Biekorf. Jaargang 11

[p. 337]

[Nummer 20]

't Besteken van boomen
(Vervolg van bladz. 332).

WAT is mogelijks, bouwende op die gegevens, de naaste, de grijpelijkste reden van 't steken van spellen in de boomen?

Tot het verstaan van dit bijzonder gebruik is 't wel best, eerst te zien waartoe al in 't algemeen de spelle in 't dagelijksch leven kwam. En we zeggen de ‘spelle’: maar bemerkt eens, in bovengemelde zanten loopen spellen spijkers nagels doorns splinters al dooreen, stofte en dikte verschillen, maar de doening is dezelfste⁽¹⁾; 't is dat ze vroeger al gelijk gebruikt wierden; om ze met één woord te noemen, we zeiden beter: een stekke.

Welnu die stekke was een werk- en weertuig, te weten voor en tegen de menschen, alsmede, zoo dacht men van eigen, voor en tegen de geesten.

(1) R.H.R. 1883, 13.

[p. 338]

Een werktuig: Och! Had men lange kunnen gedoen zonder dit geriefken? hoe gekrauwd? of gekloven? of gespijkerd in 't algemeen? (Ten Kate, op ‘knaeg’). Of ja in 't bijzonder, hoe de kleeren gevoegd en gevest, 't zij vijgeblad, of vacht of vezels? Genaaid? Nog niet! 't Eenvoudigste en 't eerste was, en is op heden nog, luiers of lappen met stekken opeen te steken. De menschen hadden minder te vesten als nu. Ze gaven hier een ‘steke’ en ze gaven toen eene daarboven, en ze zaten alzoo met een geheele rij stekken op hun schorte; naderhand vervingen ze die reke door een langer gerief, twijg of wisse, branie of bieze, bast, twijn ... en garen; en alzoo wierd het naaien. 't Woord ‘naaien’ zelve, zegt Vercouillie, komt van eenen wortel die wil zeggen ‘vlechten, doorhalen’. Zoo zijn er ook die filum uitleggen als zijnde een verkrimpinge van ‘fixillum quo conseritur et configitur vestimentum’ (vgl. Forcellini, Lexik., op ‘filum’).

Hoort! en zegt er iemand daarop: ‘'k wil 't gelooven voor spellen en nagels, 't gaat nog zoo met kinderbunsels... maar 'n telt mij onder die eerste stekken geen hoorns en doorns en splinters’; 'k antwoorder Wat? De menschen 'n hebben niet altijd en vaneerstenaf ertsen gerief ter hand gehad, of was er alreeds, dan nog ontbrak soms het geld - of hoe dat ge 't wilt heeten - om dit te koopen. En dan moesten ze wel spellen in bussenhout of been bezigen of graten of doorns⁽¹⁾. In oude grafsteden liggen beenen priemen. Tot vóór honderd jaar nabij Bodilis tegen Ladivisian, en ja leen dertig jaar in Hoog-Bretanjen alsook tegenaan het voorgebergte Sizun, droeg nog 't arm vrouwvolk doorns in hun kleeren om die thoope te houden⁽²⁾. Ten anderen, wij en zijn 't niet die deze leerstellinge opspeurden: Du Cange is 't (Gloss. med. et inf. lat., op ‘spinula’) die de daad zooals zij bij

(1) Vgl. Trad. XIV, 596.

(2) Aldaar.

[p. 339]

de arme Germanen bestond, aan- en overneemt uit Tacitus, de Mor. Germ.: ‘Tegmen omnibus sagum, fibula, aut si desit, spina consertum’; zoodat ‘épingle, espingle’ zelf, voegt hij daarbij, van ‘spinula’ doorn zou gekomen zijn⁽¹⁾.

Wel! Dat bezigen van stekken in 't aanvesten van kleergoed! in 't verhelpen van eene onzer eerste noodwendigheden! Handig moest dat zijn en vele gebruikt!

De tooipriemen, en -pinnen, en -spellen, rechte of tot ringen gekromd⁽²⁾, zijn een van de eerste dingen benevens wapens die men bij onbeschaafde volkeren aantreft⁽³⁾. Maar menschen hebben altijd weten van den nood eene deugd maken: ook 'n verliep het niet lange of de eerste etsers bij bergvolk, bij Chaldeeuwen, Egyptenaars, Grieken, Etrusken⁽⁴⁾, stelden op de kleerstekke hun gedachten en hun alaam en mieken ervan de oudste pronkwerken die te vinden liggen⁽⁵⁾. Ook was er vrage naar. Ziet eens: Een onbeschaafd mensch, een kind, een wildeman 'n bezitten geenen duit of ze hebben hem aan hun lijf hangen; een huis 'n moeten zij niet opzetten, gronden aankoopen 'n vordert hen niet, 't eten ligt of hangt te pakken of kan 't eene tegen 't ander gewisseld worden; waartoe gespaard? Dies moest de rijkdom van 's zelfs in den dracht zitten, en welhaast dus in veelte of schoonigheid

(1) Hij kan er hier nochtans nevens geslegen hebben: Vgl. Littré op ‘épingle’.
't Is 't opmerken weerd dat er in 't Hebr. ook een woord is, een en 't zelfste, chówach dat tevens ‘haak’ en ‘doorn’ doet. - Vgl. Gesenii, Thes. ling. grace. et chald. Vet.-Test. Lips. (1829-58), 497^b, o.d.w.

(2) Vgl. 't Hebreenwsch woord châch = haak, oor- en neusring, spelle... Gesenii Thes. 497^b o. 't w.

(3) Vgl. Helbig, L'épopée Homér. op ‘épingle’. - Daremberg et Saglio, Dict. ant. gr. et rom. 1887 op ‘clavus’.

(4) Vgl. Gde Encycl. Berthelot... Paris, op ‘épingle’, ‘clou’.

(5) Spellen en spijkers zijn pronkgerief gebleven: zoo in kleederdracht, als elkeen weet, zoo ook in bouwkunde; over dit laatste herdenke men b.v. hoe altijd nagelkoppen op deuren en hekkens in mannenmuiltjes en bloemenbloei verwrocht wierden. Vgl. Reusens, Elém. arch. chrét. (1886), II, bl. 50 en vvg., aan de teeken. 70, 73, 74.

[p. 340]

van 't kleervesttuig: aldus wierd de kleedstekke rijke liên's teeken. En zoo kan ik, bemerkende wat de menschen nog heden zeggen, mij heel gemakkelijk een rijk man uit de oude tijden verbeelden. Ziet ge Dingen daar aanstappen: geen voudetje in zijn gewaad of 't zit dikke en dichte gestoken met tooispellen.

- ‘Wat scheelt er wel’, roept de naaste gebuurman, ‘ge staat in 't splinternagelnieuwe⁽¹⁾’! En ware't een Wale geweest, hij hadde gezeid: ‘Tu es sur tes épingles,... à quatre épingles!’ - Maar alleszins voegt hij er bij al ruttelende in zijn eigen: ‘Dat is een voor 't minste die met spijkers zit! De gierige bliksem! Hij deelde beter mee met zijn volk, met zijn eigen vrouwe! Ze 'n heeft geenen nagel⁽²⁾ de sloore! ze loopt daar geslunsd, en verlegt

(1) Zou hierin de oorsprong niet steken van “nagelnieuw” en “speldernieuw” ... enz. Dat ware: nieuwe tot op de nagels, de spellen; zoo nieuwe dat nagels en spellen zelve nieuwe zijn en vonkelen of vonkelnieuwe mogen heeten. (Vgl. De Bo o.d.w.) Ziet daarover eens in Van Dale Wdb. op “spiksplinternieuw”. 't Is ook de meeninge van Skeat, Etym. Dict. (1882) op “spiek and spaunew”, “new as a spike or nail just made and a chip just cut off”; en op “spannew”: na Noordsche en Duitsche voorbeelden gegeven te hebben, haalt hij Wedgwood aan (Dict. of Engl. Etym.): “fresh from the hands of the workman, fresh cut from the block”. - Vercouillie, (1899) op “spiksplinternieuw”, denkt eerder dat het vlaamsche zeggen “nagelnieuw” ontstaan is door gelijkzaminge met een ander dat reeds voordien bestond, te weten: “nagelvast”; maar dit eerste woord “nagelnieuw” is zoo algemeen gebezigd in al de germaausche talen (vgl. Skeat op “spannew”) en de bouwwijze ervan zoo uitgebreid, dat het spreken van Vercouillie voorkomt ten minste alsof ware 't niet breed genoeg beschouwd. Waarom gesteld dat de twee deelen in “speldernieuw” noodzakelijk moeten strijden? Ten anderen dezelfde geleerde spreekt verder ook van gelijkzaminge ofte analogie van “bloedarm” met “bloedrood”, terwijl Gezelle in Loq. (1883) bl. 71 dit woord “bloedarm” met veel schijn van waarheid zonder “bloedroed” en op zijn zelven weet uit te leggen. En mist Heer Vercouillie voor 't een, hij kan ook voor 't ander miszijn!... Ziet! men zegt wel in tegenovergestelden zin: “faselnackt” in 't Duitsch, d.i. vezelnaakt of liever “tot op den draad versleten” = versleten tot op en met den draad.

(2) Dit zeggen 'n verwondere niet! Andere volkeren ook zoo 't blijkt, hebben de uiterste armoê in 't gemis van vestgoed gesteld Gesenius in Thes. ling. graec. et chald. Vet.-Test. Lips. (1829-'58), bl. 452^a op “filum” geeft daar voorbeelden van uit den Scheppingsboek der Hebreeuwen (“neque hilum neque corrigiam calcei”), uit Araabsche gezegden en uit het Latijnsche woord “nihilum” = ne hilum, ne filum, d.i. geen draad, geen schoerieme... niet het minste.

[p. 341]

ze nog al haar leden voor hem, hij 'n geeft haar nog niet eens 't speldegeld van de meiden⁽¹⁾ - of “les épingles des filles⁽²⁾”; - en nochtans zoo 'n ware 't nog geen spelle van zijn mouwe (De Bo).’

- ‘'t Zijn de vrienden’, antwoordt Dingen daarop, ‘die mijnen geboortedag vierden, en mij bestoken hebben’.

- ‘Ge zijt gij de beste!’ besluit de gebuur; maar hij 'n denkt niettemin: ‘Ze weten wel waarom, de vrienden! ze hebben hem daar weerom een strooitjen (een stekkertjen?) gestoken. Ze hebben hem nog eens inderdaad goed in zijn kleeren gestekt⁽³⁾’.

Hoort ge dat? Al dat ‘steken’ en die ‘spellen’ om gunste of gifte te willen zeggen? Het gemis van eenen ‘nagel’ om de armoê te bedieden? Den overvloed van ‘spellen’ om rijkdom af te schilderen?

't Is dat het misschien wel zeker is zooals wij zeiden: dat de stekker in den beginne een noodig, een nuttig ding, ja zelfs een rijkdom was en ervan lange 't zinnebeeld is gebleven.

Die er dus bezat mocht blijde heeten.

Nu 't is genoeg dat een mensch, zonder daarom rijke te zijn, een handtje boven water heeft om te moeten denken dat hij hem mag beginnen schooren tegen benijders en vijanden; onze heidensche voorouders leefden van dat gedacht: zij vreesden menschen en goden. Ook zochten zij verweertuig en vonden dat dezelfde kleerstekke even wijdienstig als dienstig was. Van eigen was een priem

(1) Vgl. Piet Marin, Nederl. en Fr. Wdb., Amst. 1793, o.d.w.

(2) Vgl. Littré, op ‘épingle’.

(3) Die laatste spreuken bediedende in't eerste: “begiften”, zijn allengerhand overgegaan in den nieuweren zin: “bedriegen”; 't laatste zeggen namelijk wordt te Antwerpen gehoord. Vgl. R.d.H. XV, 239. - Ziet ook: op Pomey (1741) te Antw., op “besteken”. Ten Kate (1723) op “steek”. Dasypodius (1556) Dict. germ. lat. te Antw., op “steken”.

[p. 342]

een wapen tegen andere menschen. Maar wij spreken hier meest van 't gene het deed tegen onzienbare wezens.

Inderdaad langs dezen kant gold het tweede vlei: eerstwaarts, al de stekken, voor zooveel zij pinachtig waren; en tweeds, bijzonderlijk de ijzerene, voor zooveel zij uit dat erts bestonden.

Eerst - het spreekt - viel er te zwichten voor alle geslepen tuig. Op zijn eigen was 't gevaarlijk en te mijden, en ook tegen anderen bruikbaar. Zelfs in dagelijksche betrekkingen is 't nu nog overal aanveerd dat

‘al dat snijdt of steekt de liefde breekt’,

weshalve niemand van eenen vriend mes, spelle, naalde, schare in gifte of leeninge aannemen 'n zal zonder kleene wedergunste⁽¹⁾. Misschien hierom: de menschen van dien tijd, evenals heden nog de kinders en kleene lieden, uiteraard wantrouwig, waren enkel te stillen door 't gevoelbare en leefden in de zinnebeelden. Wellicht zat voor hen het afdrachtelijk zinnebeeld der vriendschap in de stoffelijke gift, in 't geven: was nu echter dit zinnebeeld hunner vriendschap rechts dat der oneenigheid, een mes, een stekke.. iets dat rijt of scheurt, daar vreesden zij ongetwijfeld een voorteeken van scheuringe in te zien⁽²⁾. Wat gedaan? ... Iets in ruilinge gegeven, op

(1) Vgl. R.d.H. XV, 238. - Ook: W. III, 65. - D.O. jg. IX, 93. - O.V. I, 46; V, 222; VII, 193. - A.S. Em. Fl. (= Ann. Soc. Emulation Fl.) 1888, XXXVIII, 474.
Zoodanig wierd men gewend aan die wedergunste dat men ook geen mes uitleenen 'n zal, b.v. om eenen appel te schéén, zonder tegenbelofte dat het zal wederkeeren ‘al lachende’ (d.i. hier b.v. met een schijvetjen appel mee).

(2) Zij vreesden wellicht te meer daar elk bij innige ondervindinge wist hoe zij, zonder een spier naastenliefde, al gelijk - zooals wij verder zien zullen - hunne ziekten en zeeren aan malkander overwenschten: zij deden zelfs al dat zij kosten om ze werkelijk over te wrijven, recht- of onrechtstreeks, al tegen iemand gedakende of al hem iets gevende, een mes of een spelle b.v. waarop het leed geschoven zat. Daarom 'n durven velen nog in onze dagen geen spelle of mes van den grond oprapen. Vgl. Vg. 260. - A.S. Em. Fl. (z.h.) 466.

[p. 343]

wijze van betalinge! En 't gevolg? 't Geven was weg, 't wierd koopen... Datgene waardoor hunne vereeniging zou moeten beteekend worden, mocht al zijn dat het wilde, 't en diende niet meer tot die beteekenisse, noch 't en scheen hoegenaamd niet het zinnebeeld te wezen hunner betrekkingen.

Een even vreesbare kracht, lag in beeld of metterdaad, in alle scherp ding, tegenover de andere wereld. Niets zoo slecht voor onvolheiligde en euvelwillende schimmen. Bijl, mes of nagel dat trok ze bij, dat kwol ze⁽¹⁾. Menschengeesten die dolende waren (en dus leed en kwaad konden stoken) zaten daarop gevangen. Later is dit op de zieltjes van 't Vagevuur overgegaan: - 'n legt geen mes met den brand omhooge, zeggen ze allenthenen, de zieltjes moeten daarop zitten en schrikkelijk afzien⁽²⁾; - 'n hangt den nagel niet zonder nood of om enkel water te houden boven het vuur, de zieltjes moeten op de tanden beeten of in den ketel zieden en lijden dat het wreed is⁽³⁾.

Voor kwageesten en hunne erfgenamen de heksen, was het scherpe tuig geen minder schuw, 't zij als mes (Vg. 16), 't zij als eggetand (W. iii 165 - Vg. 16, v., 60), 't zij als hulstedoorn (Vg. 17), 't zij als spelle (19), 't zij als naalde (190), zikkel (129 v.) stok of vorke (193). Getuigen nog eens de sporen van 't Heidendom in 't hedendaagsch bijgeloove: - tegen elven, toovermeiden of spoken... is een stok met een pinne het wapen⁽⁴⁾; - in Zweden werpen ze een mes in 't water tegen de Nekkers⁽⁵⁾; - ge zijt van de mare bereden of iemand vervolgt u, steekt uw mes in 't spondeberd van uw bedde,

(1) Vgl. F. Nork, Die sitten und gebr. der Deutschen (1849), Stuttg. bl. 71.

(2) Vgl. R.d.H. XIV, 311. - XVI, 238, 301. - A.S. Em. Fl., (z.h.), 462.

(3) Vgl. R.d.H. XIV, 246. - XVI, 301. - A.S. Em. Fl., (z.h.), 462.

(4) Vgl. W. III, 167.

(5) Vgl. Nork, 71.

[p. 344]

in den hoek uwer schorte of van een laken⁽¹⁾, slaapt niet uw mes open op uwe borst⁽²⁾ of slaat eenen nagel in uwe deure,... al even goed om den plaagsteert vaste te leggen, en hem te kwetsen⁽³⁾.

Komt een oud wijf bidden of bedelen, vraagt haar eerst een spelle; is zij een hekse, dan 'n zal ze geene geven⁽⁴⁾, zeker omdat zij alsdan u te vreezen zou hebben of omdat ze zelve te wel haar wapen gebruiken kan. Want spellen zijn ook heksenmacht: waar er spellen ten gronde liggen, zwicht u, daar zijn heksen voorbijgevaren: 't is zeker, 't is te zien; wellicht misschien dat zij ze verloren hebben, of dat zij den weg wilden teekenen naar t' uwent, of dat ze u die daarop terdt wilden betooveren? Wie weet het? Ziet nog, daar is een meiske behekst: doet ze belezen, zij zal spellen loozen⁽⁵⁾; een kind is betooverd: kijkt wat naderbij, zijne luiers zitten voorvaste vol spellen⁽⁶⁾. 't Is zeker! de spelle is ietwat heiligs⁽⁷⁾, iets vervaar-

(1) Vgl. R.d.H. XIV, 384. - W. I, 105.

(2) Vgl. W. I, 106. - R.d.H. XIII, 367.

(3) West-Vlanderen door, hebben wij gehoord wat er bij Duclos, (Onze Helden, 325) voor Kortrijk vermeld staat:

‘Wale, wale, worte,

zeven in een schorte

zeven om een spelle

smijt den wale in de Helle!

Wij weten 't alsan zeker ook voor Brugge, Oostende, Winkel-St-Elooi, Lendelede...; maar men zegt ook:

zeven in een sporte

en zeven op (of) in een spelle...

“Worte” = dwerg’ zegt Z.E.H. Duclos. Totdaar!
‘Zeven om een spelle = geen geld weerd,’ zegt hij nog. 't Kan ook zijn; maar ziet gij mij daar ook niet mogelijks die gehate Walen (of wie dat 't voordien kan geweest zijn... een dwerg?) lijk ware worten geteld worden (vgl. R.d.H. XV, 342) en gestekt zijn (lijk de stekken door de peurders) tot gezevenen toe op één spie of sporte of spelle (zoodat er zeven in één spelle gaan) en weggesmeten zijn.... weg.... gelijk waar, hoe verder hoe liever.... in de Helle?

(4) Vgl. R.d.H. XX, 332.

(5) Vgl. Vk. XII, 64.

(6) Vgl. R.d.H. XXI, 32.

(7) ‘Épingles = arrhes’ zegt Littré. Zouden deze en gene heilige wreerden malkander niet aangaden? 't Is al verre gelijk bij de oude Germanen ‘een strooitje geven’ ook beteekent = den koop toeslaan. 't Strooitje geldt soms een spelle (z. alhier bl. 348). Ziet nochtans alhier, bl. 346 bem. 3.

[p. 345]

lijks. Ze dient wel tot kwaad, maar ook, wilt ge van kwagoed of vuiligheid verlost zijn, ‘steekt er zelf een spelleken vooren’⁽¹⁾... gelijk men doet in Lotharingenland, waar men, om te beletten dat een doode weerkomt, een spelle steekt of een steke geeft in zijn lijkkleed (Trad, xxi, 32).

Maar staat men sterk met een geslepen tuig, men is 't nog tienmaal meer als ditzelfde van ijzer is. Raadt eens! Immers 't ijzer, bedegen of geslegen als nagel of hoefijzer, heeft uit zijn eigen ook al eenige kracht⁽²⁾; te weten eerst in 't weren van 't kwaad: - Een nagel, sleutel, schakeling, ja kleerknop of afval op zak is goed tegen kwaoogen of gevreesde lieden (²); - een stuk horsenijzer om onder den stroozak, in bedde⁽³⁾, of op de stal- of andere deuren⁽⁴⁾, opperbest; van 's gelijke, een nagel uit een ge vort lijkschof, om op de huisdeure tegen weerkeersels⁽⁵⁾; - en ‘ijzeringe oprapen om het alover den linkerschouder te gooien’, zegt men in Engelland ‘'k en wete niets beters (²)’; - 't uitspreken aleen van 't woord ‘ijzer’, is al genoeg in 't Oosten (²).

Meer! ijzer legt niet enkel de loocheningen van 't heil dood, het kwaad, maar brengt nog stelligerwijze geluk bij⁽⁶⁾.

Legt 's nuchtends den hangelhaak van den heerd eenen tijd buiten... en geheel den dag is 't weere naar wensch⁽⁷⁾;

(1) Welke de laatste reden dier macht is geweest, wie zal het zeggen? schuilt ze misschien in die enkele eigene kracht van stekke of hinder om iets te kunnen wéér- of tegenhouden en dus om te verbeelden dat iets vaste staat, dat het beslist is? - Waarom de Roomelingen zekerwel het Lot voorstelden met eenen nagel in den vuist? Vgl. Facciolati, Tot. Lat. Lex. op ‘clavus’. - Dar. en Saglio ook al.

(2) Vgl. W. III (1895), 165-170, sprekende daaromtrent over al dezelfde streken als wij hier: ziet bl. 165, 167, 168.

(3) Vgl. Lenaert, Avermannekens, 138.

(4) Vgl. Vk., VIII, 154.

(5) Vgl. A.S. Ém. Fl., (z.h.) 476.

(6) Vgl. W. III, 166. - V, 43.- Men zou zeggen, dat dit bij andere volkeren ook geloofd wordt: een Araab zal b.v. een hoefijzer in zijnen winkel hangen om vele te verkoopen. Trad. XIV, 618.

(7) Vgl. A.S. Ém. Fl. (z.h.), 475.

[p. 346]

't ijzer zegent het huwelijk⁽¹⁾, verhelpt bij hoendernesten het uitbroeden en 't kippen⁽²⁾; heiligt eene overeenkomste⁽³⁾, en is alleszins aller eere weerdig⁽⁴⁾. Zwijgt van ijzer! En dagelijks zien wij het erts, ja 't temperwater ook gebruiken tegen ontsteltenissen, om stuipen te stillen⁽⁵⁾, of tot 't stelpen van 't bloeden (⁵).

Luistert nog, zou 't spel van de jongens ‘ijzer gedoken’ daar niet aan herdenken? - ‘Willen wij achterloopertje spelen’, zeggen ze, ‘en al dien geen ijzer 'n gedaakt, kan gepakt worden van dezen die “eraan is” (van den kwaden geest?)’. Ook nog in eender welk spel of geval weerhoudt het tegen vervolginge of straffe⁽⁶⁾.

Vooraleer we dit laten rusten, doen we nog opmerken, dat ommegaan met zulk verweer- en bezweergoed een zeer groote bekommernisse was bij onze voorouders:

(1) Ziet bem. 2 der vorige bladzijde.

(2) Vgl. W. III, 166. - Trad. XII, 651.

(3) Dit is, zegt W. (III, 168): in eenen koopdag sluit men met de woorden: ‘j'ai touché du fer,’ en 't is alsdan al gedaan: Ware 't echter niet beter dit alsook het geven van stroohalm (Biek. IX, 28; D.O. jg. VII, 48) of stok, of wante (Reusens, Elém. Pal. 1893, bl. 176-183), of spellc misschien ook (Littré, op ‘épingle’, en Grde Enc. Berthel., op ‘épingle’, melden dat ‘épingles’ = arrhes) oorspronkelijk eerder te wijzen naar de oude zede een mes (Reus. 180, v.), te geven in 't toeslaan van eenen koop?... Zegge liever een mes als enkel iets ijzers: immers daar het mij voorstaat dat de gemeene oorsprong al dier doeningen misschien wel kan geweest zijn daarin een zinnebeeld te zien van eigendom of, wil-je, van recht om iets als 't zijne te messe of te stokke te verdedigen. Alzoo bezaten ook de Roomelingen eene ‘vindicta’. (Vgl. P. Willems, Le Dr. publ. Rom. 1883, bl. 144, 5^o) ofte ‘virgula’, dat is een stok die, naar ik mij van iemand bevoegds heb laten gezeggen, vroeger eene ‘hasta’ was, en wel om en door die bovenstaande beteekenisse. - Daarbij 't zijn er ook die ‘festuca’ ('t overhandigd strooitje van daareven) afleiden van ‘fustem’ = stok. (Vgl. Ducange, t.w. ‘festuca’).
Alles gezeid, in geheel dit opstel van W. III, 165-170, zouden wij willen meer onderscheiden zien of er eigentlijk iedermaal ijzer in 't spel is, of enkel een scherp gerief dat bijgevalle van ijzer gemaakt is.

(4) Zoo kust men ijzeren hekkens van sommige heiligdommen: W. V, 36.

(5) Vgl. W. III, 167, 168.

(6) Deze laatste stellinge is naar 't gedacht uiteengedaan en waarschijnlijk gemaakt in W. III. 168 v.

[p. 347]

en ijzeren gerief of stektuig 'n mogen wij maar als tak aanzien van een geheel verzekeringstelsel in dien aard: naar men reeds zal belet hebben, zoo had men nog (Vk. VI, 75), 't bindtuig, (om niet te spreken b.v. van geluksteentjes) (Vgl. Trad. XIV, 450, 452; XII, 691. - Loq. 1894, t^k 5, hlfz. 36. - W. V, 35. - R.H.R. 1883, 12). Niets was tegen tooverije meer in gebruik als ‘ligamina’. ‘ligaturae’, stroptjes, snoertjes, lintjes, laptjes d.i. dingen op hun eigen bestaande, een slag van hoze- of schoebanden, of zoomen van de kleeren gescheurd⁽¹⁾, zooals hedentendage nog voorenvalt⁽²⁾. 't Is merkweerdig hoe kerkvergaderingen en geloofsboden daar alle stappen tegen uitscheppen⁽³⁾. En voor die oogen in zijnen kop heeft en daarmee om hem heen ziet, en vertel ik geen nieuws met te zeggen dat dit goed nog stijf in zwang is om werk- of beeldelijk ziekten over te binden: zoo bezigt men linten⁽⁴⁾ en kousebanden⁽⁵⁾, stroo⁽⁶⁾ en draad⁽⁷⁾, peze of snare⁽⁸⁾, ook bast en bieze en riet en gers⁽⁹⁾.

Stroo in 't bijzonder is uit zijn eigen zeer krachtig tegen 't kwaad, en eerbiedweerdig ook, 't slacht het ijzer⁽¹⁰⁾;

(1) Dat heet ik wonder dat er hier nog eens zaken voorden dag komen die ten redelijksten en ten gemakkelijksten kosten uitgedacht worden om kleeren vaste te voegen.

(2) Vgl. D.O. jg. XIII, 45, 96. - Ziet over geheel den hoop: Du Cange op ‘ligatura’.

(3) Vgl. Hefele in 't fr. vert. IV, 409. - Jadis, III, 60.

(4) Vgl. W. I, 41-48. - D.O. jg. XIII, 96. - Trad. XIV, 452. - Jadis II, 173; III, 5, 60 v. met verdere oorkondschap. - Die doeninge kennen de Sienlanders ook: Miss. (Scheut, 1909), 429.

(5) Vgl. W. V, 35-VII, 64. - Vk. XI, 246. - O.V. VIII, 200. - V.T. V, 25.

(6) Vgl. W. VII, 64; IV, 12. - Trad. XIV, 449. - O.V. VIII, 200. - Gids (1881) II, 447. - V.T. V, 26. - R.d.H. XIV, 9, 83; XXI, 32.

(7) Vgl. O.V. VIII, 200. - Jadis IV, 2. - Trad. XIV, 452.

(8) Vgl. W. I, 45. - O.V. I, 10; IX, 154. - Trad. XIV, 452.

(9) Vgl. Trad. XIV, 452.

(10) Ziet daarover: O.V. VIII, 18. - John O'Neill die in Journ. of Americ. Folkl. VIII (1895), ‘Straw’ bl. 291-298; die verscheidene gebruiken opgeeft en onderzoekt waar het stroo als borgmiddel over eenen eed, of bergmiddel tegen 't kwaad voorkomt. - Gids (1881), II, 44.3. - Schrijnen ‘De doode’... in den ‘Jaarboek van Limburg’ I, 190.

[p. 348]

zonder reden gebruikt en verknoopt ('lijk hierboven de hangel) trekt het zielen bij en bezeert ze; immers, zegt men in 't Hageland, die eenen strooband ontknoopt verlost een zieltjen⁽¹⁾ Stroo dat opvliegt verraadt heksengoed⁽²⁾. Met eenen stroohalm op de deure te spijkeren of te verbranden, verdelgt men een hekse⁽³⁾, te weten door inwezeninge ofte ‘envoûtement’. Stroo zoo of zoo geleid, spant haar ook nog den weg af⁽⁴⁾. Stroo langs den uitvaardweg geheiseld (O.V. II, 23, 46) of gebrand (O.V. VII, 222 - XI, 125) zal nog den doode den weg laten verkennen, wil hij weerkeeren⁽⁵⁾. En een fokske stroo, in 't Limburgsche, op den hoek van 't stik gestoken maakt eene ‘vredevest(inge)’ uit, d.i. duidt aan dat er daar niet voorbij te gaan 'n valt⁽⁶⁾, gelijk ten anderen de stroobussel in West-Vlanderen aan een balke bij bouwingen.

Achter dit alles, meenen wij, valt het toch wel aan te nemen dat het is zooals wij zeiden: te weten dat de stekke in 't bijzonder en, in 't algemeen gesproken, stek- en bindgerief, ijzer, stroo enz... al uitnemend dienstig en ook wijdienstig waren; dat zij dus een innerlijke weerde hadden om tot stoffelijke gifte te kunnen strekken, alsmede een innige grijpens- en houdenskracht om iets vijandigs te weren; - en dat wij door 't nagaan van 't eene tuig, het ijzeren b.v., uit zijne deelsgelijkendheid met 't andere, ook het lintene of strooiene leeren kennen.

_**_*

('t Vervolgt)

(1) Vgl. R.d.H. XVI, 301.

(2) Vgl. Vk. IX, 194.

(3) Vgl. W. I, 105.

(4) Vgl. Vk. IX, 15. Is 't daaruit niet dat de spreuke komt ‘iemand een strooi in den weg leggen’? Vgl. R.d.H. XV, 150.

(5) Vgl. Hag. VI, 131.

(6) Vgl. Trad. XIV, 656.