Biekorf. Jaargang 8

Geschiedenis der Heilige Elisabeth van Ungarn,

Landgravin van Duringen (1207-1231), door Graaf de Montalembert, vertaald door de EE. HH. August Cuppens, Guido Gezelle en Aⁿ, uitgegeven door A. Siffer, te Gent.

‘Sinte-Elisabeth, wier aandoenlijk leven, wier beminnelijke deugden, wier heerlijke wondernissen de heele wereld door vermaard werden, is, van oudsher in ons vaderland bijzonderlijk vereerd geweest. Hare eigen dochter Sophia was trouwens de vrouwe van Hendrik II, hertog van Brabant, bijgenaamd den Groothertige; talrijke kerken en gast- of ziekenhuizen werden hier in ons land gesticht en onder hare aanroeping gesteld; de schoonste gebeurtenissen van haar leven worden nog verhaald onder het volk.

Maar niemand en heeft ooit haar leven zoo schoon, zoo verrukkelijk schoon beschreven, als wijlen Graaf de Montalembert.’ (bl. 2-3 van het Kort Voorbericht).

Dat is de waarheid: niemand tot hiertoe heeft den Benedictijner Abt dom Guéranger tegengesproken, die eerst het werk kende en keurde, en den twintigjarigen Graaf verzekerde ‘dat hij een meesterstuk geleverd had,’ daarmee bedoelende niet enkel het zalvend zoete, het stichtend sterkende van den inhoud, maar ook de volslagen volmaaktheid van den vorm, gekuischt en bezorgd, zonder schade voor bevalligheid en eenvoud.

Vader Vondel schreef eens: ‘Yet van d' eene tael in d' ander door eenen engen hals te gieten gaet zonder plenghen niet te werck.’

[p. 186]

Nu, voor mannen - zooals de Eerweerde Vertalers - die hert en geest hebben, ja, voor het heilige, maar ook oog en oor voor het schoone, maakten de vereischten tot kunstproza, waar zij het Fransch zouden in overgieten, een even ‘engen hals’ als rijm en mate, waar Vondel op wijzen wilde.

En wel! hier is niets ‘geplenght’: geen dropken van het smakelijke, voedzame vocht, dat uit de Fransche penne vloeide, en liep verloren noch te kwiste.

Neen 't, verre van daar! de Eerweerde Vertalers hebben er, met bedrevene hand en kieschkeurigen smaak, zelfs nog een greepken middeleeuwsch kruid te meer bijgemengd, dat er wonderwel in doet.

O onze eigen Dietsche moedersprake! Wat een toovertaal voor wie ze kent in haren vollen rijkdom: in haren kinderlijken eenvoud, in hare jeugdige bevalligheid, in hare mannelijke kracht; met al de ingeboren, al de aangewonnen gaven, die ze dankt aan de goedheid Gods, en mede aan het noeste, kunstgezinde werk van ons christen Vlaamsche volk, door zooveel eeuwen heen!

Dank den Eerweerden Heeren Vertalers, dank in 't bijzonder aan den onvergelijkelijken meester D^r Guido Gezelle! Vast en vooral, om den glans en geur van deugd en heiligheid, die uit hun werk over de zielen gaan zal van ons christen volk! En dank nog, omdat hun werk aan onze jongere schrijvers den gulden middelweg, den waren, aanwijst tusschen de dorre zandheuvels van het Officiëel Nederlandsch en de morsige diepten der straattaal.

Leest, als een staalken, de schoone bladzijde 87-88, nopens de ‘tranen’.

... Aldus blijkt het hoe deze jeugdige en vrome vorstin van den hemel de gave van tranen ontvangen had, de gave van die zoete en verfrisschende tranen, die veropenbaren wat onuitputbare schat van genaden en van hemelschen troost in de diepe gronden eener ziel kunnen besloten liggen. Hare levensgezellinnen verhalen dat hare tranen, hoe overvloedig zij ook mochten zijn, nooit noch eenigszins de schoonheid en de helderheid van haar wezen en schonden. Overigens deze genade en was aan haar alleen niet gegeven, het heel christen volk van dien gelukkigen

[p. 187]

tijd was ermede bevoordeeligd, en was even sterk en eenvoudig als Elisabeth. Zouden zij de macht van tranen niet begrepen hebben, die vrome geslachten, die op zulk eene aandoenlijke wijze de tranen vereerden, die Jesus weende over het graf van zijnen beminden vriend Lazarus? Tranen blinken door geheel de dichtkunst en door al de godvruchtige uitboezemingen dier mannen uit de middeleeuwen.
Dit ‘zielenbloed’ zoo Sint Augustijn de tranen noemt, dit ‘hertewater’ zoo onze oude sprokensprekers ze heeten, sprong bij beken uit hunne oogen: weenen, dat was bij die eenvoudige en godvruchtige zielen een slag van gebed, 't was eene inwendige en tevens uitwendige godsdienstigheid, 't was eene teedere en stilzwijgende opdracht, die hen deelachtig maakte, zoowel aan de smerten en de verdiensten Christi en van zijne Heiligen, als aan al de handelingen der Heilige Kerk. Naar het voorbeeld der gelukzalige Dominica van den Paradijze, wieschen die, onze middeleeuwsche voorouders, met hunne tranen de smetten hunner zielen af, en betaalden ermeê, gelijk Sinte Odila deed, voor de zonden van die ze op de wereld bemind hadden; opgevangen door de Engelen en vóór de voeten van den Vader der Bermhertigheid gebracht, zoo werden de tranen in den Hemel ontvangen als kostbare geschenken van berouw en van heilige liefde.
En 't waren de zwakke vrouwliên, het ongeleerd volk niet alleen die aldus de zoetigheid en de macht der tranengave besiefen; slaat de eerste de beste middeleeuwsche geschiedenis open, en op iedere bladzijde zult gij bemerken, hoe vorsten, koningen, ridders, hoe gansche legers van menschen, ja, hunne herten eenvoudig- en onwillekeuriglijk konden uitweenen. Al die mannen van ijzer en staal, al die onverwinnelijke dapperen, droegen een hert in hunnen boezem dat zoo week en zoo eenvoudig was als het hert van een kind, zij en waren nog niet valsch genoeg van zeden om over de ingeboren onschuldigheid hunner gevoelens beschaamd te zijn of om ze te loochenen. Zij en hadden in hunne zielen de bron nog niet laten uitdroogen of toe vriezen van de eenvoudige, reine en machtige ontroerdheden, van dezen goddelijken dauw die het leven van den mensch bevrucht en verheerlijkt.
Wie en herinnert hem de onsterfelijke tranen, het weenend gesnik niet van Godevaart van Bolloen en van de eerste kruisvaarders, als zij, na zooveel wondere heldendaden, na zooveel kwade tegenvallen, den eersten keer het graf Christi zagen, dat zij kwamen vrij te vechten? En later, en was het Rijkhard met den Leeuwenherte niet, die in bittere tranen uitborst, op het zien van Jerusalem 's heilige Stad, die hij niet vrij en had mogen krijgen?
De biechtvader van Sint Lodewijk, Koning der Franschen, verhaalt van zijnen biechteling: ‘Wanneer ze in de litanie aan deze woorden kwamen: “Ach God en lieve Heere, wij bidden

[p. 188]

U, verleent ons de bronne van tranen,” dat die heilige Koning dan godvruchtiglijk daarbij voegde en zei: “Ach! Heere mijn God, ik en dar u voor mij de bron van tranen niet vragen, maar laat mij daaruit eenige kleine druppelkens hebben om de dorheid mijns herten ermêe te lesschen en dat zal mij genoeg zijn!...” En hij bekende 't later heimelijk aan zijnen biechtvader, dat God hem somwijlen tranen verleende, terwijl hij aan 't bidden was, tranen die, wanneer ze nederwaards en tot binnen zijnen mond vloeiden, uitnemende aangenaam en zoetsmakelijk waren, niet alleen in zijn herte maar ook op zijne tonge,’ zei hij.

Eug. De Lepeleer