Biekorf. Jaargang 11

Evangeline van Hendrik Wadsworth Longfellow
op mate vertaald uit het Engelsch in 't Vlaamsch.
(22^ste vervolg.)

V.

In de bekoorlijke gouwe

bespoeld deur het Delawar-water,

dekkende in 't schaduwvol woudloof,

den name van Penn⁽⁴¹⁷⁾ en zijn volkswerk,

(417) Penn: William Penn, van de sekte der Quakers (spreekt uit Kwékeurs). Hij stichtte de volkszate Pennsylvanie (sylva = woud) of woudstreke van Penn.

[p. 75]

 

ligt, langs den bank van dien heerlijkeu stroom,

 

de stad die hij stichtte⁽⁴¹⁸⁾.

 

Dáár is de lucht al geur,

 

de perzik is 't beeld van de schoonheid⁽⁴¹⁹⁾,

 

en de wegen herhalen den

 

name der boomen van 't woud⁽⁴²⁰⁾, als

 

wilden zij nog den woudgeest verzoenen

 

wiens woonste zij stoorden.

 

Dáár, uit de woelige zee,

 

was Evangeline geland, als

 

balling, en vond bij de kinders van Penn,

 

e land en nen thuis ook.

 

Dáár was Deelman Le Blanc overleden,

 

en als hij ging sterven,

 

zag hij enkel nog éénen naast hem,

 

uit zijn honderde telgen.

 

Iets mettertijd, ontstond

 

in de vriendlijke wegen der stede,

 

iets dat sprak aan heur herte,

 

en miek dat ze er langer niet vreemd bleef.

 

Zoete ook, klonk in heur ooren daar,

 

't dudijnen⁽⁴²¹⁾ der Quakers⁽⁴²²⁾,

 

want, dat miek heur 't verleden,

 

en 't vroegere Acadie indachtig,

 

waar eenieder gelijk was,

 

en leefde lijk broeder en zuster.

 

Nu dat het bateloos zoeken,

 

en 't streven, waarin zij te leur stond,

 

uit was, om op de wereld hier

 

nooit te herbeginnen, gelaten,

 

en lijk blaren naar 't licht,

 

ging heur geest met heur voet naar die stede.

 

Even als van den bergtop,

 

de regenmist, vroeg in den morgen,

 

wegdrijft, en wij verre, beneên ons,

 

het landschap aanschouwen,

 

badende in zonne, met glimmende stroomen,

 

met stad en gehuchte,

 

zóó, ontnevelde heur geest ook;

 

zij zag nu de wereld beneên heur,

 

niet meer donker... maar glanzend

 

in 't licht van de liefde; en het voetpad

 

dat ze zoo verre had beklommen,

 

lag effen en lief in 't verschiet nu.

 

Gabriël 'n was niet vergeten,

 

en binnen heur hert stond zijn beeld nog,

 

stralende in 't schoone der minne en der jeugd,

(418) De stad die hij stichtte: te weten Philadelphie, grieksche name, die broederliefde beteekent.

(419) De perzik is 't beeld van de schoonheid: in 't engelsch = the peach is the emblem of beauty; met andere woorden: in die streke wast en bedijgt de perzik buitenmate wel, en wordt er zoo overheerlijk, dat hij, als beeld van de schoonheid mag deuregaan: 't engelsch peach; (fr. pêche), ons perzik, ital. persica, pesca; latijn malum persicum, oorkomstig uit het land der Persen. Ziet de woordenboeken van Skeat, Vercoullie, en Chambers.

(420) De wegen herhalen den name der boomen van 't woud; de zin is: De wegen of straten van Philadelphie, dragen den name van woudboomen, als ware 't om den woudgeest te bedaren wiens woonste gestoord en geschonden was, deur 't uitkappen der boomen die verbruikt wierden in 't bouwen der stad.

(421) Dudijnen: het spreken met du en dij, in 't engelsch het zeggen van thee and thou. Ons oud du en dij (ook di), 1^ste en 4^de naamval enkelvoud. In 't grieksch su (ook tu) en se; latijn tu en te; in 't fransch tu, toi, te (in stede van vous), en waarmede men tutoyeert of malkander met het enkelvoud aanspreekt; in 't Duitsch ook du (du habst, habst du? dat verdrongen wierd deur sie haben, haben sie?) Bemerkt nog ons oud bezittelijk enkelvoud dijn, eng. thine, duitsch dein (fr. ton, le tien). In Philadelphie spraken de Quakers malkander ook met het enkelvoud aan, uit geest van gelijkheid en nederige broederliefde. Dudijnen, zonder twijfel zeer oud, staat bij Vercoullie, en is en alderprachtigste woordgedaante, om 't fransch tutoyeer en te vertalen.
Wij hebben nog èn ander woord: dodijnen (fr. dodiner, van dodo = dors dors) wiegen, in slape wiegen. Vercoullie geeft dodijnen als overgenomen van 't fr. dodiner, maar dodijnen is onomatisch of nadoender wijze gemaakt, en spijts de treffende gelijkenisse met fr. dodiner, zou ik dodijnen (te Wonterghem douwdeinen), eerder aanzien als eigen woord, gemaakt van douwen (duwen) - wiegen, en dijnen als weêrslag. (Vergelijkt tiktakken, plitspletsen, wiegewagen, bingbangen, rimram, enz. En inderdaad 't geruchte en de bewegende weerslag der wiege is in douw-dy wel verbeeld. Te Wonterghem zingen de wiegsters:

dou-dou-deine (of doudri doudri deine)
't kindeken is zoo kleine.

Douw-douw kan daar ook gebezigd zijn om de werkinge aan te duiden, gelijk draaien in èn ander kinderliedje:

Draaie, draaie, wielke,
't avond komt Machielke.

(422) Quakers - (spreekt uit Kwékeurs) strenge sekte der Engelsche Protestanten, en die leerde dat men moest sidderen en beven voor den Heer. 't Schijnt dat die name Quaker, eerstmaals aan Fox zou gegeven zijn deur rechter Bennet, (Vercoullie, Chambers); engelsch to Quake = bewegen, schudden, sidderen, beven, ons kwikken, kwikkelen (kwiksteert), verwant ook met engelsch quick (vlug, rap, levendig), nog in ons kwik (kwikzilver). In 't engelsch is earthquake = aardbevinge. Quake niet te verwarren met to quack, ons kwaken, kwakken, kwekken, ook onomatisch of nadoenderwijze gemaakt; vergelijkt nog 't latijn coaxare, waaruit 't fransch coasser.

[p. 76]

 

lijk ze laatst hem gezien had,

 

zelfs nog schoonder op heden,

 

in 't doodsche stilzwijgen en 't weg zijn.

 

Bij dat gedenken 'n kwam er geen tijd,

 

want den tijd 'n bestond niet⁽⁴²³⁾.

 

Jaren 'n hadden geen macht over hem,

 

onveranderd, verheerlijkt,

 

lag hij thuis in heur ziele,

 

lijk iemand die dood is en bijblijft.

 

Dulden nu, heur zelven vergeten,

 

en anderman helpen,

 

dat was 't gene heur het leven,

 

vol druk en vol droefheid geleerd had.

 

Zóó ging heur liefde uitéén,

 

maar even als stoorende reukwerk,

 

zonder versterven of minderen,

 

vulde ze 't luchtruim met geur nog.

 

Andere hope of begeerte,

 

'n had ze voor 't leven, tenzij om

 

stil en eerbiedig, des Heilands

 

aanbiddelijk voetspeur te volgen.

 

Menig jaar zoo, leefde ze als

 

zuster van liefde, en bezocht het

 

eenzame ellendige dak,

 

in de woelige lanen der steê, waar

 

armoede en nood, hun gingen verschuilen

 

voor 't licht van de zonne, en

 

waar ook krankheid en smerte, onbezorgd,

 

op hun vlieringskes⁽⁴²⁴⁾ kwijnden.

 

Menige nacht, als de wereld sliep,

 

en de nachtwaker kond deed,

 

luide in de waaiende wegen,

 

dat alles ter stede in den haak was,

 

zag hij daar hooge, deur eenzame ruiten,

 

heur waslichtjen blekken.

 

Menigen dag, en in 't grauwe des morgens,

 

als trage in de voorstad,

 

Duitsche⁽⁴²⁵⁾ boeren, met bloemen en ooft

 

naar het handeloord rotsten⁽⁴²⁶⁾,

 

merkten ze 't zoet bleek wezen der zuster,

 

die kwam van den nachtwaak.

 

 

 

Nu, 't gebeurde eens, dat er

 

èn smetlijke ziekte op de stad viel.

 

Wondere teekens voorspelden ze,

 

meest, wilde duiven bij hoopen,

(423) Bij dat gedenken 'n kwam er geen tijd, want den tijd 'n bestond niet, dat is: heur gedachten bleeven onveranderd dezelfde.

(424) Vliering - engelsch garret, fransch galetas; bovenzoldertje onder het dak. - Vliering afgeleid van vloer. Uit het germaansch komt fransch a fleur de...... effleurer. 't Woord zolder is schuimwoord, uit latijn solarium = dak waar de zonne op straalt.

(425) Duitsch, middelnederl. duutsε, afgeleid met ui, umlaut of klankveranderinge (wisselklank) van ie, uit het gotisch thiuda (oudhoogd. diot) = Ons diet=volk, van waar dietsch, diets, middeln. dietsc, vlaamsche woordgedaante van duitsch, en die vroeger algemeen gold voor 't middelnederlandsch, voor 't vlaamsch. Alzoo wierd Van Maerlant genoemd:

de vader der Dietsche dichters altegader,

Dietsche, duitsche tale ware oorspronkelijk de tale van 't diet = de volkstale. Al van indogerm. wortel teut, vergelijkt Teuten, waaruit 't fr. Teutons. Uit 't germaansch komt het middellatijn Theodiscus, 't italiaansch Tedesco, en 't fransch Thiois. Het hedendaagsch engelsch woord german wordt gebruikt voor ons Duitsch (Germany = Duitschland), en 't engelsch dutch beteekent nu Hollandsch, dutchman = Hollander). 't Woord Holland of Noordnederland, wordt in 't engelsch vertaald met the Low-Countries = (Nederlanden) of ook met Holland.

(426) Rotsen, waaruit (met bijgedachte van Ros, hors, ors - peerd), het werkwoord rossen = rijden.

[p. 77]

 

die met hun vlucht de zonne verduisterden,

 

en in den krop niets

 

anders 'n hân als nen eekel.

 

Lijk 't zeegetij, zwellend in herfstmaand,

 

zilvere stroomen in vloed zet,

 

die spreidt lijk e meer over 't gers, zoo

 

stak de Dood ook het leven in vloed,

 

en de zilvere stroom liep

 

buiten zijne oevers, en wierd in

 

brakke zoutmeer gezet. Geen

 

weelde 'n kocht er de Dood uit,

 

geen schoonheid 'n vond er genâ, maar

 

allen begaven gelijk,

 

onder 't slaan van heur grimmige roê. De

 

schamele aleene, och arm!

 

die vrienden noch dienstvolk 'n hadden,

 

kroopen naar 't gasthuis heen,

 

om te sterven in thuis van die huisloos

 

zijn. Dan stond het in 't voorgeborgt,

 

midden in 't weiland en 't woudland,

 

nu, ligt de stad er ringsom,

 

en toch met zijn uitgang en hekken,

 

stille, en te midden de pracht,

 

zoo schijnt er de needrige wand nog

 

zoetjes Gods woorden te herbalen:

 

‘Den armen zal steeds onder u zijn.’

 

Derwaard, bij nachte en bij dage,

 

kwam onze zuster van liefde.

 

Stervend, beschouwde heur de zieke,

 

en meende inderdaad op heur wezen

 

hemelsch licht te bemerken,

 

dat glimmend heur voorhoofd omglansde,

 

zoo 't de schilder om 't hoofd

 

van Godsbode⁽⁴²⁷⁾ en Heiligen afmaalt⁽⁴²⁸⁾,

 

of zoo 't hangt ook bij nachte,

 

op èn stad die van verre gezien wordt⁽⁴²⁹⁾.

 

't Scheen in de oogen der zieken,

 

èn strale van 't eeuwig verblijf reeds,

 

waar, langs schitrende deuren,

 

hun ziele welhaast zou naartoe gaan.

 

 

 

('t Vervolgt)

(427) Godsbode, Godsgezant = Apostel.

(428) Afmalen = afschilderen, malen = schilderen, van maal = vlek, van daar maal, merkteeken; van denzelfsten wortel, als meten. Maal (keer), bijv, tweede maal, derde maal, is 't zelfste woord, en bediedt in meest al de germaansche talen merkteeken in den tijd: tijdstip in 't nederlandsch en 't hoogduitsch = keer. Verders, maal, maaltijd, is het tijdmerk, het tijdstip, vastgezet deur het eten = etenstijd. Voor de andere beteekenissen van maal ziet de woordenboeken. Wij hebben nog maalstede en gemaal (echtgenoot), daar is maal (of male), èn ander woord en heeft den zin van: vergaderinge, openbare handelinge, openbaar huwelijksverdrag; en zoo gemaal = echtgenoot.
't Woord echtgenoot; eigentlijk van echt - wettig = uit 't oud vermoede ee = wet, nog in eegâ; voor echtgenoot zegt men ook mijnen wettigen. (Vergelijkt nog: in den echt treden; echt, onecht kind = wettig, onwettig kind). De eerste beteekenisse van ee is = tijd, eeuwigheid, eeuw (verwant met latijn oevum, en grieksch aiòn = eeuw, grieksch aiei = altijd). Uit die eerste beteekenisse kwam de zin van eeuwenoude gewoonte, wet; en vandaar wettig huwelijk, ons echt.
't Woord bruidegom = van bruid en gom, 't gotisch guma=man, latijn homo, verwant met humus=aarde; 't engelsch geeft bridegroom, de r van groom, 'n komt in de ander germaansche talen niet voor: 't engelsch groom ging over ook naar onze vlaamsche heerenhuizen als manlijke dienstbode, stalknecht.

(429) Op èn stad die van verre gezien wordt. Longfellow bedoelt hier de helderheid die hangt bij nachte over èn stad die verlicht is. Wonderschoone vergelijkinge. Menigmaal hebbe ik van op Aertrycke den verren lichtglans waargenomen, die, bij duisteren avond, ook hangt boven Brugge en Oostende.