Biekorf. Jaargang 7

[p. 250]

De aloude bevolking van Westvlanderen
De Vóórromeinsche Teutonen

DE landstreken van Noorder-Galliën die thans door de Germanen zouden overweldigd worden, lagen grootendeels in het bestrek of ten noorden van het Ardennenwoud.

Volgens Caesar (V, 3; VI, 29 en 33) liep het zuiderdeel van dit woud, te beginnen aan den Rhijn, westwaarts door het midden van Trivirenland, naar de noordergrens der Remers, en van daar tot aan de polders en moerassen der Morinen: het bestrekte dus, van oost naar west, het noorderdeel van Trevirenland, de vlakten der Kimbro-Teutoonsche Verduners, Veromandiers en Atrebaten, het land der Nerviers, en grootendeels dat der Morinen.

Meer noordwaarts omvatte het woud insgelijks de bergen en rotsen van het huidige Luxemburg, Luik, Namen en Henegouw.

Uit het oude land der Morinen, te beginnen aan den Cassel-, Cats- en Kemmelberg, loopt een heuvelenketen, door het zuiden der beide Vlanderen, door Brabant, naar de bergstreke van het Oosten.

Buiten het woud, langs de zee en de stroomen van het noorden, lagen er moerassen en polders, met hier en daar wat vruchtbaar land, dat gedurig aan overstrooming blootgesteld was.

Ten Noord-oosten lag eene zandige vlakte, de heide onzer Antwerpsche en Limburgsche Kempen.

De eerste bewoners van ons vaderland waren Oorvolkeren, meestal verscholen in de rotskloven, langs de Lesse en de Maes. De oudste dezer Oorvolken waren langhoofdig (dolichocéphales); op dezen volgden verscheide andere Oorrassen. Door opzoekingen en ontdekkingen in de rotskloven langs Maas en Lesse, is de naam van onzen landgenoot Heer Ed. Dupont in de Wetenschap vermaard geworden. Vele onzer lezers zullen diesaangaande de verhandeling van den welsprekenden Pater Van Tricht (Les premiers habitants des vallées de la Meuse) gelezen hebben.

[p. 251]

Na de Oorvolkeren, kwamen de Caucasische Kelten onze bergen en heuvelen bezetten. Later volgden de Kimbers, die de bestgeschikte vlakten en laren tot verblijf uitkozen. Eindelijk kwamen de Germanen.

*^**

Uit eene der oudteutoonsche overleveringen van Tacitus blijkt, dat de Germanen, na den slinkeren Rhijnoever overweldigd te hebben, de landen gingen bezetten waar, ten tijde van den romeinschen gesohiednisschrijver, de Tongeren (Tungri) gevestigd waren: dit was, zoo men weet, het land der Eburonen.

Die volksoverlevering wordt door Caesar bevestigd: ‘Caesar vernam - zoo schrijft hij, II, 4, - dat de Belgen grootendeels gesproten zijn uit de Germanen; dat zij oudtijds den Rhijn overgetrokken, en, om de vruchtbaarheid des gronds, in Galliën verbleven waren, na de vroegere Gallische ingezetenen er verdreven te hebben. Bij onzer vaderen geheugen, waren zij de eenigsten die, tijdens de algemeene verwoesting van Galliën, de Teutonen en de Kimbers buiten hunne grenzen wisten te houden. Door de nagedachtenis zulker gebeurtenissen verkregen zij veel aanzien, maar zij wierden ook grootelijks aanmatigend wegens de krijgskunst.’

‘De Condruzen, de Eburonen, de Caeresen, de Paemannen - zoo schrijft hij wat verder - volkeren die onder den algemeenen naam van Germanen aangeduid worden, waren geschat op 40,000 manschappen.’ De allereerste invallende Teutonen bleven den naam van Germanen behouden. Hier vergat Caesar de Segni, die nochtans ook ‘Germanen waren van stamme en van name’ (germanorum è gente et numero (VI, 32).

Naar ons oordeel, zouden de Eburoonsche bondgenooten eerst, als eene spie, gedrongen zijn tusschen de midlandsche en de noordsche Kimbers; twee eeuwen vóór onze tijdrekening, trokken zij, bij middel van schepen - naar gewoonte (Caesar IV, 4 en 16) - omstreeks het huidige Keulen, over den Rhijn. Na de Gallen overwonnen en verjaagd te hebben, namen de Eburonen tot woonoord de

[p. 252]

landen tusschen Rhijn en Maas, benoorden de huidige stad Luik; de Condruzen verkozen de streek tusschen Maas en Ourthe; ten Oosten der Condruzen woonden de Caeresii en de Segni: deze volkeren blijven nog hedendaags door de oordsnamen Gercxhe en Songne (bij Aywalle) herinnerd. De Paemannen waren gevestigd ten Zuiden der Condruzen, tot over Marche en Pamenne, hunne hoofdstad.

De volksnaam Eburonen schijnt te beteekenen, naar de meening van Heer P.J. Maas, Hei of heide + buren.

Al de voorgemelde volkeren waren Ingaevonen. Later wierden zij allen de dienstplichtigen (clientes) van den machtigen Istaevonischen volksstam der Treviren.

*^**

Waarschijnelijk zullen de eerste Germaansche volkeren welhaast gevolgd geweest zijn door andere Ingaevonen, reisgezellen der later genoemde Morinen (= moer-ingen, Biekorf II, 106). Deze Ingaevonen die, langs den Rhijn, het opengevallen woonord der Eburoonsche bondgenooten ingenomen hadden, zullen door deze laatsten geholpen geweest zijn, eerst om den Rhijn, daarna om de Maas, ten Noorden der eerstgevestigde volkeren, over te trekken: zulks was nu des te gemakkelijker geworden, omdat de noordersche Kimbers door den voorigen strijd verzwakt moesten zijn, en mogelijks aan de betwiste wouden en moerassen niet al te sterk en hielden. Men gelieve ook te bemerken, dat er later eene groote heirbaan lag van Keulen, door Maastricht en Tongeren, naar Bavay in het land der Nerviers. Welnu, meest altijd waren die heirwegen gebaand geweest door den omgang van streekbewoners der vroegere tijden.

Welke streken, ten Westen der Maas, wierden thans bezet?

In het Noorden, omstreeks Leuven, verbleven de Leoaci. Dezen waren de eerste Teutonen, die het Noorden van ons land bewoonden; zij trokken langzamerhand westwaarts, en vermengelden, later, met de Ambioariten en met de Menapiers.

[p. 253]

Eene andere afdeeling der Germanen trok het Zuiden in. Volgens een thans uitgegeven werk door A. Jourdain en Van Stalle (Dict. de Géograph. histor.), woonden deze volkeren tot aan Marchienne-au-pont; zij vermengelden met hunne Kelto-Kimbersche naburen. Anderen trokken naar de zuiderstreken van Oostvlanderen. Deze afdeeling der Teutonen ontleenden den keltischen naam van Gorduni (van gôr of gaour = geronnen bloed en dun = hoogte): deze benaming doet denken aan de vroegere bloedstortingen tusschen de Kelten en de Kimbers, of ook tusschen deze laatsten en de Germanen.

Tusschen Schelde en Leie, in de streke waar Kortrijk, Harelbeke, Audenaerde vroegtijdig bloeiden, verbleven de Grudii. De naam van Grudii (Grud-ii, crud of curt + weers) schijnt bewaard in Curtricum (847), Gorturiacum (7^e eeuw) = Kortrijk, ook in equites Curturienses of Gurturiacenses (438) = Kortrijksche ruiters.

Tusschen Schelde en Deule, omstreeks den vermaarden Pevelberg (Mons-en-puelle), schijnen de Pleumosii (pleu of peul + mons = berg) gewoond te hebben.

De Centrones, eindelijk, waren de Gallen der rots- en bergstreken van ons land. Het woord Gentrones schijnt te beteekenen spits + mannen (van centhron = spits, iets dat uitsteekt). Men kent nog andere Centrones van de bergen van Savooien; alsook een zoo geheeten rooversvolk. De Centrones onzer bergstreek wierden, wat later, westwaarts verdrongen door de Atuatikers: Grameye en, naar dezen, de schrijver der verdienstelijke geschiedenis van Moscroen, E.H. Coulon, beweren dat het woord Mouscron zou bedieden Mons Centronum.

Al de bovengemelde volkeren wierden later - uitgenomen de Morinen - de clientes der Nerviers, terwijl de Eburoonsche volkeren aan de Treviren onderhoorig wierden.

*^**

Eens dat het Noorden van Belgisch Galliën door de Germanen bezet was, zoo wierd het Moeseldal overweldigd door het talrijk en strijdzuchtig Istaevonische volk, dat later vermaard moest worden onder den naam van

[p. 254]

Nerviers. Dezen, ondersteund en vooruitgedreven door hunne stamgenooten, de latere Treviren, veroverden al de landen tot aan de Schelde: voorzeker was hier de samenwerking der twee vermelde volkeren noodzakelijk, om den wederstand der machtige Zuider-Kimbers te bedwingen.

Wij hebben hooger gezeid, dat de Nerviers hun gebied uitbreidden tusschen Maas en Schelde, en zelfs over de naastgelegene landen, terwijl de Treviren de landen tusschen Rhijn en Maas overheerschten.

Het woord Nerviers schijnt ons te beteekenen neder + weers, dit is vlaktebewoners. De Oppermeers waren hier de Gallen of Walen, namelijk de Centrones, de Gorduni, en later de Atuatikers. Het woord Nerviers is samengesteld in den zin van Nederland, nederduitsch, neerhof (in tegenstelling met opperhof).

Het woord Treviren schijnt ons te beteekenen Treef of dreef + weers. Dreef is een betrappelde weg. De weg waar de Treviren langs gevestigd waren, wierd eens bewandeld door de Kimberen, door de Kelten, en vroeger - zooals bewezen is - door korthoofdige (brachycéphales) Oorvolkeren. Later lag er eene Romeinsche heirbane van Mainz (op den Rhijn) naar Trier en, verder op, naar Bavay en de zee.

*^**

Door de uitwijking der Ingaevonische en Istaevonische volkeren, waren er, langs den Rhijn, uitgestrekte landstreken opengevallen. Deze wierden onmiddelijk door da naburen bezet: deze volkenbeweging, benevens de inlichtingen, die wij in Caesar vinden, zullen in onze eerstvolgende bijdrage aangewezen worden.

Men gelieve ons niet ten kwade te duiden zoo wij meermaals op drooge opnoemingen van volkeren en landstreken terugkeeren.

Het besproken vraagstuk is te moeilijk, om niet eenige herhalingen te vereischen. Daarenboven schijnen ons hier nauwkeurige en volledige begrippen allernoodzakelijkst, vooreerst om licht en samenhang te brengen in

[p. 255]

den warboel onzer vóórgeschiedniskennissen; verders ook - dit verhopen wij - om de oplossing eeniger Taal-Volks- en Oudheidsgeheimen en raadsels te vergemakkelijken.

8/7/'96.

D^r Jul. Blancke