Biekorf. Jaargang 9

Mingelmaren
Ijzervee en sterft niet

‘IN sommige streken van ons vaderland,’ zegt Harrebomée, ‘bestond vroeger de gewoonte om bij het verhuren van een hoeve of hofstede ook het vee daaronder te begrijpen. Dit vee behoorde dan, even als de hoeve zelve, bij het einde van den huurtijd, in natura teruggegeven te worden. Het was dus zoo vast als ijzer, en vandaar: ijzervee en sterft niet. - Ook bij de oude Joden had men bezittingen van ijzeren vee “door de huisvrouw in huwelijk aangebracht, en door den man tot een wettig bepaalden prijs aangenomen onder voorwaarde, dat, bij sterfgeval of scheiding deze prijs moest worden uitbetaald, onverschillig of die voorwerpen hoogere of lagere weerde hadden verkregen of geheel weggeraakt waren.”

Vergelijkt: kerkegoed heeft ijzeren tanden, en kindergoed is ijzergoed’ (bl. 68-69).

_**_*

Halm geven. - Met mond en halm afstand van iets doen. (Afstand doen van).

Volgens het oude germaansche recht, moest een verkoop of een gift met een (zinnebeeld of) symbool gedaan worden 't zij door

[p. 29]

het geven of wegwerpen van een stroohalm (halmworp), 't zij door het overreiken van eene graszode, een loovertak of iets dergelijks. Voor de overdracht van een huis was in Vlaanderen het (zinnebeeld of) symbool een spaander; voor een wijnberg een rank; voor 'nen akker een kluit aarde; voor een weide een ronde graszode van 4 duim. Die zinnebeeldige afstand van eigendom geschiedde tevens door eene mondelinge verklaring en ten overstaan van rechter en getuigen.’

_**_*

‘De sleutel op de doodkist leggen (van een nalatenschap afzien; meestal wanneer er niets is) de sleutel ligt daar op de doodkist (er blijft niets over). Eertijds diende de erfgenaam werkelijk den sleutel op de doodkist te leggen, wanneer hij aan den berooiden boedel van een overledene wou verzaken. Dit gebruik was zoo algemeen, dat zelfs de vorsten zich daaraan moesten onderwerpen. Zoo leert men in de geschiedenis van Vlaanderen, dat de weduwe van Philips den Stoute, hertog van Burgondiën, in 1404 den “desolaten boedel” van haar gemaal aldus verstootte; zij ontdeed zich van haar gordel en lei dezen, nevens beurs en sleutels op de doodkist. De spreekwijze is nog heden mondgemeen.’

_**_*

‘Met iemand op een witten voet staan. Witte voeten bij iemand hebben, enz.

Aan de witte kleur, die steeds als de edelste gold, werd een zeker hoogere macht toegekend. Een wit ros berijden was bij Germanen het voorrecht van koningen en helden; de heilige drakendooders der kristelijke kerk - een St. Michiel, een St. Jooris - zijn schimmelrijders. Hier te lande voorspellen witte peerden geluk. Hier mee staat in verband Sartorius p. 192. “Ghy hebt vier witte voeten” en “'t witte kind,” wat een gelukskind, een zondagskind beteekent en overeenkomt met Iuvenalis gallinae filius albae.

Eertijds mochten witvoetige peerden de poorten der vlaamsche steden tolvrij binnengaan. In Haspegouw geldt nog het spreekwoord koeien met witte voeten mogen op het kerkhof grazen (= zijt ge wel gezien van de overheden dan bekomt gij voordeelen). In die oude voorstellingen en gebruiken zal wel de oorsprong van gezegde spreekwijzen liggen.’

Te Brugge als een speelmaat een lastig en zeer wankelbaar spel gespeeld heeft in het kaarten, en dat het zoo wat tegen verwachtinge nog in 't beste keert en goed uitslaat, dan zegt men, ‘'t Slaat dan nog wit uit.’

_**_*

‘Men kan den Fries gelooven want hij heeft zijn haren met de vingeren aangeraakt.

[p. 30]

‘Haar en baard waren bij de oude Germanen de kenteekens van vrije mannen, en de aanraking daarvan gold bij het zweren als een heilige eed. De Friezen hadden voor gewoonte, de hoofdharen aan de linkerzijde een weinig naar vooren te halen en daarop de vingeren der rechterhand te leggen.’

Bovengemelde spreuken en gebruiken zijn getrokken uit den 10den jaargang van het tijdblad Volkskunde, bl. 68-69. Zij zijn medegedeeld door den Heer A. De Cock, en zullen, 't is te hopen, bij de liefhebbers en lezers van ‘Biekorf’ willekom heeten, en hun herinneren dat de oude gebruiken en geplogentheden, die ons Vlanderen en ons volk eigen waren of nog zijn, dienen met alle zorge en vlijtige nauwkeurigheid verzameld en aangeteekend te worden.

D.L.

DE Dietsche namen der maanden geraken hoe langer hoe meer in gebruik en in aanzien

Al de gevallen en de geschriften noemen, waarin men ze tegenkomt, ware onmogelijk; enkel wille ik er hier eenige aanhalen.

In het belangrijk en aantrekkelijk werk: Brieven van den Eerweerden Pater Remi Louwyck, van 't Gezelschap Jesu, in twee boekdeelen uitgegeven bij den Heere Callewaert-De Meulenaere, te Iper, leest men maar effen op van Nieuwjaarmaand, Hooimaand, Koornmaand, Wintermaand, enz....

Op de ‘Gazette van Brugge’ staat op het voorblad, al den eenen kant, de latijnsche en, al den anderen kant, de dietsche name, om iedereen te voldoen en te onderwijzen.

Het verdienstelijk tijdblad ‘Ons Volksleven’, dat door de bedrevene hand van J. Cornelissen en J.B. Vervliet opgesteld is, en te Brecht, bij L. Braekmans verschijnt, heeft ook die benamingen aangenomen.

In 't algemeen wordt die benaminge aanveerd en gebruikt in bijna al de tijdbladen voor onze vlaamsche leerknapen, en als de Vlamingen hierin, gelijk in gewichtiger zaken, de spreuke verstaan ‘alle male meê’ en weten dat ‘de toekomst hoort der jeugd’ dan mogen ze overtuigd zijn dat die benamingen burgerrecht en leven zullen verkrijgen.

R.D.C.

Vrage

‘HET gebeurt dikwijls dat men van quaede betaelders, van taypayen, van twistmaekers, krijgt dat men kan.’

Sermoenen van De Vloo, VII, 246.

Het woord taypayen, hoe wordt het uitgesproken en uitgeleid?

[p. 31]

WIE om mij en het Evangelie zijn leven zal verloren hebben, die zal het behouden.

Marc.

Dewijl hij in korten tijd tot de volmaaktheid geraakte, zoo heeft hij langen tijd geleefd.

Sap. IV, 13.

† Zalige gedachtenis van den heer Frederic Buyle, broedermissionnaris der Congregatie van het Onbevlekt Hert van Maria te Scheut, geboren te Sint-Niklaas den 23 December 1869, ingetreden te Scheut in December 1891, zijne geloften uitgesproken den 20 Maart 1893, naar Congoland vertrokken den 6 April 1893, overleden te Berghe-Sinte-Marie (Congoland) den 20 November 1897.

't Dagelijksche brood te winnen,

met mijn timmerstiel, was schoon;

doch, mij sprak een stem van binnen

van een meer verheven loon,

bij den Oppermeester. Broeder

wilde ik worden; en ik ging,

ver van vader, ver van moeder,

Congowaards, als zendeling.

O, hoe kwam mijn stiel te stade!

Huis en klooster, school en kerk

mocht ik tim'ren, vroeg en spade,

voor het groot beschavingswerk.

Licht was mij de last op aarde,

kort de werktijd, hoog de loon;

en de schat, dien ik vergaarde,

volgt mij in des Meesters woon.

A.J.

Spinnewiel
(Gehoord te Hulste)

WIEL, groot houten wiel.
Asse, waarop het wiel draait.
Handhave, op het einde van den asse.
Peze, rond het wiel en rond den toortel.
Toortel, die de beweging overzet.
Spille, die in den toortel vastgemaakt zit en mededraait, en waarop men de pijpen steekt.
Pijpen, stokskes hout die dienen om het gaarne op te winden.
Vlieger, die het gaarne opdraait.
Haken, in den vlieger om den draad te leiden.
Oogske, lijk ne groote kop van een naalde.
Vilten, twee liggende arms van biezen, waartusschen de toortel zit, en waarin de spille draait.
Stijpers, twee rechte arms waaraan de vilten zijn vastgemaakt.

[p. 32]

 

Wippe, waarmede men het wiel in beweging brengt.

 

Pooten, viere.

 

Wielbak, in de midden, voor 't een en 't ander in te steken.

 

Klossen, pijpen volgesponnen.

 

Lutterpeze, om de klosse vast te maken.

 

Manneke, waarin dat de rokke zit (quenouille).

 

Rokke, om het vlas op te doen.

 

Rokhuis, waar het vlas vast zit.

 

Haspe, getuig om het gaarne van de klossen te haspen of af te draaien.

 

Haspewinde, waar het gaarne van de klossen op gewonden wordt.

 

Vrongskes gaarne, afgehaspt gaarne.

 

Oogskes, om den draad te leiden op de haspewinde.

 

Hekels, om het vlas te kammen (groef en fijn).

 

Hekelmes, om de hekels te kuischen.

G.V.d.P.

DE oordnaam Zonnebeke beteekent, evenals deze van Sonneborn bij Waldkappel in Hessen, de beke die langs den zonnekant van den heuvel, in 't warme Zuiden vloeit. Nog andere oorden ontleenen aan die ligginge hunnen zonnename. Men schreef Sonnebeca in 1142 en door den bekenden omklank van u in i, Sinnebeka in 1072.

J. Cl.

VROEGER was er in de kerke van Thielt 'ne grafzerk met het volgend opschrift:

Hic jacet Joes Spierinck, qui obiit anno Dni 1376, 13 kalend. Novembris.

Daarnevens lag Alexander Spierinck, baljuw van Vlanderen, overleden den 29 van lentemaand 1402, over den welken wij in eene oude handveste lezen:

‘Hy hadde doen dooden, in zynen tyt dat hy souverain was, meer dan vyf duusent persoonen; ende hy was van den laetsten persoon ghedachvaert voor 't anschijn Godts op den derden daeghe, andere zeggen den achtsten. Ende 't ghebeurde dat Alexander, op den derden dach, met den bal catste en zeyde; Ic was eerghisteren ghedachvaert voor God, ende ick ben nog hier; ende van stonden aen, viel ter aerden ende hij starf. 't Welck een groot teeken van God was, om een exempel voor andere om rechtveerdighe justitie te doene.’