Biekorf. Jaargang 9

Beeknamen

MEN weet niet veel van den inval der Franken in ons land; velen en weten niet eens van waar de Franken gekomen zijn. Anderen verkeeren in de meening dat de Franken enkel door onze streken getrokken zijn om in Gallië een nieuw rijk te stichten; ze denken er niet eens op dat de Franken onze voorouders zijn en de roemweerdige daden van dat heldenvolk worden de Franschen aangerekend en toegeschreven.

De oorkonden ontbreken.

Waar zal de geschiedvorscher zijn bescheed halen? Op welke getuigenissen zal hij steunen om dit duister tijdvak op te helderen?

Het beeld der beschaving van die tijden zal hij met andere stukken en bewijzen weten op te bouwen.

[p. 23]

De grond spreekt waar hij nauwkeurig ondervraagd wordt.

Onze Franken spreken tot op den dag van heden Nederfrankisch.

De oordnamen duiden ons de nederzettingen der Franken aan in ons land.

Zoo welsprekend zijn ze, dat ze na 't verloop veler eeuwen nog een tafereel van de geschiedenis ontrollen.

Beste lezers, als ge de jeugd moet richten en opleiden, als ge de jongelingen liefde tot het vaderland moet inboezemen en lessen in 't verleden, tot zelfs bij de fiere en vrije Franken gaat zoeken, toont onze dorpsnamen als gedachtenissen van dit roemweerdig volk en als bewijzen van hun verblijf en hunne vestiging in ons land!

De jongeling kent en bemint onze dorpen; met hunne eigenheden, hunne landschappen en ook met hunne schilderschoone namen zitten ze in zijn wezen vergroeid.

Toont dat die dorpen hunnen oorsprong en hunnen naam aan de Franken te danken hebben; toont dat menigeen van die dorpsnamen een bescheed, een wetenschappelijk bewijs van den inval der Franken kan leveren.

Aldus zal 't duister verleden herleven. Zoo zal die leerzame bladzijde uit de geschiedenis belang wekken.

_**_*

Wij hebben in onzen opstel over Rumbeke eene schreve getrokken van Limburg tot aan de Warthe, welke, in de Oder vloeit, en gezien dat zij tot grens dient tusschen het Nederduitsch en het Hoogduitsch spraakgebied.

In 't Noorden dezer lijn worden Nederfrankische en Nedersassensche tongvallen gesproken.

Trekt nu eene schreve West van Olpe, tusschen Mühlheim en Essen, langs Wesel naar Doesborg en Zutfen en van daar Westwaarts naar de Zuiderzee: deze lijn dient tot grens tusschen het Nederfrankisch en het Nedersassensch spraakgebied.

Het Hoogduitsch taalgebied wordt ook in menigvuldige gouwspraken verdeeld; 't zou ons te ver leiden moesten wij hier de grenzen van de Hoogduitsche spraakverdeelingen aanwijzen.

[p. 24]

Men onderscheidt nagenoeg met Eerw. Heer A. Dassonville, in Biekorf III, bl. XII, het Middenduitsch en het Opperduitsch.

Het Middenduitsch bevat het Middenfrankisch en het Opperfrankisch, en het Opperfrankisch vervalt verder in het Rijnfrankisch en het Oostfrankisch.

Het Opperduitsch bevat het Allemannisch en het Beiersch dat ook in Oostenrijk gesproken wordt.

't Is vooral Braune die eenig licht op die verdeeling geworpen heeft in den eersten jaargang van de Beiträge zur Geschichte der Deutschen Sprache und Literatur en in zijne merkweerdige spraakkunst van 't Oudhoogduitsch.

Daar kan de lezer verder bescheed vinden.

_**_*

Tacitus kent omtrent vijftig Germaansche volksstammen; hij beschrijft hunne zeden en uit zijne aanduidingen en deze van andere Roomsche schrijvers kunnen de geleerden toonen waar die stammen gehuisvest waren.

In de 4de en de 5de eeuw beginnen de zwerftochten en de landverhuizingen der Germaansche volkeren; maar 't is nu onder andere namen dat zij het aanschijn van Europa doen veranderen.

Wie geraakt er wijs uit dat zwarmen van de volkeren, uit dien zoogenoemden inval der Barbaren?

Onder 't Roomsch beheer woonden hier Kelten.

De Vlamingen zijn echter van Germaansche afkomst. Welke Germanen hebben er onze streken bevolkt? Welke Germanen zijn op onzen bodem met de overblijfsels der voorhistorische of oortijdsche en der Keltische bevolking de kern van ons Dietsch volk, de voorouders der Vlamingen geworden?

Door den kamp tegen het Roomsch keizerrijk zijn de kleine Germaansche stammen in elkander geslegen en tot groote volkeren bedegen.

De Sigambers worden Saalfranken; de Amsivariërs, Rijnfranken (Ripuarii) of Middenfranken; de Katten, Opper- en Oostfranken. Tubanten, Usipiërs en Tencters versmelten met andere stammen tot Allemannen. Uit de

[p. 25]

Cherusken en de Chauken zien wij Sassen, uit de Hermunduren, Thuringers, uit de Marcomannen, Beieren groeien. De Friesen echter bewaren hunnen naam en hunne zate uit den tijd van Tacitus.

_**_*

Bij uitwijkelingen zijn de namen van het vaderland veelal in zwang.

Bij de Germaansche stammen die onze streken bevolkt hebben zullen wij de oordnamen aantreffen, die ook tot heden toe in 't stamland dier eigenste Germanen bewaard zijn gebleven.

't Is aldus dat de oordnamenkunde zulk eene gewichtige hulpwetenschap der geschiedenis geworden is.

't Zijn waterloopen, welke de Germanen eerst op ons grondgebied in hunne eigene tale zullen benoemen; 't is bij de waterloopen immers dat zij een gunstig oord aantreffen om hunne nieuwe zaten neêr te slaan; 't zullen meest nieuwe beeknamen opkomen: de groote vloeden zijn immers sedert lang in 't Keltisch of in de taal der oortijdsche volkeren bekend.

Beeknamen zijn dus geschiedschappelijk bescheed uit het tijdvak van den inval der Barbaren; wij zouden nog andere getuigenissen aan de namenkunde kunnen ontleenen, maar deze benamingen zijn de voornaamste; beeknamen duiden ons rustoorden aan van uitzwarmende Germanen.

_**_*

't Verwondert ons grootelijks dat niemand opgemerkt en heeft dat Al in sommige duitsche oordnamen steen beteekent en dat onze vermaarde vlaamsche reiziger Busbeck het woord ael bij de Krimgoten met de beteekenis van steen heeft aangeteekend.

Men leidt het krimgotisch ael van 't gotisch hallus, rots af, maar de taalgeleerden moeten tweemaal hunne eigene klankwetten van overeenkomst tusschen bekende germaansche woorden en 't krimgotisch geweld aandoen, om deze afleiding te kunnen staven.

[p. 26]

Kan de oordnaam Aelbeke met dit woord in verband gebracht worden en moet hij dus onder de steenbeken gerekend worden? Of beteekent âl moeras, of volgens anderen watergeul, en is Aellbeke eene beek, welke door eenen moerassigen bodem vloeit of eene diepe groeve, mits omroering der aarde, door den grond heeft gewroet?

Wat er ook van wezen moge, die naam was bij de Franken inheemsch; de Nederfranken hebben hem in hun stamland gekend: er ligt eene Alebeke niet ver van Emscher. Een oord Albach treffen wij ook aan bij de Middenduitsche Franken.

_**_*

Cruybeke en kunnen wij niet uitleggen; moeten wij echter eene gedaante van 1299 aanveerden, 't zou eene verbastering zijn uit Crumbeke en dan vallen wij op den bekenden naam Crombeke, die veel bij de Franken in gebruik was en geenen uitleg noodig heeft, even als Hoorebeke, van 't oudfrankisch woord hore, modder, dat heden nog bij 't oudsprakig frankisch volk van West-Vlanderen verstaan en gebruikt wordt.

Langs alle kanten vloeien er Hoorebeken, en hebben er dorpen en buurtschappen aan dien beeknaam hunnen naam te danken, zoowel bij onze Nederfrankische stambroeders als bij de Middenduitsche Franken. Ge hebt Horbeke, een goed bij Meschede, Horbeke, een hof bij Billerbeck, Horpecke bij Rhenegge in Waldeck, om van de Horbeken bij de andere Franken niet te gewagen.

_**_*

De naam Lebbeke was ook bij de Franken bekend. Daar bestaat een Lebecke bij Hombressen, Noord van Cassel. Die gedaante komt overeen met onze gedaante van 1197 en de gedaante Letbike van 1234 van den Hessenschen oordnaam is dezelfde als onze gedaante Lietbeka van 1003 en Liebeke van 1280, welke ons naar een oud naamdeel hlita, helling, verzenden.

_**_*

[p. 27]

De oorden die Lembeke heeten onder de Nederduitsche en onder de Middenduitsche Franken zijn te menigvuldig om hier aangestipt te worden; 't en zal niemand verwonderen dat er ook op onzen Nederfrankischen bodem aangetroffen worden. Best wordt deze naam als de Leembeke, als de vliet die door 't leem vloeit met Förstemann uitgeleid.

_**_*

De Marbeke bij Soest is de moerasbeek; de Mikilonbekie bij Münster is de groote beek; de Rosbike bij Brilon is de peerdenbeek, de Silbike bij Brilon is de sluisbeek; iedereen zal in die Nederfrankische namen van het stamland de weergade onzer Nederfrankische dorpsnamen erkennen.

_**_*

Van 't jaar 400 voort is de bekende tweede klankverschuiving gebeurd, waardoor de Hoogduitsche tongvallen van de Nederduitsche gescheiden wierden, en door dewelke eerst de Beieren en Allemannen, later ook de Opper- en de Middenfranken aangetast wierden. De Nederfranken en de Nedersassen bleven er vrij van.

Door die klankverschuiving hebben wij 't Hoogduitsch woord bach nevens ons Nederduitsch woord beek.

Dat verschijnsel openbaart ons een geheim van de bevolking en de bezetting van ons vaderland door de Franken.

Dat er Franken onder de Gallen in 't Walenland wonen is onbetwistbaar.

De oudheden bewijzen 't; de Germaansche woorden in de taal en de Germaansche oordnamen bij de Walen komen de navorschingen der oudheidkundigen bevestigen. Welke Frankische stammen zijn er naar 't Walenland uitgezwarmd?

De Walen vermoeden dat het Rijnfranken, Ripuarii zijn.

Zij hebben gelijk.

De dorpsnamen, die van de benamingen van waterloopen

[p. 28]

voortkomen, luiden bais of bise in den uitgang, van bacia, door klankwijziging bicia, van 't verschoven woord bach.

Ware die uitgang ons Nederfrankisch woord beek en niet de verwaalsching van bach, hij zou beck luiden, zooals in de menigvuldige Saalfrankische dorpsnamen van Fransch-Vlanderen, waar onze Dietsche taal voor de Fransche moest wijken.

Zooals de kostbare oudheden der vermaarde toogzalen van Namen en Charleroi van Rijnfranken voortkomen, zoo hebben ook de Waalsche oordnamen in bais hunnen oorsprong aan Rijnfrankische nederzettingen te danken: de uitkomsten der taalwetenschap zijn daar om de leering der geschiedenis te bevestigen.

't Zou ons genoegen doen, toonde men ons dat dit merkweerdig verschijnsel ook door anderen wierd waargenomen.

J. Claerhout