werd ‘gheordonneert by die voorn. wet tzelve clooster ghesloten te blijfven, zoo dat men der gheenen dienst meer doen en mochte’⁽³⁾.

De parochianen van de H.-Catharinakerk bekwamen ‘een capelle binder kercke van onze Vrouwe, patronesse

(1) ‘Tweeste Rekenin ghe die doen es Zegher bisscop als ontfr^e vander kerke van Ste Kath^ne was by Brugghe die men jeghenw. was houden tonzer Vr^e in Brugghe vande Reste van den ontfanek ende uutgheven...... in ponden, scell. en gron.’
Die rekening werd gedaan ‘desen 8^sten dach van Septembere xv^c 79.’
Waar de eerste rekening van den 11^den in Koornmaand 1578 belonden is, zijn we niet kunnen te weten komen.
Uit de tweede rekening trekken we al de volgende bijzonderheden.

(2) Nu nog is er dichtbij de tegenwoordige H.-Magdalenakerk en bij de Gentpoort eene straat: ‘Willemijnendreef’ genaamd.

(3) Zegher Van Male (Lamentatie): ‘De Willemyne Broeders by den Gendpoorte die letter waren, hebben hemlieden uytghesonden in de Gods gheleede, huerlieder kercke hebben die gheheel ghespolieert, gherooft, gheruineert ende gheprofaneert.’

[p. 295]

vande zelve kercke van Sinte Kath^ine.’ In O.-L.-Vrouwkerk immers mocht men ‘volgens tcontract van voorn religioene vrede.... den goddelicken dienst naer de oude ghecostumeerde manier doen’.

De eerweerde Willemynen waren uit Brugge vertrokken, maar in hun gesticht had men al de voorwerpen, die van de afgebrokene H.-Catharinakerk voortkwamen, laten liggen.

Niemand was er dus om dit goed te bewaken, en zoo werd er veel gestolen. ‘Veel ende diversch houttewercq als cruucen ende anders [werd] bij den soldaten, daghel. ter poorte waeckende, ghehaelt ende ghestolen ... zoo ooc wierden van achter ghehaelt over den muer diversche teghelen en schaillen, die aldaer ghestapelt stonden’.

Pastor en kerkheeren zagen dat er weldra niets of weinig meer zou overgeschoten hebben, en daarom hebben ze ‘dezelve schaillen, teghelen en tgene diesser ghebleven was vande ghebrokene ende afghedaene ghestoelten, doen vercoopen by den stocke en ooc by der handt.’

Buiten dat, staan er in die rekening tot memorie nog twee andere bijzonderheden, die aanmerkensweerdig zijn:

‘Nopeñ dornamenten, die van Ste Cath^ne ghebracht waren te Willemynen: Orgie glazen sacramentshuus doxaal beelden zarcken metaelwerck buffetten briefven eñ anders waren ter date van desen noch bewaert by diversche goede vrienden eñ prochianen, zelateurs vañ catholicq ende roomsche religie’.

‘Nopeñ de doeken tot vier bij de kerckm^rs ter groote excessive coste afghedaen ende ghestelt te Coletten int clooster, zijn...... wechghezonden met andere doeken van alle andere kercken.’

Moeilijk, klaagt nog Zeger Bisschop, de ontfanger, was ‘'t innen van alle de... schulden... zonderlynghe de gone, die vande materiale brake ghecommen zyn’. Kwade tijden waren 't en haastig moest het gaan, ‘midts dat de kercke up een spronck moeste ghedemoliert zijn omme den noot by laste van de wet, ende à son de trompette: zoo dat

[p. 296]

tgonne niet terstont ghebroken en conste zijn, gheabandonneert was.’⁽¹⁾.

De H.-Catharinakerk buiten Brugge werd niet heropgericht. De parochianen keerden terug naar de oude Moederkerk van O.L. Vrouw, totdat ze in 1588 de verlatene bidstede van de Wollewevers afgekocht hadden. Van dien tijd af heeft de kerk altijd binnen Brugge gestaan.

L. Ghys

(1) Vgl. kanonik E. Rembry (Bekende pastors....) bl. 79. ‘Te dien gevolge gaven de heeren van de wet een bevel uit, waarbij al de gebouwen, in den omtrek der stad gelegen, in twintig dagen tijds moesten plat geleid worden.’