Biekorf. Jaargang 7

Een Heidensch Kerkhof

OP vele dorpen vindt men nog oude schoone landboeken, met de beschrijving erin van al de gronden die onze voorvaders bebouwden, met gekleurde teekeningen die de verdeeling der akkers aanduiden, met de nauwkeurige bepaling der oppervlakte van de landerijen en der ligging van de huizen.

't Is een waar genoegen in die lijvige boekdeelen te snuisteren, want ge 'n staat daar niet voor drooge nummers, maar wel voor de schilderachtige benamingen van bosch en beemd, van hof en land, van wijk en straat, die van mond tot mond overgezet en eeuwenlang bewaard wierden.

De wetenschap der namen is van groot belang.

De nederige naam van eene straat of van een buurtschap, de eigenaardige benaming van eene boerderij of een veld,

[p. 343]

zonder schijnbaar bedied, kan, voor die ze wikt en weegt, keurt en schat, den naam of de gedachtenis van een volk bewaren, hetwelk daar vroeger, in tijden van volkszettingen en uitwijkingstochten is aangeland.

Bij de wieg vaneen volk en ontbreken maar al te dikwijls de schriftelijke oorkonden.

De nederige oordnamenkunde is soms de eenigste bron van licht, de eenigste getuige uit het grauw verleden voor de vorschende geschiedeniskunde.

Stelt belang in de oude landboeken uwer dorpen; bewaart ze met zorge; openbaart den schat hunner namen, die nu onder 't stof begraven ligt, zonder nut voor de geschiedenis... en wie weet wat er daaruit te voorschijn zal komen!

Pitthem, een der schoonste dorpen van ons geliefd en eigenaardig West-Vlanderen, bezit ook een dier kostbare landboeken.

Hij dagteekent van 't jaar 1760.

Hij en is niet oud, zult ge zeggen; maar 't lieve en 't eigene der voortijden verdween enkel met de fransche omwenteling en al wat van de voorgaande eeuw komt, ligt reeds zoover van ons verwijderd en heeft de kleur en den geur van 't oude trouw bewaard.

't Is in dien landboek dat wij 't genot hadden een heidensch kerkhof aan te treffen.

Die landboek heet:

Nieuwen Ommelooper ende Terrier der Prochie van Pitthem, nieuwe gemeten ende belegert by my gesworen landtmeter slandts van den vryen, begonnen te meten inde maendt ougst 1759 ende voleyndt in de maendt January 1760.

Die gezworen landmeter was even ervaren in 't schrijven als in 't meten, want 't is een echt vermaak zijn keurig geschrift te lezen

't Is onder n^r 73 van 't 21^e beghin dat wij de volgende merkweerdige aanteekening gevonden hebben:

Carel van Severen by coope in d'amortisatie commende van den disch van Pitthem, noorb daeraen een behuysde erfve genaemt het heydens kerckhof, paelende oost de straete, zuyt het voorgaende, west ende noort het volgende.

[p. 344]

't Spreekt van 's zelfs dat wij getracht hebben verdere bescheeden nopens dit belangwekkend heidensch kerkhof op te sporen.

Ten gemeentehuize van Pitthem berust er nog een andere landboek van 't jaar 1666; 't heidensch kerkhof staat er ook vermeld onder N^r 1607. Het behoorde alsdan aan den disch van Pitthem en 't wordt beschreven als volgt:

Eene behuusde erfve, ghenaemt het beyndens kerkhof, paelende oost t'straetken, suut tvoorgaende, west ende noordt tnaervolgende, groot I^c XXXI roeden.

Raadplegen wij eenige rekeningen van den disch van Pitthem. Ten jare 1743 lezen wij:

Carlo Coussens f^s Joachim van cheyns van 46 roen behuysde erfve ghenaemt het heydens kerkhof, het 14de jaer van 27 tich.

15-0-0.

In 't jaar 1678 komt het heidensch kerkhof nogmaals in de dischrekeningen te voorschijn:

Gillis Braecke te voorent Jan Doby van cheynse van 46 roen erfve ghenaempt het heyden kerckhof, paelende oost de straete van Italien naer den Pitthemmeulen, zuyt den heere van Hoyghem, west ende noort dhoirs Theoder Vandermeersch t' 20^e jaer van 27.

5-4-0.

Ge leest daar de aanwijzing eener straat gaande van Italien naar den molen van Pitthem.

Een spreekwoord zegt dat alle wegen naar Roomen leiden; en meent echter niet dat wij hier met eenen Italiaanschen weg te doen hebben. 't Italien hier aangestipt is nog een merkweerdig overblijfsel van 't verleden; 't is de naam eener herberg die nu nog bestaat en gelegen is langs den grooten steenweg van Pitthem naar Thielt, op 112 meters afstand van 't heidensche kerkhof.

In de nabijheid dier herberg begint de kleene buurtweg, die slinks weg, langs het kerkhof naar den molen van Pitthem loopt.

Italien is eene dier oude landsche herbergen, die de eene na de andere met den ouden tijd, met de menschen en de gebruiken van den ouden tijd, verdwijnen.

[p. 345]

In 't jaar 1683 moest de wet van Pitthem eene verklaring opsturen naar de hooghe ende moghende heeren van den Raede in Vlaendersn, nopens 't getal herbergen, hunne ligging en den tijd van hun bestaan.

Wegens Italien getuigden zij dat die herberghe aldaer is ghehouden gheweest van alle oudde ende immemoriaele tijden.

Ten jare 1652 staat het heidensch kerkhof onder eene andere benaming bekend:

Denis Piscaert van pachte van 44 roen lants ghenpt S^te Hilarius Hofveken west van Pitthemmuelene naer Italien: dit over III jaer van VII.

II-V.

Velen en hechten geen geloof aan 't bestaan van dit heidensch kerkhof.

Ze beweren dat er daar vroeger eene kerke of eene bidstêe gestaan heeft en dat de christene menschen in den omtrek begraven wierden.

Zouden ze soms geen gelijk hebben en is die meening door niets gestaafd?

't Berusten te Brugge, onder de handvesten van den Staat, twee boeken waarin de ontvangsten van de renten aangeteekend staan.

Ze dagteekenen van 't jaar 1622.

Daarin lezen wij:

De Vde partie staende fol. XII int cohier voors. is een stick landts groot II^e LII roeden, palende west aen de straete, oost an het capellestratken, zuyt ant capelle kerckhof ende Jo^r Regnier du Chalon.

Het stuk land hier aangeduid paalt aan 't heidensch kerkhof, dat hier 't Kapellekerkhof genoemd wordt.

't En is geen twijfel meer aan: 't geldt eene begraafplaats aan eene christene bidsteê gehecht.

Wat beteekent die naam?

't Capellekerkhof is de eigendom van een Capelaanschap.

Wij kwamen 't kerkhof reeds tegen onder de eigendommen van den disch: maar 't moet vroeger deel gemaakt hebben van de goederen die, door de milddadigheid onzer voorouders aan de kerk geschonken wierden.

[p. 346]

Blijkens de oorkonden van het kerkbestier bestond er een caplaanschap van Sint Hilarius in de kerke van Pitthem; van daar dat de grond, die aan dit caplaanschap geschonken was, den name van Sint Hilarius hoveken heeft gekregen en in de rentenboeken der heeren van Pitthem ook 't capellekerkhof genoemd wierd.

Wat verstaat ge door een caplaanschap?

't Was eene geestelijke weerdigheid met een inkomen dat eraan verbonden was; die dit inkomen genoot was verplicht op een bepaalden altaar der kerk, vier of vijf maal te weke Misse te doen en verders den pastor in zijn herderlijk ambt bij te staan, of als scholasticus of schoolpriester de jeugd te onderwijzen, of onder de kerkelijke plechtigheden den orgel te spelen.

In 't jaar 1565 was de caplaan van Sint Hilarius scholasticus, zooals zijn navolger, die in 1896 het Sint Hilaris hoveken heeft omgegraven.

J. Claerhout