Biekorf. Jaargang 7

[p. 337]

[Nummer 22]

Van den Oorsprong der Schrijfkunste

DE sineesche schrijfkunste zou een schrikkelijk waren kwelschrift zijn, en hadden de inwoners van 't Hemelsch rijk niet een zeker getal stamteekens uitgekozen, die zij poe heeten, de Europeanen sleutels; zij zijn 214 in 't getal, en volgen rote of reke, voor zoo vele als dat zij een, twee, drie of meer schreven of reken bevatten, tot en met den laatsten poe of sleutel, die tot 17 stokken, beenen of schreven heeft.

Daar Sina het licht der beschaving verspreidde in 't uiterste Oosten, zoo volgt eruit dat meest al de volkeren der naburige landen, Tonkin, Korea, Japan, enz. de sineesche teekens aangenomen hebben, en volgens de noodwendigheden hunner eigene talen veranderd.

In de eerste helft van de achttiende eeuwe voor Christus vond een Japander, Ki-bi-ko bij name, een merkelijk eenvoudiger schriftwezen uit, dat daarom kata-kana genaamd wierd, dat is helft der teekens.

De Japanders en behielden dat kata-kana niet,

[p. 338]

en, hedendaags, gebruiken zij, benevens de sineesche boekstaven, die nu in de geleerde werken gebezigd worden, drie andere boekstafwezens, te weten: Hira-kana, Man-yo-kana en Jamato-kana; dit laatste wordt meest van al gebruikt. Daarenboven hebben de Japanders een loopend geschrifte, dat So-chô heet, of gersachtig in 't Dietsche, en dat wel trekt op het sineesch loopend geschrift Thsao.

De Koreanen namen ook het sineesch schriftwezen aan, maar nu en wordt het maar gebruikt in geleerde werken.

In de vierde eeuwe onzer tijdrekeninge, wierd een ab uitgevonden, genaamd Ghin-boen, dat misschien ook uit het Sineesch vereenvoudigd was.

Anderen meenen dat het overgenomen wierd uit het hindostansch schrift, het Sanskrit of Dévanâgari, en dat het in zwang gebracht wierd door de Boeddhische zendelingen.

Wat de oorspronkelijke oudamericaansche, azteksche en mexicaansche schriftwezens betreft, daar kan men weinig over zeggen, omdat de opheldering ervan tot nog toe te weinig gevorderd is. Die schriftwezens hebben nu het uitzicht van een beeldraadsel of rebus, dan schijnen zij klankbeeldend, zoo als in 't volgende voorbeeld: Teocaltitlan, dat is 't volk in de nabijheid van den tempel, en 't wordt geschreven met het teeken tempel, teocalti, en met het teeken tanden, tlan. Daarenboven wordt de lezing van het eerste teeken ook uitgeleid door het teeken lippen, te, en het teeken weg, o.

In zulk een schriftwezen en heeft ieder klankteeken eindelijk maar de weerde en de kracht meer van den eersten boekstaf, die gewonelijk de wortelstaf is van het woord.

III. - De Schrijfkunste in 't oud Oosten.

Kegel-, wig- of spijkerschrift.

Wij verstaan daaronder het schriftwezen dat ontstond en verspreid wierd in de deelen van Africa en Asia, die onze oude voormenschen bekend waren, en wij sparen voor het einde het egyptisch schriftwezen, dat

[p. 339]

waarschijnelijk de oorsprong is van al onze hedendaagsche klankteekens.

Het spijkerschrift van de Chaldeeuwen komt van de Assyriers en van de Meden; het wierd ingevoerd in Suziana, in Persenland en zelfs in Armeniën, en 't en viel maar in onbruik in de eerste eeuwen onzer tijdrekeninge. Men kent onder anderen een spijkerschrift dat den name draagt van eenen koning der Parthen, die tusschen de jaren 77 en 111 na Christus heerschte. Dit schrift, dat eerst maar beeldend en was, heeft zijnen name gekregen van de schreven daaruit ieder schrijfteeken samengesteld is; die schreven hebben de gedaante van eenen kegel, van eene wigge, van eenen beitel, van eenen nagel of spijker, 't gene voortkomt uit de gewoonte van dit volk, die op weeke, poteerden tegels plachten te schrijven.

Eenige dezer spijkerschriften waren gedachtbeeldend, maar het grootste getal verbeeldden staven; eenigen waren enkel, en verbeeldden eenen klinker en eenen medeklinker, anderen waren samengesteld en verbeeldden verschillige medeklinkers. Zoo als in 't Japansch, is dit een voorbeeld van lettergrepend schrift, behoorende tot een overgangstijdstip en dat moest leiden tot het boekstavenschrift.

Men vermoedt dat het spijkerschrift buiten Asia verspreid wierd en oorsprong gaf aan verschillige cyprische schrijfteekens, die zoo lange de scherpzinnigheid der geleerden te leur gesteld hebben en wier volkomene uitlegging maar en dagteekent van 't jaar 1874.

Een geleerde Engelschman, Sayce, On the Hamathite Inscriptions, meent dat zij rechtsnoers voortkomen van een beeldschriftwezen dat onlangs in Syrien en in Minder Asia ontdekt wierd, en dat schijnt te behooren aan den volksstam der Hittiten. Maar, omdat men tot heden nog de beteekenis dezer beeldschriften niet gevonden en heeft, is het moeilijk om te bewijzen dat zij oorsprong gaven tot het egyptisch schriftwezen.

Wij komen ten slotte aan die egyptische schrijfteekers, wier uitleg wij aan fransche geleerden verschuldigd zijn.

[p. 340]

In 1799 vond een fransch hopman of officier, in de nabijheid van Damiette, eenen steen met drie opschriften erop, die nu in het Britisch Museum te Londen ligt.

Aakerblad, Silvestre de Sacy en Young poogden nutteloos dezen steen zijn geheim te ontrukken; die eere viel den jongen Champollion te beurt, die, in 1822, de zoo lang gezochte ontlezinge ervan vond en bekend miek. De steen droeg drie koninklijke naamschriften, die, elk in 't zijne, beteekenden:

?......? Berenice
?.......? Kleopatra
?.......? Alexander

Door de opzoekingen van Champollion is bewezen dat de egyptische schrijfkunste bestond uit drie slag van teekens: beeldende, zinnebeeldende en klankbeeldende. De twee eerste waren enkel beeldschriften, die later in twee vakken verdeeld wierden: in 't eerste zijn er 22 schrijfteekens, die als staven geldden; dat wilt zeggen, dat ze de zelfste beteekenis hadden als de eerste staf van het egyptisch woord dat door het teeken verbeeld was; de tweede bevatte omtrent 300 lettergreepteekens, waarvan het meeste deel wisselluidig waren, te weten, dat zij verschillige klanken konden verbeelden. Het is verstaanbaar dat deze schrijfteekens, ofschoon ze zeer geschikt waren tot het versieren van gebouwen, toch niet gebruikzaam en waren in 't dagelijksch leven. Ook wierden zij, lang vóór onze tijdrekeninge vervangen door een schrift dat heden heilig- of godemansschrift genaamd wordt, en dat geschreven wierd van de rechtere hand naar de slinkere, terwijl de egyptische beeldschriften, naar beliefte in beide richtingen geschreven wierden.

Tusschen de 21 en 25ste vorstenoorije, dat is eenigen tijd na dat de Hebreeuwen Egypten verlieten, wierd het schriftwezen nog eenvoudiger en kwam het Dietsch- of volksschrift te voorschijne.

[p. 341]

IV. - Het phoenicisch schriftwezen; zijn Egyptische oorsprong; oude en jongere schriftwezens, die daaruit voortskomen.

Het phoenicisch schriftwezen bestond uit 22 boekstaven, die, ontleend aan het heilig- en aan het volksschriftwezen, de oorsprong waren van het Oud-Hebreeuwsch, van 't Oud-Persisch, en van 't Oud-Grieksch.

Dit schriftwezen is de oorsprong geweest van al de euroopsche geschriften en van een groot deel der asiatische en africaansche. Daaruit komt, zoo wij zeiden, het Oud-Grieksch, dat de oorsprong was van het Russisch, het Serbisch, het Koptisch en het Latijnsch, waaraan al de andere euroopsche schrijfteekens ontleend zijn: het Ierlandsch of Gallisch, het Runisch of Oud-Scandinaafsch, het Gotisch, verders het Duitsch, het Ungarnsch, het Poolsch en het Boheemsch.

Het sanskritisch schriftwezen, en dit van menigvuldige andere talen die er van afstammen, is nu nog zeer duister, en wij en durven niet staande houden, gelijk eenerhande geleerden het doen, dat het ook van het Egyptisch afstamt.

Om te eindigen dient er nog een woord gezeid te worden van eenige schriftwezens die, ofwel uitgevonden wierden, ofwel van onbekenden oorsprong zijn. Onder deze eerste is het Armenisch en 't Georgisch.

Het Armenisch wierd uitgevonden door Mesrob, 't jaar 404 na Christus' tijd, om de persische en de syrische boekstaven te vervangen, die bij zijne landgenooten in gebruik waren; later ging die Mesrob naar Georgiën, alwaar hij, in overeenkomste met koning Artchil, een boekstafwezen inbracht dat uit 38 teekens bestond.

De wilde volksstammen in America kennen, zoo als wij gezeid hebben, ook een slag van beeldschrift. De zendelingen, die ze zochten te bekeeren, kwamen groote moeilijkheden tegen om aan die wilden het Evangelie anders als mondelings te verkondigen, zij waren verplicht een boekstafwezen uit te vinden, waarin die talen kon-

[p. 342]

den gedrukt worden. Dit gebeurde onder anderen voor de Cries en voor de Tsjippeways.

In 1830 wierd er ook een americaansch stavenstel uitgevonden door een Tsjerokkie-Indiaan, met name Sequoyah. Wij en weten niet of het nog in gebruik is. In 1848 vond een neger van Midden-Africa, Doalu Bukere, ook een staven- of beter een lettergreepschrift uit. Hij beweerde dat hij 't gedroomd hadde, en de nieuwe Mesrob gelukte erin zijnen vond onder zijnen volksstam te doen aanveerden.

Wat nu te besluiten uit dezen langen opstel?

Dat de menschen overal de zelfste zijn, dat zij allen éénen en den zelfsten oorsprong hebben: hunne ééne menschelijke geaardheid blijkt zoo uit hunne ontelbare schriftwezens, zoo uit hunne onberekenbare menigvuldigheid van talen; en, op de zelfste wijze als de dierenkundige eenheid van ontwerp in de dierenwereld ontwaart, zoo ook ontdekt de taalkundige verstandelijke eenheid bij de kinderen der menschen.

J.B.