Biekorf. Jaargang 10

[p. 209]

[Nummer 14]

Maren uit Indenland
(Vervolg van blz. 198)

IMMERS de Mundaris en hebben om zeggens geene woorden: zij en hebben niets anders als stammen of wortels en zij maken hunne woorden, al sprekende, met al die stammen of brokken op de eene of de andere wijze te zamen te plakken. De beteekenisse van de woorden is deerlijk onbepaald; gij moet ze hooren in den samenhang en dan zult gij de eigentlijke beteekenisse vatten. Ieder woord 't zij naamwoord, voorzetsel, bijwoord, enz. kan een werkwoord worden.

Bijv. ora = huis, wonen, een huis koopen, een huis bouwen.

oro' = en, ende, meer, bijvoegen, vermeerderen, bijvoegen, herhalen.

he - ja, ja zeggen, toestemmen, toestaan.

Hon wilt zeggen kind, hontam - uw kind. En van daar, in een gebed tot O.L.V. dat in 't vlaamsch luidt: H. Maria, aanziet mij als uw kind, zeggen de Mundaris:

[p. 210]

S. Maria, hontamingme. Van het woord hontam - uw kind maken zij een werkwoord en gelijk zij zeggen: lel-ing-me - beziet mij, zoo zeggen zij: hontam-ing-me - (lett.) uw kind mij - maakt mij uw kind.

Isu - veel, din - dag, isu din - veel dagen, lange tijd. Daarvan maken zij een werkwoord en ze zeggen: isudinjana - (lett.) het is geveeldaagd - het is lange geleden.

Bir - bosch, hora - weg, vandaar: hora birakana - de weg is beboscht, der is veel bosch langs den weg. Een jongen zei tegen eenen zendeling, die eenen bril droeg: upunia-med-akan-te-o kamlelakada? upunia - 4, med' - ooge, akan - wezende, te - bijwoord van wijze of hoedanigheid, o - zelfs, alhoewel, kam - ka-m - gij niet, lelakad - gestadig zien. Zoo de zinsnede is letterlijk dit: alhoewel ge vieroogdzijnde gij en ziet het niet?

Jomtisateme, zeggen zij. En wat is dat? jomti - eethand, rechthand, jomtisa - rechterkant, jomtisate - naar den rechterenkant; en van dat laatste woord maken zij een werkwoord en gelijk zij zeggen: rame - roept! zoo zeggen zij: jomtisateme: rechterenkant-'t! - gaat naar den rechteren kant.

Een knecht was geboden het bedde gereed te maken en hij en wist niet al welken kant hij moest het oorkussen leggen en hij vroeg: nesa bocam chi transa? (lett.) - zult gij al dezen kant hoofden of al den anderen kant. Als wij, Vlamingen, een werkwoord willen bepalen, zetten wij er gewoonlijk een bijwoord vooren of achter. 't Is bij uitneminge dat het bijwoord om zeggens in het werkwoord opgenomen wordt en een nieuw werkwoord voortbrengt. Zoo zeggen wij: doet dat nogmaals, legt dat weder, gij hoordet wel, enz. Wij hebben eenige samengestelde werkwoorden, die ik nochtans zal vergroeide werkwoorden heeten, gelijk wederleggen - refuter, doorloopen, vergaan, ondergaan.

De Mundaris zijn verlekkerd om van alles één werkwoord te maken, hoe lang het ook worden moge. Zij smijten 2, 3 stammen te gader en behandelen ze als een

[p. 211]

onafscheidbaren nieuwen stam, als een vergroeid werkwoord. Alzoo aium - hooren en bes - wel, maken een nieuw werkwoord aiumbes en zij zullen zeggen: auimbeslaing alsof wij zouden zeggen: ik heb het ge-welhoord; zij en zeggen niet ‘geeft het rond’ maar ‘geeft rond het,’ niet ‘hij is doodgestuikt’ maar ‘hij is gestuikdood;’ niet: ‘ik zag u komen’ maar ‘ik zien kwam u,’ enz. Wij zeggen: hij heeft ze gelaafd en gespezen, de Mundaris: hij heeft ze gelaafdspezen. Wij zeggen: wij hebben hem Jan geheeten, wij noemen dat een doornhage; de Mundaris: wij hebben hem gejand, wij doornhagen dat.

Wilt gij nog aardigheden? Wij, Vlamingen, meenen dat wij geen weg en zouden kunnen zonder het werkwoord ‘hebben,’ dat geheele dagen te stade komt. Nochtans zulk woord is onbekend zoowel in Mundari als in Hindi en zij zeggen: dat is het mijne, dat is bij mij of zoo iets. In den beginne gevoelt gij gestadig den nood van dat woord ‘hebben’ en na eenige maanden en denkt gij er niet meer op.

De Mundaris en hebben geene betrekkelijke zinsneden. Uilspiegel zei: waar dat het rookt, daar is er vier. Die betrekkelijke waar en daar en hebben de Mundaris niet. En toch, drukken zij zulke zinnen uit? Ja wel, maar ziet wat zij zeggen: Het rookt daar, niet waar? Zoo daar is vier. Of eenvoudig weg: het rookt daar, zoo daar is vier.

‘De man die gekomen is zegt:’, gaat wel in 't vlaamsch, maar de Mundaris en kunnen dat alzoo niet zeggen. Zij doen het als volgt: Een man is gekomen en hij zegt: oftewel: de gekomen man zegt... oftewel: de komer zegt... Om te zeggen: ‘de boek, dien ik u gegeven heb... ligt daar,’ zullen zij zeggen: ik u gegeven den boek... ligt daar; voor ‘deze die dat zegt is een leugenaar’ zeggen zij: ‘de zoo zegger is een leugenaar.’

De Mundaris en kunnen zelfs geene onrechtstreeksche zinnen uitdrukken. Bijv. daar wij zouden zeggen: ‘Hij zei dat hij mij zou een Roepi geven’ zeggen zij: ‘Ik zal u eenen Roepi geven zeggende hij zei mij;’ ‘zegt hun hier te komen’ in Mundari luidt: ‘komt hier zeggende zegt hun.’

[p. 212]

En, wilt gij nu een staalke om te weten hoe Mundari in de ooren klinkt, hier is de Onze Vader in het Mundari, met zijne letterlijke vertalinge:

He alea Aba - am sirmare menamea - ama nutum pobiteroka - ama rajhijuka - ama uru sirmare hobaotanleka otereo hobaoka - alea dinaki jomea tising omaleme - oro alea papkedko ale arajadkoleka, alea papko araleme, - oro biraure alom uiuirikalea - mendo etkanaete banchauleme. Am.
He! onze Vader - gij in den hemel verblijft - uw naam geheiligd weze - uw rijk kome - uw wil in den hemel geschiedt gelijk op de aarde ook geschiede - ons dagelijksch eten vandage geeft ons gij - en onze hebbende gezondigd wij ontbinden ze gelijk, onze zonden vergeeft ons gij, - en in bekoringe en laat ons niet vallen - maar van het kwaad verlost ons gij.

Nu, beste vriend, ik meene dat gij genoeg zult weten om een redelijk goed gedacht te hebben van het Mundari. In mijne oogen is het eene der schoonste en merkweerdigste talen der wereld! 't Is jammer, dat zij nooit maar gesproken en wierd door onbeschaafde, halfwilde volkeren, die er niet en hebben kunnen uittrekken al dat er in ligt en geheel waarschijnlijk en zal zij niet verder ontwikkeld worden, want het Hindi komt meer en meer in, en tale en volk loopen groot gevaar in den warrelstroom te verdwijnen.

En is het geen wonder, dat eene tale die nooit geboekt en wierd en nooit maar op lippen van het volk te vinden en was, eeuwen en eeuwen lang, zoowel haars zelfs gebleven is; bezonderlijk als gij inziet, dat zij zoo fijn en zoo kunstig samengesteld is.

Jawel, het Mundari heeft zijne tongvallen, maar de bouw van de tale blijft in den grond de zelfste, en het is misschien wel omdat die bouw der tale zoo eigenaardig is en zoo verschillig van al andere taalgedaanten, dat de tale zoo wel en zoo zuiver bewaard wierd. Hier rond Rantsji zijn de Mundari-sprekende stammen om zeggens ver-

[p. 213]

smoord te midden der kinders van alle verwen en zij hebben vele indische woorden overgenomen, maar die vreemde woorden krijgen eene min of meer mundarische gedaante en zij worden dan in de mundarische vorms gegoten en zoo verwrongen en verwrocht, dat gij ze bijna niet meer en verkent. Hier in sommige dorpen zitten er misschien meer indische woorden in hunne taal als mundarische, maar de mundari-taalsmete is zoo doorslaande dat gij met eens hoort dat zij Mundari spreken en dat een zuivere Hindoe omtrent geen woord en zou verstaan.

Geheel waarschijnlijk was het Mundari eertijds over geheel Tsjota Nagpoer verspreid; want al de dorpen dragen mundari namen. De Uraons moeten later opgekomen zijn en de Mundaris in 't algemeene uit hunne dorpen verdreven hebben. Hier rond Rantsji nochtans heeft de strijd waarschijnlijk lange geleden, want de Uraons hebben de tale aanveerd der vroegere bewoners. Maar omtrent in ieder dorp zijn er nog eenige Mundaris wonachtig, omtrent altijd de pahan of druide en 't volk van zijnen stam. Immers de indringers hadden altijd te vreezen voor de goden der verdrevene Mundas. Die goden waren noodzakelijk mistevreden en mochten misschien hunne wrake laten gevoelen. Daarom behielden de Uraons den Mundaripahan, die met die goden welstond en wiste hoe ze te verzoenen of te temmen. Het schoonste Mundari wordt rond Sarwada gesproken. Daar en kwam het volk nooit in betrek noch met Uraons noch met Hindoes en daar het Mundari mannenvolk, ten minsten van andere streken, Sadani of leeg Hindi verstaan, zoo en verstaat het volk van Sarwada en omstreken volstrekt niets anders als Mundari. 't Is in dat Mundari dat al de boeken gedrukt zijn. Wij hebben tegenwoordig in het Mundari den communieboek, den katechismus, de H. Geschiedenisse, den zangboek en een of twee werken liggen bijna gereed om gedrukt te worden. De Lutheranen hebben geheel het nieuw Testament vertaald maar omtrent al het werk wierd gedaan door hunne mandari-schoolmeesters onder het geleide van eenen Europeaan, die waarschijnlijk wel Hindi kon, maar weinig Mundari, en de vertalinge en is maar al te dikwijls Hindi in Mundari woorden.

[p. 214]

Niettemin, moet het Mundari niet verdwijnen, het is toch nu gedeeltelijk geboekt en weest er zeker van, de geleerde wereld zal nog van het Mundari spreken: die tale is immers te schoone en te eigenaardig om niet grondig opgezocht te worden. Eene der laatste ontdekkingen is, dat er tot hiertoe nog maar eene tale gevonden en is in de welke het persoonlijk voornaamwoord alzoo in 't midden van het werkwoord ingelascht wordt, en die tale wordt gesproken door eene der wildste stammen van Siberiën.

Hand ende groet en blijve uw zeer toegenegen

Edw. Van Robays S.J.