Biekorf. Jaargang 9

[p. 257]

[Nummer 17]

Broeder Cornelis

HARDERE slagen stonden Broeder Cornelis nog te wachten van wege zijne vijanden. In 1569 kwam er een afschuwelijk boekwerk uit, dat hem afschilderde als den eerloosten en diepstgezonken ellendeling, die onder de zonne van Vlanderen levende was. Het droeg voor hoofdinge: Historie van B. Cornelis Adriaensen van Dordrecht, minrebroeder binnen die stadt van Brugghe. Inde welcke warachtelich verhaelt wert, de discipline ende secrete penetencie, of geesselinghe, die hy gebruycte met zyn deuotarigen: de welcke veroorsaect hebben zeer veel wonderlicke sermoenen, die hy te Brugghe gepredict heeft, teghen den magistraet aldaer, ende teghen die vier leden des landts van Vlaenderen: Item teghen het vergaderen vande Generale Staten, ende tegen die tsamen gheconfederierde edel lieden: met noch veel andere gruwelicke blasphemien teghen Godt ende de natuere: oock veel bloetdorstighe sermoenen tegen de Caluinisten, Lutherianen ende Doopers, vol leeliche leugenen ende abominabele woorden... Gheedruct int jaer 1569.

[p. 258]

De sermoenen die in dat werk gedrukt staan en zijn hoegenaamd van Broeder Cornelis' hand niet; zij zijn enkel eene schandige spotnavolging van zijne voordrachten en toespraken.

Na een grondig onderzoek der Historie (en sermoenen) te hebben ingesteld, komt Arnold in zijn Broeder Cornelis Adriaensz van Dordrecht; Een pleidooi, tot de gevolgtrekking: ‘Niet Cornelis Adriaensz, maar een ander is de opsteller van een der vuilste en vuilaardigste boeken, onder die welke ooit de geheime pers verlieten, een boek niet alleen vuil in zijne taal, maar ook menschonteerend in zijne strekking; een afschuwelijk staaltje van de laagste partijzucht en godsdiensthaat.’

Arnold vindt den opschrijver der sermoenen, hoogst waarschijnlijk den opsteller zelf, terug in den ‘suspecten brugschen boekprenter’ Hubertus Goltzius, die in zijn leelijk werk waarschijnlijk geholpen wierd door Jan van de Casteele, gewezen kettersgezinden herder van Sint Jacobs, die met Broeder Cornelis over de Magistratu et Missa in redetwist gelegen had.

Doch, in weerwil van al dien laster, blijft Broeder Cornelis, na als vóór de verschijning van dit schandig gedruksel, het vertrouwen genieten van al dat in Brugge eerlijk en treffelijk heeten mocht. Hij verkondt immer voort het woord Gods in de grootste kerken van Brugge en altijd met even veel toeloop; hij wordt nog herhaalde malen als guardiaan van het brugsche minderbroederklooster gekozen; hij staat de eerbiedweerdigste priesters van Brugge op hun sterfbedde bij, en hij wordt van wege bisschop Remigius Drieux belast met verscheidene hoogst belangrijke zendingen.

Zulke menigvuldige blijken van vertrouwen, van achting en eerbied van wege deze mannen, die de eersten hadden moeten zijn, om een plichtvergetenden kloosterling te schandvlekken en over boord te smijten, verkonden luidop dat de Historie (en sermoenen) een ellendig samenweefsel is van loutere leugens; zij bewijzen ten overvloede dat Broeder Cornelis werkelijk de man en de striemende geesel was, dien de kettersgezinden het meest te vreezen hadden en dien zij naar den weêrlicht wenschten!

[p. 259]

De vroedschap van Brugge, die destijds op de kussens zat, was kwaad van wille en ze trachtte meer dan eens het heilzaam werk van den minderbroeder te belemmeren. Maar hij en liet het niet steken, en hij prak maar altijd preêken tot op den dag dat het brugsche magistraat hem verbood nog openbaarlijk het woord te voeren, ‘met expressen verklaerse indien hij hem vervoorderde meer up den stoel te commen, dat hem scepene daar uuyt zouden doen halen byder weirlicke ende stercke handt.’ (Secrete resolutiebouc, 3 Febr. 1578).

In die tijden immers verkeerden de Nederlanden in eenen erbarmelijken toestand omwille van de godsdienstberoerten. Ketterije en opstand bedreigden los te bersten in de stad van Brugge, die tot dan toe haren godsdienst en haren koning getrouw gebleven was en haar, getuigens eenen brief van Margareta van Parma, wel gedregen had: ‘s'estant l'on en ladicte ville de Bruges si bien conduict jusques à présent.’

Verscheidene leden van de vroedschap kleefden de gedachten aan van Joris Cassander en waren verdacht van ketterije. De toestand verergerde nog merkelijk achter de zoogezeide Bevrediging van Gent. Brugge viel, bij verraad, in de handen van den gentschen omwentelaar Frans de la Kethulle de Ryhove, op den 20ⁿ in Lentemaand van 1578. De geuzen zegekraaiden en het schrikbewind ving aan. De Franciscanen of Grau-Broeders hadden met eene edele koppigheid geweigerd hunnen wettigen koning Philips II, af te zweren, en die getrouwheid aan den rechtmatigen vorst zouden zij diere moeten bekoopen. Verscheidene minderbroeders wierden levend verbrand en andere uit de stad verbannen. Het klooster, dat reeds op den 3ⁿ van Herfstmaand 1578 aan de Calvinisten was afgestaan, wierd op den 26ⁿ in Hooimaand 1580 openbaarlijk geveild en afgebroken. De grond daar het gestaan en gelegen was, wierd in bleekerij en houtmarkt herschapen. Het schrikbewind hield enkel op met de aankomst in het land van den hertog van Parma, Alexander Farnèse, die als redder begroet wierd.

Twee dagen vóór de verspreiding der kloosterlingen

[p. 260]

had een rijke zijdekoopman, Otto Arremarre, op gevaar van zijn eigen have en goed te verliezen, onzen eerbiedweerden graubroeder met eene vaderlijke liefde te zijnen huize geherbergd. Daar sleet Broeder Cornelis de laatste dagen van zijn leven. Alhoewel hij in zijne gezondheid door eenen langen en lastigen arbeid geknakt was en tijdens de laatste beroerten veel geleden hadde, toch en wou hij zijne diepbeproefde geloofsgenooten niet verlaten en hij wijdde aan het heil der zielen al de krachten die hem nog overbleven. Hij prak voort in geheime vergaderingen, bediende de heilige Sacramenten, vermaande, troostte en stichtte de vervolgde katholijken en voleindigde zijne roemvolle en heilige loopbaan op den 14sten in Hooimaand 1581, in den ouderdom van zestig jaar. Arremarre reeuwde hem uit en om zijn lijk te onttrekken aan de ontheiliging der ketters, deed hij hem begraven in Sint-Jansgasthuis, daar er velen met de pest lagen. Wel was het verboden in kloosters of ziekenhuizen de openbare plechtigheden van den katholieken godsdienst te vieren, maar het volk stroomde van alle kanten toe, om aan den heiligen kloosterling, dien het altijd bemind had en hooggeschat, eenen laatsten blijk van genegenheid te schenken. Cujus corpus, zeggen de oorkonden van het franciscaner klooster, ipsis hostibus spectantibus, nec quicquam contradicentibus solemni pompa, tumulatum est. ‘Onder de oogen zijner vijanden, die 't niet en dierven afkeuren, wierd hij plechtiglijk begraven.’

‘Zijne lasteraars’, zegt H.J. Allard, ‘kenden die ongeveinsde ontboezemingen van liefde en dankbaarheid, eerbied en bewondering niet, of, waarschijnlijker en des te trouweloos boosaardiger, namen den schijn aan die niet te kennen, pour le besoin de la Cause. Zij zwegen daarover als het graf.’

Drie zerksteenen, wier opschriften tot heden toe bewaard bleven, kwamen, van zoohaast Broeder Cornelis gestorven was, den lof bekrachtigen en bezegelen, dien alle treffelijke lieden over hem uitspraken. ‘Op den XIIII van Julyus’, zegt Willem Weydts, een eenvoudig ambachtsman, in zijnen dagboek, ‘zoe overleedt pater

[p. 261]

Cornelys, een broere van de Frere cloestere, ende was begraeven in de kercke van Sint Janshuus; dyt was een weerdych ende geleerdt predycandt, dewelcke wel voerzeydt heeft den tydt zoe zy ghecommen es, ende hy was gheboeren van Dordrecht in Hollandt.’

De geleerde Vader Costerus van het Gezelschap Jesu, die te Brugge aan het hoofd stond van een leergesticht en die bij de veertig boekwerken heeft achtergelaten, getuigt van Broeder Cornelis als volgt:

‘Desen geuschen Cock..... moet weten dat ick oock Godts woort in dese landen t'Antwerpen in onser liever Vrouwen kercke preckte, gelijk Broer Cornelis te Brugge, die ik naemaels gekent hebbe voor een seer geleert ende deugdelijc religieus, bestryder der ketteren, wiens voetstappen desen geuschen Cock niet weirdigh en is te cussen....’

Alwie de waarheid genegen is en met innig genoegen de langverdrukte en belasterde onschuld ziet zegevieren, zal, met evenveel blijdschap, de woorden bejegenen daarmede H.J. Allard, in Studiën op godsdienstig ...gebied, zijne beoordeeling over Broeder Cornelis sluit:

‘Na ons hernieuwd onderzoek, aan de hand van den kaneunik De Schrevel, meenen wij dat de zaak van den Minderbroeder eindelijk gered en gewonnen is. Tandem veritas triumphat, eindelijk zegeviert de waarheid, en de schande valt op de vuige logendichters terug.’

‘Wij koesteren ten minste eenige hoop, dat voortaan in 't nog zoo eerlijke Nederland, niet zonder walging of althans niet zonder schouderophalen, ontboezemingen zullen gelezen worden als de volgende van D^r G. Schotel: Broeder Cornelis verdiende ten volle den naam van schobbejak, alleronbeschofsten plompen schurk, allerberuchtsten kerkbabbelaar, hem door tijdgenoot en nageslacht gegeven.

‘'k Moet hier verschooning vragen dat ik mij zoolang bij een enkel persoon heb opgehouden. Ik meende het te mogen doen, omdat de zaakrijke bladzijden, aan de eereherstelling van den Dordechtenaar gewijd, in ons Noord-Nederland het meest de welverdiende belangstelling veler lezers zullen opwekken. Moge het zoo zijn!’

[p. 262]

Die nog meer wetensweerdigheden over Broeder Cornelis begeert, leze de hoogst verdienstelijke Histoire du séminaire de Bruges (bldz. 277-367) van weleerweerden Heer Arthur kaneunik De Schrevel.

E. Denys