Biekorf. Jaargang 9

De Sassen in Frankenland

WAT verstaat men door Sassen?

De naam der Sassen komt voor den eersten keer te voorschijn bij Ptolemoeus, omtrent het jaar 150; zij woonden aan den oostkant van de mondinge der Elbe.

Na de derde eeuwe hebben zij met andere germaansche volkeren een verbond uitgemaakt en zoo verwierven de Cherusken, de Fosen, de Angriwaren, de Chauken, de noordelijke Thuringers, de Boructrers en de Tubanten den gezamentlijken naam van Sassen; later, ten tijde van Karel-den-Groote, wierden ze in verschillende gouwen verdeeld.

Men erkent nu nog het sassensch spraakgebied met de volgende grenzen.

Het strekt ten oosten tot aan de Elbe en de Saale.

De zuidelijke palen zijn de Unstrut, het zuiden der Harzstreek, Münden aan den Weser en Valbert.

De noordwestelijke grenslijn loopt over Elberfeld, Werden, langs den ouden IJsel, west van Doetinchem, noord naar Wichmond, oost van Zutfen om in de nabijheid van Gorsel over den IJsel te gaan, dan weder oostwaarts recht naar Groningen.

[p. 152]

In 't noorden liggen de friesche gouwen aan de monding van Ems, Weser en Elbe.

De Sassen zijn ook uit hun stamland naar andere streken uitgezet.

_**_*

Leest hoe D^r E. Seelmann, de boekwaarder der Hoogeschool van Bonn, op zoek ging achter Sassen in de Ardennen:

‘'t Was donker nacht, in Koornmaand van '93, toen ik in het vreedzaam Florenville toekwam; de stad, twee kilometers van het spoorhuis gelegen, was in de stilste nachtrust en de diepste duisternissen gedompeld. De hedendaagsche zwier van gazverlichtinge en had den weg naar dit rustig ardennenstedeken nog niet gevonden. 't Ging mij tegen in het helderverlicht gasthof van vader Briquemont, met reizigers bezet, geene kamer meer te vinden. Ik was gedwongen in een vreemd huis, al den anderen kant van de markt, een onderkomen te gaan zoeken. Met eene lanteern leidde mij mijn weerd langs smalle trappen en door lange gangen naar eene groote zaal, die mij tot slaapkamer moest dienen. Langs binnen en kon de deur niet sluiten: 't en was noch schuif, noch sleuter aan. Een muizenval op de tafel verwachtte nog andere gasten; ik wierp pak en zak op den grond en 'k moest eenen stoel bezigen om in mijn bed te klimmen...

Zoo was ik daar diep in 't Walenland, ver van alle groote beschaving, daags voor groote gebeurtenissen. Zouden het morgen, mijne nachtelijke leerstellen, bij het daglicht der werkelijkheid kunnen doorhouden? Zou de klankleer hare wondere kunst uitwerken of oogenverblinding schijnen? Zijn de Walen Kelten of Germanen? De spookachtige gestalten van Bergkelten kwamen in de duisternissen naar mijn bed genaderd; geheel den nacht stonden ze op mij te glarieoogen, tot dat de zonne rees en mij uit mijn bed joeg. Nu, ras aan het raam. Buiten zullen er wel eenige kleene Bergkelten in de strate ramijsteren.

Het oogenblik was gekomen dat ik den eersten echten

[p. 153]

Waal in den klaren zou aanschouwen. Met de ontroering van 'nen knaap, die voor den eersten keer 'nen leeuw zal zien; met den ernstigen blik van 'nen bevelhebber, die 't slagveld doorpeilt, opende ik het raam. Het stedeken zag er gemoedelijk, geheel en gansch landelijk uit, als een net, landelijk dorp in Nedersassen... Ik zag een paar bruine koeien op hun gemak voortslenteren, terwijl een paar kleene jongens riepen: ‘hu, hu!’ Doch wat is dat? Dat en zijn geene....! Droom ik dan? Ik ben toch in mijn vaderland niet? Zijn dat geene kleene Nedersassensche, landelijke kinders, met helderblonde haar, zuiverblauwe oogen en platten neuzen?....

Ik was zoo verbluft, dat ik met opene oogen meende te droomen. En toch de zonneschijn, de beurlende koeien en de ‘hu!’ roepende knapen vertoonden mij de onloochenbare werkelijkheid. Mijn hert klopte van aandoening en mijn hoofd dwarrelde van tegenstrijdige gedachten. Waar bleef mijne boekgeleerdheid? Dikke boeken heeft men geschreven, overoude grafsteden ontdekt, allertieren schedels gemeten, van Kelten, van half germaansche, half keltische Belgen gesproken, en die kleene knapen losten mij het raadsel op en vertoonden eene nederduitsche, oorbeeldig sassensche geaardheid...

Bij mijne verdere wandelingen in de omstreken, wierd ik overal dezelfste verschijnsels gewaar. Te Warmifontaine vroeg ik den weg. Eene eenvoudige vrouw stond rechte van heuren zwaren arbeid om mij bescheed te doen. Ik bezag ze met aandoening; mijne wimpers trilden. Zal ik de reden verzwijgen? Het waren de blauwe, eenvoudige oogen mijner gestorvene moeder; het waren dezelfste gemoedelijke, nedersassensche gelaatstrekken, die ik aanschouwde; het was de gelijke, rustige stemslag, het waren dezelfste nedersassensche klanken, die ik als klanknavorscher uit de waalsche sprake kon vernemen....

Verder kwamen de houding, de gang en de bewegingen van het volk, alsook het klankstelsel van de sprake mijne eerste waarnemingen bevestigen...’

_**_*

[p. 154]

D^r Seelmann moest nu kunnen uitleggen hoe die Sassen daar in 't walenland verdoold waren.

Onze lezers kunnen het vermoeden.

Wij hebben vroeger gelezen dat Karel-de-Groote, om de Sassen te bedwingen, dit hardnekkig volk naar Vlanderen deed verlanden.

De waarheid echter is dat hij Sassen vestigde in de verschillende frankische streken van zijn keizerrijk en wij mogen gissen dat de machtige keizer de stammen van de leege landen naar de platte dietsche gewesten deed verhuizen, en de sassensche stammen van het Harzgebergte, als bergbewoners, naar de Ardennen heeft overgevoerd.

_**_*

De oordnamenkunde is kostbaar omdat ze ons zoo dikwijls de zate van oude volkeren komt aanwijzen; hier en daar een Sassenheim of een Sassenbroek in de dietsche gewesten vertoont ons sassensche nêerzettingen.

De Ardennen hebben ook de gedachtenis der oude Sassen bewaard.

De Semoy wordt in oude oorkonden Sasbach genoemd en een vliet de Werra die slinks in de Semoy stroomt, doet de Werra gedenken die in den Weser vloeit.

De oorden Sasserotte zijn bosschen die de Sassen uitroeiden en in vruchtbaar land herschiepen; hier en daar een Harcybosch bewaart het geheugen van het Harzgebergte uit het stamland.

Blijkens de sassensche Capitularia van Karel-den-Groote, kent men bij de Sassen de gouw der Albingii septentrionales; hun naam leeft voort in den Luxemburgschen dorpsnaam Aubange; en 't oord Montauban, in 't noorden van Virton, is de sassensche Albingerberg.

_**_*

Kurth, de geleerde en vermaarde geschiedschrijver, spot in zijn merkweerdig werk: La Frontière Linguistique, I, 565, met de bijdrage van D^r Seelmann die in Zaaimaand 1895 in de Kölnische Zeitung verschenen is.

[p. 155]

Wij erkennen dat er vele uitleggingen van Seelmann op den toetssteen der oordeelkunde in rook vervliegen. Al wat Kurth beweerde en bleef ook niet staan, als E.H. Dassonville in eene belangwekkende bijdrage zijn werk in onzen Biekorf keurde. Evenals Kurth door iedereen tegengesproken wordt als hij geene Franken in 't Walenland en wilt erkennen, zou hij ook wel kunnen ongelijk hebben, als hij de Luxemburgsche Sassen van D^r Seelmann loochent, hij zelf die toch ook een Sassenheim, eene zate van de Sassen, in 't noorden van Luxemburg aantoont.

_**_*

Laat ons nu naar een ander geweste van Frankenland trekken.

Kurth zal hier onze leidsman zijn.

Hij schrijft:

‘Op de uiterste palen van het gebied der frankische oordnamen, rechtover 't eiland der Angelsassen, komen wij eene verzameling tegen van 42 dorpen, wier namen, zooals in Engelland, uitgaan op -incton of -inctun. De dorpen liggen 't een tegen 't ander geschoord, als de zate van een volk, dat niet en wilt uitbreiden en veerdig wilt blijven om, bij 't eerste gevaar, den gemeenen vijand 't hoofd te bieden. 't Wilt ook wel passen dat vele dier namen ook op 't eiland aangetroffen worden. Wat kunnen wij daaruit besluiten, 't en zij dat wij hier eene sassensche volkszettinge tegenkomen en dat de stichters dier dorpen Sassen waren? De duidelijke uitkomsten der oordnamenkunde kunnen hier moeilijk geloochend worden.’ (La Frontière Linguistique, I, bl. 531).

Tijdens het verlof deden wij een uitstapke naar het oud dietsch stedeken Cassel. In het eerste fransche spoorhuis zagen wij eenen franschen wapenknecht, die in behoorlijk en oudverwig dietsch met eenen vriend stond te spreken. Met eenige verrassing ontwaarden wij de helderblauwe oogen, die straalden in 't gemoedelijk gelaat van dezen kloeken Vlaming.

Die Oud Nederland van Johan Winkler lezen en genieten, kennen de donkergrauwe of bruine oogen van

[p. 156]

de Franken, de grauwe en flauwe oogen van de Friesen; zij erkennen ook de helderblauwe, de schitterende oogen van de Sassen.

Verder op ons tochtje kwamen wij nog menigen franschen Vlaming tegen met die helderblauwe sassensche oogen en wij verstonden beter hoe er Sassen in 't Boonensche en in den westhoek van West-Vlanderen aangeland zijn en daar met de Franken versneden zitten.

J. Seghers