Biekorf. Jaargang 11

[p. 49]

[Nummer 4]

Uit Maerlant's Spiegel historiael
(Vervolg van bladz. 38)

Noch van helighen lieden ende vah sinte Amande. .LX.

Dese miracle ende andre mede
Leest men dat sinte sansoen dede
Ende was erst monec ende abt daer nae(r)
Daer naer leedy .j. leuen zwaer⁴
In ermitagen ende in holen
Zider was aerdsch bisscop van cidolen⁶
In clene bertaengen nam hie ende
Daer ne dinghel ons heren zende

Dese sansoen leerde sint ecline⁹

4 Cap. LX, 3. Het perkament is afgesneden vóór de r van nae(r).
De Vr.: leeddi leven swaer.

6 De lezing van cidolen is ongetwijfeld ontstaan uit een verkeerde lezing van te Dolen. De afschrijver verknoeide te Dolen tot cidolen, en daar een voorzetsel nu ontbrak, plaatste hij er van voor.

9 't Amsterdamsch Hs. heeft de goede lezing: Etbine.

[p. 50]

10

Ende brochtene van der werelt pine¹⁰

 

Ter clergie in goet leuen

 

Zider heuet hie hem monec begheuen

 

In .j. clooster wi lesent dus

 

Daer priester was wingnaleus

Keerzijde:

10 De Vr.: Ende trakene....

[Van den sevenden bouc. Hoe Mauricius ende Fokas keyser worden. I.

Tyberius die keyser hevet vernomen,
Dat hem sijn sterfdach es comen
Daer ic die redene hier voren af liet;
Omme dat hi kerstijn was, hi riet,
Hoe trike na hem soude staen,
Entie kerstine niet tegaen,
Ende vercoos eenen onder sijn diet,
Die bi namen Mauricius hiet;
Dien kende hi goet int gevecht,
Ende int kerstijn ghelove gerecht.]
Dien gaf hie na sine doot
Keyser te makene ende here groot
Desen tyberius gheuel
Dat te vertelve hier staet wel
Hie drouch grote ontfaerme¹⁵
Altoos vp ons heren aerme¹⁶
Zo dat hie den keyser scat¹⁷
Zere mijnderde omme dat
Maer zijn wijf die vroet was zere¹⁹
Rampeneerde haren here

Waer omme hie den scat verdade

15 Cap. I, 11. De Vr.: Dien ghiste hi...
De Vr.: Hi drouch grote ontfarmechede Up Ons Heren aerme lede. - Lat. in pauperes piissimus, waaraan de lezing van 't fragm. beter schijnt te beantwoorden.

16 Cap. I, 11. De Vr.: Dien ghiste hi...
De Vr.: Hi drouch grote ontfarmechede Up Ons Heren aerme lede. - Lat. in pauperes piissimus, waaraan de lezing van 't fragm. beter schijnt te beantwoorden.

17 De Vr.: der keysere scat. - Lat.: thesauros palatii.

19 De Vr.: wreet, dat in den zin minder goed past.

[p. 51]

 

Dies trike wel mochte hebben grote scado²²

 

Alst quame noch ter noot

 

Doe sprac hie met milteit g

troo

25

Vrauwe mine scelt niet te zere

 

Ic ghetrauwe dies onsen here

 

Dat ons te min tenigher stat²⁷

 

Tonser noot ghebreken zal²⁸

 

Maer van dat onse here gheuet

30

Die wile dat men leuet³⁰

 

Laet daer mede daerme verzien

 

Dat ons daer bonen moghe goet ghescien

 

Eens ghijnc hie wanderen met paise

 

In .j. zinen houden palaise³⁴

35

Ende heuet int pauement

 

.j. steen ghecruust verkent³⁶

 

Doe sprac hie dit nes niet goet

 

Dat dit tekin leghet onder voet

 

Dat elc kerstin die ghelouet

40

Voren draghet in sijn houet⁴⁰

 

Ende in sine barst ghescreuen

 

Die steen wort daer vte gheheuen

 

Ende als men henen dede dien

 

Zo wort daer onder ghesien

45

.j. ander steen gheli(jc) das⁴⁵

 

Die ooc mede ghec(r)uust was⁴⁶

22 De Vr.: hebben scade; misschien wel werd grote onder den invloed van r. 24; milteit groot hier ten onrechte ingelascht.

27 De Vr.: Dat ons nemmermeer te ge re stat, wat misschien beter overeenkomt met het Lat.: quod fisco nostro nihil deerit pecuniae.

28 't Rijm kan hersteld worden door te lezen ghebreket scat.

30 De Vr.: Daer mede die wile dat men levet. Het overtollige Daer mede zal wel ingeslopen zijn onder invloed van daer mede in 't volgende vers.

34 houden. Lees: ouden. Vgl. heer (=eer), hierboven in r. 114, Cap. LIX, en hierna in r. 57.

36 Lat. vidit. De Vr.: (hevet) ghekent.

40 De Vr.: Vor hem draghet.

45 Eene insnijding heeft de slotletters na gheli weggenomen, alsook de r uit ghecruust, in r. 46.

46 Eene insnijding heeft de slotletters na gheli weggenomen, alsook de r uit ghecruust, in r. 46.

[p. 52]

 

[Dien dedi utedoen mede.⁴⁷

 

Doen vant hi ter selver stede⁴⁸

 

Eenen derden ter selver stont,⁴⁹

50

Daer oec mede een cruce an stont;]⁵⁰

 

Ende hie hiet dien vut doen mede⁵¹

 

Doe vant hie ter zeluer stede⁵²

 

.j. onghetelden scat.⁵³

 

Doe gaf hie mildelike dat

55

Ende sprac ter keyserinne vrauwe

 

Troost iou an gode sy iouwe trauwe⁵⁶

 

Dese heer hie dede zinen ende⁵⁷

 

.j. ghetrauwen ridder hie kende

 

Van capadocien gheboren

60

Dien wie mauricius nomen horen

 

Vrone stoude ghetrauwe ende goet⁶¹

 

Te hem hine roupen doet

 

Zire dochter hie hem biet⁶³

 

Te wiue die consta(n)cie hiet⁶⁴

65

Ghepareert zere sierlike

De eigenaardige kleur van de taal treft bij 't eerste opzicht. Voor 't persoonlijk voornaamwoord zijn hie (15 maal),

47 Deze vier regels ontbreken in 't fragment. Vgl. 't Lat. Ze zijn wellicht overgesprongen geworden, waartoe aanleiding bestond in de gelijkluidenheid van r. 47-48 en 51-52.

48 Deze vier regels ontbreken in 't fragment. Vgl. 't Lat. Ze zijn wellicht overgesprongen geworden, waartoe aanleiding bestond in de gelijkluidenheid van r. 47-48 en 51-52.

49 Deze vier regels ontbreken in 't fragment. Vgl. 't Lat. Ze zijn wellicht overgesprongen geworden, waartoe aanleiding bestond in de gelijkluidenheid van r. 47-48 en 51-52.

50 Deze vier regels ontbreken in 't fragment. Vgl. 't Lat. Ze zijn wellicht overgesprongen geworden, waartoe aanleiding bestond in de gelijkluidenheid van r. 47-48 en 51-52.

51 De Vr.: upbreken.

52 De Vr.: daer ter selver stede.

53 De Vr.: ongetalliken.

56 Bij De Vries een minder vreemde lezing: Troost van gode dats al trouwe. In de latijnsche bron staat niets dergelijks. De schrijver van 't Brusselsch fragment had voor stelsel overal 't voornaamwoord u te vervangen door iou. In Troost van gode las hij van als u an, en schreef iou an. In het tweede gedeelte van 't vers schoof hij dan iouwe in, om op iou van 't eerste gedeelte terug te slaan.

57 Zie de aanteekening hierboven op r. 34.

61 De Vr.: Vromech stout ghetrouwe ende goet. - Lat. strenuum ac sapientissimum. 't Middelhoogduitsch vrone beteekent heerlijk, heilig.

63 De Vr.: behiet. - Lat. tradit.

64 De Vr.: Die bi namen Constantie hiet. Eene insnijding heeft, in 't Brusselsch fragment, de tweede n van constantie doen wegvallen.

[p. 53]

en wie (2 maal), de gewone vormen van ons fragment. In r. 13 van Cap. LX, B. VI, vindt men nochtans de spelling wi, en in r. 60 van Cap. I, B. VII, den vorm hine. De accusatief van het persoonlijk voornaamwoord is, voor den 2^den persoon, iou (r. 56 van Cap. I, B. VII); 't bezittelijk voornaamwoord, voor den 2^den persoon, iouwe (iouwe luden), r. 89, Cap. LIX, B. VI; iouwe trauwe (r. 61, Cap. I, B. VII). Opmerkelijk is daarenboven barst, in r. 61, Cap. I, B. VII, voor borst. Over de betrekkelijke zeldzaamheid van deze en andere spellingverschijnselen kan men eenigermate oordeelen, naar de voorbeelden welke Van Helten in zijn Middelnederlandsche Spraakkunst ervan - aanhaalt. De dialectische eigenaardigheden onzer middelnederlandsche handschriften zijn echter tot hiertoe niet genoegzaam in samenhang bestudeerd, om eene andere gevolgtrekking mogelijk te maken dan dat het handschrift uit het Westen van ons land afkomstig is.

In de aanteekeningen hebben wij erop gewezen hoe in vele gevallen de tekst van het fragment zich nauwer aansluit bij 't latijn, en waarschijnlijk ook dichter staat bij hetgene Maerlant geschreven heeft, terwijl daarentegen in sommige andere gevallen, de lezing van 't Amsterdamsch Hs. de voorkeur verdient. Tevens heeft men gezien hoe 't fragment en het Amsterdamsch Hs. elk van hun kant eene leemte vertoonen; in 't fragment vielen de regels 47-50 weg uit Cap. I van B. VII; in den tekst van De Vries de regels 95 en 96 uit Cap. LIX van B. VI. Eindelijk dient nog opgemerkt dat er tusschen 't laatste vers der voorzijde en 't eerste vers der keerzijde van het Brusselsch fragment waarschijnlijk 103 regels komen, terwijl bij De Vries enkel 96 verzen, en 't opschrift van het zevende boek en van zijn eerste hoofdstuk die plaats innemen. Dit bewijst echter nog niet dat er werkelijk meer verzen gestaan hebben in het fragment dan in het overeenkomstige gedeelte van 't Amsterdamsch handschrift, want wij wreten zoomin voor 't eene als voor 't andere hoeveel regels er afgeteld moeten worden voor hoogerbedoeld kapittelopschrift.

[p. 54]

Maar hoe, - dit nog om te sluiten, - hoe mag dat oude stuk, dat zooal geen groot, in elk geval toch eenig belang oplevert, daar, te Brussel, zoo lang verscholen zijn gebleven in een handschriftenverzameling waar elkeen toegang heeft? Men vergete niet dat de veilingcatalogus van Willems' nagelaten boeken (Bibliotheca Willemsiana, 2^e partie, bl. 163, n^o 4762) het stuk samen met verscheidene andere vermeldt: ‘Fragmenten van Gedichten in-8^o, halve kalfl. band, bevat: Legende van den H. Amandus (gedrukt). - Fragment van den Gaidoen (gedrukt). - Gedichten van Willem van Hillegaersbergen.’ Enz.. 't Is nutteloos de geheele plaats hier over te nemen. Met de woorden ‘Legende van den H. Amandus’ wordt ons fragment bedoeld, en die vergissing is ongetwijfeld de schuld van alles. Ze ging over in den ongedrukten Catalogus der Brusselsche Handschriften: ‘Fragment concernant S^t-Amand.’

Waarschijnlijk heeft men ten andere gemeend, bij het opstellen van den veilingcatalogus, een fragment voorhanden te hebben uit het Leven van Sint-Amand, in 1365 te Brugge berijmd door Gillis de Wevel, en in 1842 door Blommaert op last der Bibliophilen in twee deelen uitgegeven.

L. Sch.