Biekorf. Jaargang 11

[p. 333]

De Brugsche Pourpointiers of Wambuisstikkers.

De Pourpointiers of Wambuisstikkers zijn maar na de jaren 1300 opgekomen. Eerst moest het pourpoint toch bestaan, voor dat zij konden geroepen zijn om het met gouden en zilveren draad of met zijden stikwerk te versieren.

Niet dat het kleedsel zelve niet en bestond. De pourpoint of wambuis was immers een onderkleed dat sedert eeuwen en eeuwen gedregen wierd, maar nu op nieuw gewijzigd en veranderd, nu naar de laatste volksgrillen en algemeene gebruiken verveerdigd en met een nieuwen naam gedoopt.

De oude Romelingen droegen een onderkleed, dat zij ‘Tunica’ noemden, en de volkeren die in Europa de oude wereldmeesters van kant hadden gezet, meenden dat zij, om te toonen wie ze waren, om hunne macht te doen gelden en om te beter hunne geburen den schrik aan te jagen, de gebruiken en kleeding moesten aanveerden van dezen die zoo lang alle volkeren hadden doen beven. De Gallen gingen gelijk de Romelingen gekleed, Franken en Saksers deden welhaast hetzelfde.

Volgens oude boeken en oude teekeningen was het oude roomsche onderkleed nogal kort; het kwam maar tot aan de knieën en bedekte nauwelijks de armen tot over de ellebogen. De frankische koningen vonden het te kort en verlengden het zoodanig dat het hun tot op de hielen viel.

Karel de Groote keurde nochtans die verandering af, en Eginhard, die Karel's dagelijksche kleeding beschrijft, zegt ons dat het onderkleed, dat hij boven op zijn hemd droeg, kort was en om het lijf met eenen zijden band gesloten. Tweemaal heeft Karel de Groote de lange ‘Tunica’ aangetrokken, en het was iederen keer op het dringend verzoek van Paus Adriaan.

Sedert bleef het onderkleed kort; en sedert de jaren 900 kreeg het den naam van ‘cotte’ en bleef aldus genoemd tot het einde van de jaren 1300.

[p. 334]

In de brugsche stadsrekening van 1302, in hetgeen werd ‘ontfanghen van verbuerden goede binnen de port van Brugge’ staan er aangeteekend ‘xxv s. van Bonin f. ser Berthelmeus Surcote, daer ghearrestert ende vercocht bi Jacoppe den Oesterling’.

De ‘Surcote’ was het bovenkleed. Het was zonder mouwen of ten hoogsten met halve mouwen tot aan de ellebogen. De ‘Surcote’, die korter was als de ‘cotte’, liet dus verscheidene deelen van dit laatste kleedsel bloot: de mouwen en een deel van den rok. Het was maar het lijf dat er geheel en gansch onder gedoken zat.

Alzoo stonden de zaken nog in 1389. Maar nu zouden er veranderingen gebeuren, en de ‘Cotte’, die tot dan toe maar een bijkleed geweest was, zou nu een bijzonder kleedingstuk worden, en dat met den naam van Pourpoint of Wambuis.

Voor het gemeen volk was dat kleed heel eenvoudig, van enkel katoen of andere goedkoope stof verveerdigd, en aan de broek vastgeknoopt. Niet zelden waren wambuis en broek van één stuk gemaakt.

Maar rijke lieden droegen pourpointen of wambuizen van zijde, van fluweel, van samijt, van cendal, en andere kostelijke stoffen. De mouwen ervan waren bovenaan en op de zijden van spleten voorzien, waardoor de hemdsmouwen uitstaken; deze waren zoo wijd, dat zij de bloote armen lieten zien. De prachtige stoffen die verbruikt wierden, waren nog met gouden, zilveren of zijden stikwerk versierd.

Nu moesten er bijzondere werklieden opkomen om dat kunstig werk te verrichten: dat waren de pourpontiers of wambuisstikkers. Vlaanderen was ten top gestegen in rijkdom en weelde. De Engelschen voerden tegen de Franschen oorlog; in beide landen lag de nijverheid stil; al die wapens dragen kon moest onder de vaandelen en in het leger. De Vlamingen intusschen wrochten en hunne ambachten waren in vollen bloei.

De hertog van Burgonden had al gedaan wat hij kon om den oorlog ver van het vlaamsche land te verwijderen, en hij was erin geslaagd. Zijn zoon oogste nu de vruchten

[p. 335]

in van vaders voorzienigheid. In Frankrijk waren de steden in puinen en de landen lagen verwoest. Ook diep was de ellende in dat land; maar Philip de Goede zag goud en geld in zijne staten stroomen en was alsdan de machtige vorst van het Westen. Zijn hof was de wereld door gekend en alle vorsten benijdden er de pracht en den rijkdom van.

Geen wonder dus dat Engeland en Frankrijk in dien tijd, wat de nijverheid betreft, geheel van Vlaanderen afhingen. Parijs en Londen gaven de wet niet meer voor de kleedingswijze en nu werden door rijke lieden geen kleederen meer gedragen of zij moesten uit Brussel, Gent en Brugge komen.

De pourpoint of wambuis met zijne rijke stoffen, met zijn edel stikwerk, kwam te goeder stonde en de wambuisstikker mocht een goed loon voor zijn kunstwerk te gemoet zien.

Maar daarom juist zag de ‘scepper’ of kleermaker van dien tijd met leede oogen den mededinger opkomen, tusschen de twee ambachten zal er geen vrede meer bestaan. Volgens hunne keuren hadden de kleermakers altijd de onderkleederen zoowel als de bovenkleederen gemaakt, het was hun immers ‘gheoorloft te snidene en te naeyene al dat men met scaren sniden mach ende met naelde nayen’. Maar de wambuisstikkers zouden nu ook mogen wambuizen maken, dat was de kleermakers het gras van onder de voeten maaien.

De Schepenen van Brugge gaven nu bevelen op bevelen, waarvan wij er twee uit de Rijkshandvesten te Brugge afgeschreven hebben:

I. ‘Up den vijfsten dach van december in tjaer m cccc ende tseventich zoo was bi den ghemeenen college van Scepenen van Brugghe in cueren ghegheven, dat voor den porpointstickers wel gheoorloven zal hunne wamboeysen ende andere zaken der pourponteric aneghaende te makene van allen maniere van stoffen, hoe ghedaen die zijn. Ende midts déze alle acten ende kueren te vooren vercreghen.

[p. 336]

II. Up den vierden dach van laumaend int jaer m cccc ende 't zeventich zo was, biden ghemeenen collegie van Schepenen van Brugghe, alzo wel den sceppers, als den porpointstickers in kueren ghegheven dat vordan, den sceppers wel gheoorloven zal te makene alle maniere van wambayzen, jacken, ende al der porpointerie anegaet van al zulker stoffen, als men hemlieden daer toe bringhen zal ofte ooc gerecht zullen hebben bij laste van deghenen die hemlieden de voorseide wombaysen, jacken ende andere porpointerie zullen doen maken, maer anders negheen. Voors dat voordan de voorseide porpointstickers wel gheoorlove zal te maken alle maniere van wambaysen, jacken ende andere porpointstickerie aen cleist, alzo wel van der stoffen, die hemlieden toebehooren zal. Ende mits deze alle acten ende kueren te vooren vercreghen contrarie van desen te nieuwen en te voorwaerden’.

De kueren der scheppers wierden vernieuwd ‘bi den gemeentecollegie van scepene den xii dag van November int jaer m iiii^c lxxviii’ en gewijzigd in de twee volgende bepalingen:

‘xviii. Item dat die sceppers wel moghen elken diet begheert te zyns zelves draghens wamboisen maken van zulke stoffe als die lieden hemlieden brengen zullen ende delivreren, zonder die up ramen of up latten te sticken en zonder eenich coopwere van wamboisen te maken, in eenigher manier en zonder eeniche fraude.

xix. Item dat niemant porpointen, noch wamboisen maken en mach van stoffen die men hem brinct, hy en sy vrij scepper, up de boete van xx lb. p. telken waerf dat ment bevinde’.

De wambuisstikkersgilde bestond te Brugge maar een goed twee honderd jaar. Na den tijd van weelde kwam voor Vlaanderen ook tijd van ellende. Alles stond hier nu ook overeind in den geuzentijd, en meest al deze ambachtslieden verlieten alsdan het ongelukkige Brugge.

Lubbeek, den 5/7/1900.

Aug van Speybrouck.