Biekorf. Jaargang 12

[p. 209]

[Nummer 14]

Brugsche Zoutziederstale

OM wit zout te maken heeft de zoutzieder klipzout vandoen. Klipzout is gedegen steenzout dat uit groeven opgedolven wordt. Dit klipzout komt alhier in rauwe brokken: 't is rauw zout. De kliplosser verspeekt het uit wagen of boot in den klip- of smeltbak (vgl. De Bo op 't w. ‘smeltbak’); daar ligt het nu te smelten in water. Alzoo bekomt men pekel. Dit pekelvocht laat men langzaam wegzijpelen alonder uit naar den pekelbak (vgl. De Bo op 't w.). Vandaar wordt het verder overgestoken, met een steekspeite b.v., naar de panne (vgl. De Bo op 't w.). 't Ziedt daar een halven dag of meer, zoodanig dat een groot watergedeelte verdampt; en dat 't zoutgedeelte ervan zinkt en opgeschept kan worden. 't Mag weggedregen en verkocht, immers van toen voort heeft men wit zout.

'k Zei ‘de klipbak’. 't Is een groot kuipwerk waar 't klipzout in te smelten ligt. Van onder is het in rebben

[p. 210]

gewrocht, daar een berden vloer of looze boôm op rust. Alsdan daarboven spreidt men grof lijnwaad, en zoo gelukt men erin een zije of zimperstande, eenen filter, te maken. Trage, trage teert de pekel daardoor en langs een krane weg naar den pekelbak. De vuiligheid die aanlaadt is slijkeerde of zouteerde, stijf gezocht voor de boltragen.

Van uit den pekelbak moet de pekel in ‘de panne’, een grooten maar leegen ijzeren bak, die boven een vieringe staat. Die vieringe hoeft de panne van ends-end-ends te warmen. Diensvolgens als de panne stijf groot is, verlengt men de vieringe door panneloopen: dit zijn trekgaten die eens en anders de hitte en den rook van 't vier onder de panne weg, naar de schouwe en naar buiten brengen. Aangezien nu de vieringe onder den grond zit, moet men in eenen kuil dalen om aan de muile ervan te kunnen; hoe wilt ge anders gaan stoken? Die kuil is de stookput (vgl. De Bo op 't w.). Begeert ge blomzout d.i. fijn zout te maken, dan moet ge goed doorstoken. Mag het echter grof zout zijn, dan zal de stoker de panne afdekken, 't is te zeggen 't vier hooge beleggen met brandinge en laten veunzen. Vraagt hem achter zijn stookgerief, en hij zal u drie vier lange roeden toogen, immers om verre aan te kunnen. De eerste roe is een schrabber (vgl. De Bo op ‘schreper’); daarmeê kotert hij. Dan is 't een ‘spijser’ [met de Brugsche uitsprake lijk spieser-spietse?] 't is te weten een roede waarvan 't voorenste einde geplet is op zulker wijze dat 't een schopken met eenen weerhaak uitmaakt: handig dus om 't vier te keeren. Dan blijft ereen loete; gebruikt bij kleene pannen: daar immers zit het vier diepe, en de loete is een gewone schoppe met langen steel om brandinge in te smijten. Voor groote pannen met uitgebreide panneloopen ligt het vier dichte aan de hand, en een gewone schoppe is voor dit werk voldoende, (vgl. De Bo op ‘loete’, waarvoor hij een anderen zin geeft; het is misschien bij streken dat de zin van dit woord verloopt). Dan van eigen staat daar nog

[p. 211]

de asschentrekker, de asschenschuppe, benevens den asschen- en den zinderput.

Boven vieringe en panneloopen ligt de panne. Deze bestaat uit aaneengeslegen ijzeren schijven of blâren. 't Spreekt dat het deel van de panne dat het naast boven 't vier hangt het meest te lijden heeft. Dit deel heet de penning. De penning is maar één groote kringsche schijve (vgl. De Bo op 't w.), oftewel een aantal kleene stukken van halven meter vierkantte, en stevig aaneengebout. Verder in de panne, en van 't eigentlijk vier weg, worden de ijzeren schijven een slag grooter; zij zijn ook reekmatiger ineengezet: men noemt ze de trompestukken (vgl. De Bo op ‘tromstuk’). Voor 't gemak van 't kuischen moet men vermijden dat de rechtstaande panneboord met den liggenden grond eenen rechthoek uitmaakt. Daartoe verbindt men de twee deelen door omgekromde schijven, dewelke de kortedoeken geheeten worden.

In geheel dit gestel staat de pekel te zieden: eerst binnen een gewissen tijd walm-op-walm-neêre, zonder dat er iemand naar ommeziet. De damp gaat weg al boven door de doomgaten van de keete. Ondertusschen komt de vuiligheid op in schuim. Dit schuim dient afgedreven met de schuimlatte (vgl. De Bo op ‘schuimpertse’): verbeeldt u een berd, zoo lang als dat de panne breed is, en met twee rechtstaande grepen aan de uiteinden. Twee mannen, weêrszijden van de panne een, trekken die latte over 't ziedende water al 't schuim meêhalende. Alsdan wordt het gemakkelijk dit schuim met de schuimspa (vgl. De Bo op 't w.) af te scheppenen in den schuimbak te keeren.

Allichte nochtans is het wit zout aan 't zinken; het valt te vreezen dat 't aanbakt. Opgelet, de panne zou springen. Wat gedaan? Met den zouttreker (vgl. De Bo op ‘loete’; 't is 't zelfste) schart men het bekomen zout uit het midden der panne gestadig naar den kant; daar met 't zoutspaan (een schuppe met zijpgaten) schept men het uit, en giet men het in zoutbakken, die dan in

[p. 212]

zoutboeien of -perken (vlg. de Bo op ‘zout’) ommegetuimeld worden. Achter dat 't schuim opgeschept is, kan 't gebeuren dat er nog flarden of vliezen of vlagen (vgl. De Bo op ‘vla’) op 't geziedsel komen liggen. Met den pletser, een houten latte ten toppenuit gescherpt, zijn die gauw uiteengedreven. Gevalt het ook al eens dat 't zout aan de panne bakt, dapper heeft men den steker ter hand om het af te steken: d.i. zou 'k zeggen een lichte beitel op eenen stok gestoken. Hoe goed men zorgt, toch iederen keer dat de panne gebruikt werd vindt men ze aangeladen. Dit aanlaadsel, 't spek (vgl. De Bo op 't w.) moet dan afgeslegen worden met den spekhamer (vgl. De Bo op 't w.): die spekhamer is een kleene moker met aan beide zijden een panne of pinne en geen kop: lijk een dobbel beitel met eenen stok aan, alverre een stokbeitel van den smid (vgl. Vuylsteke, Ambacht van den smid, bl. 19).

't Zout dat men bekomt met zeere te stoken is blomzout of gewoon zout. 't Zout dat aan den pannekant kleeft is boordezout, kante-, kastezout. Om wille van 't gebruik waartoe dit mingeprezen kantezout dient, heet het nog slachtzout, vischzout; d.i. naarvolgens het gebezigd wordt door slachters of vischrookers.

Wilt men nog groever zout, dan laat men de vieringe traag gaan ('s zondags b.v.); niemand en moet er alsdan bij of omtrent blijven: 't zout 'n zal niet aanbakken, maar 't sluit zijnzelven 't een op 't ander. Daaruit komen kristalen en vierkantjes. Als 't zout er is, dan gaat men op peerden in de panne staan; peerden zijn planken die eenerzijds op den boord der panne, en anderzijds op twee pikkels rusten die in 't ziedende water staan. 't Zout schept men op; en werpt het in zoutmandekens die ook op zoutstaantjes of kleene peerdtjes staan, (vgl. De Bo op ‘staantje’). Vandaar is 't gauw in de boeien.

Over 't algemeene 'n is het niet stikkend in de keete binnen 't werk: maar goê lucht 'n is 't ook niet. Op

[p. 213]

't eerste nochtans dat de panne aan 't zieden gaat, komt er goede reuke op: die reuke is de voorloop van 't zout; en dit eerste geziedsel is ook de voorloop (vgl. De Bo op ‘voorloop’ en ‘vlegge 1^o’).

Verder zal men nog spreken van zoutkloefen om op 't werk: van (houten) zoutschuppen, ook wel eenen ko (?) geheeten, van zoutschalen, zoutzakken, zoutkarren en -wagens enz. Maar ge verstaat, eens dat het daar gerocht is, zit het zout nu gauw in zoutla (vgl. De Bo op ‘zout’) en zoutvat, en vandaar de mage in, en.... doch van nu voortaan 'n kan het de zoutzieder, noch ik, noch iemand meer vervolgen.

H. Vanden Zande