Biekorf. Jaargang 7

Gewaande welluidendheid

IN den opstel, dien wij verleden jaar in de laatste aflevering van Biekorf lieten drukken, hebben wij de schrijfwijzen: ten uwen dienste, ten dien einde, ter wat gelegenheid, ten allen tijde, enz. afgekeurd. Zoodanige uitdrukkingen kunnen natuurlijk maar bij verkeerde navolging ontstaan, en in zwang komen, of in voegen blijven, dank aan hen, die óf min bedacht te werke gaan, óf de kracht der woorden niet beseffen.

Niet altemaal waar, zal er mogelijks iemand zeggen; ge vergeet iets zeer voornaams, te weten: de welluidendheid. De welluidendheid gaf aanleiding tot sommige dier schrijfwijzen, en is ook de reden waarom zij dienen gevolgd te worden.

Zekerlijk stellen wij de welluidendheid op hoogen prijs; doch veronderstelt nu, dat zulke zegwijze welluidend zij en de andere niet: die welluidendheid kan dan wel een reden zijn om een overtollig woord of letter te gebruiken en te schrijven: ten uwen dienste insteê van te uwen dienste; maar niet om woorden te koppelen met

[p. 205]

strijdige beteekenis, zooals: ter welker gelegenheid, ten allen kante, enz. Ziet den vorigen jaargang, bl. 371.

_**_*

Nochtans denken wij, dat zij, die hier met welluidendheid zouden voor den dag komen, de zaken maar oppervlakkig 'n beschouwen, en dat hunne meening niet gegrond 'n is.

Vooreerst, herinneren wij eenen regel, dien velen, wanneer zij iets in hunne vlaamsche moedertaal lezen, 't zij uit onwetendheid 't zij uit nalatigheid overtreden, en die luidt:

‘Wanneer twee woorden op malkaar volgen, waarvan 't eerste op de doffe e uitgaat en 't andere met eenen klinker begint, dan versmelt in de uitspraak die toonlooze e met den volgenden klinker ('t en zij bij zeldzame uitzondering, klaarheidshalve), zoodat in dicht en ondicht de twee lettergrepen maar als ééne gelden:

Hij beefde en wankelde als een riet. (Ledeganck).

Eer de avond viel, en de ondergaande zon...’

Zij, die voorgaanden regel in acht nemen, zullen dus de zegwijzen: te uwen dienste, te onzen huize, te allen tijde, niet uitspreken als volgt: te-uwen dienste, te-onzen huize, te-allen tijde; en nog veel min: te juwen dienste, te jonzen huize, te jallen tijde (!!!); maar wel alsof er stonde: tuwen dienste, tonzen huize, tallen tijde.

't Woord welluidendheid is ten anderen, nog al bedriegelijk, en, aangezien het in de spraakkunst een tamelijk groot gezag heeft, zullen wij 't ding wat onderzoeken.

Welluidendheid is eigentlijk de hoedanigheid van iets dat wel klinkt, doch in de spraakkunst bediedt men daardoor, wat de uitspraak zachter en vloeiender maakt. Zij bevat dus twee bestanddeelen: de zachtheid en de vloeibaarheid of 't gemak; zelfs, als men verschillige taalverschijnsels door de welluidendheid gewettigd nagaat, zooals onder andere: inlassching, bijvoeging, verandering van letters, zal men allichte gewaar worden, dat het gemak zoo niet het eenige, toch verre het bijzonderste is, wat in de spraakkunst door welluidendheid bedoeld wordt.

[p. 206]

Kan men nu waarlijk meenen, dat ter uwer eere, ten allen tijde, gemakkelijker of zachter klinkt als te uwer eere, te allen tijde?

_**_*

Wij zeiden zooeven dat het woord welluidendheid bedriegelijk is, en dat het, spraakwetenschappelijk gesproken, schier evenveel zegt als gemak; daarom ook ligt het bedriegelijke hierin, dat men, bij gemis aan omzichtigheid, een welluidenden, ja gemakkelijken klank, zou verwerren en gelijkstellen met eenen gewonen klank: gewoonte immers geeft gemak.

Neemt bij voorbeeld: ‘de bakker’ en ‘den bakker’ en vraagt aan sommige Veurne-Ambachtenaars en ook aan andere West-Vlamingen, wat van beide welluidender klinkt; de eerste zullen antwoorden ‘de bakker’, en de laatste ‘den bakker’, omdat zij het gestadig alzoo hooren uitspreker.

Menigeen zal, seffens vonnissende, zoogenomen: de ezelman, de ossepoot, de oliekop, wanluidend heeten, en beweren dat de welluidendheid en 't gemak vereischt den ezelman, den ossepoot, den oliekop; daarentegen zullen zij zelven geheel anders oordeelen over: de ezelbrugge, de ossebrugge en de oliekanne. En nochtans, wat verschil is er in de opvolging der bedoelde letters of lettergrepen van beide zegwijzen? Geen het minste, meen ik.

Neemt nog, tot verder bekrachtiging, het volgende, dat een vijftig jaar voordozen aldus geboekt stond: Ik geloof in het bijzonder: 1/ .......; 2/ dat er zijn drie goddelijke persoonen: God den Vader, God den Zoon ....... 3/ dat God den Zoon voor ons is mensch geworden, enz.

Welnu, vraagt aan een Vlaming, die 't alzoo heeft leeren opzeggen, of den Vader, den Zoon daar min welluidend klinkt; en zonder aarzelen zal hij antwoorden: ‘verre van daar, zoo immers klinkt het best’. En toch zal diezelfde mensch vinden, dat het welluidender is te zeggen: Ik ben de vader van dit kind; de zoon van dezen man.

Mogen wij dus niet besluiten, zooals wij hooger zeiden, dat men in zake van welluidendheid, voorzichtig zijn

[p. 207]

moet, zooniet dat men gereedelijk eene spreuk welluidend of gemakkelijk zal heeten, die men nauwkeuriger een gewone spreuk zou noemen? Dit alles ingezien, meenen wij, dat de welluidendheid die men hier zou willen doen gelden, niets anders is 't en zij eene gewaande welluidendheid.

Voegt daar ten slotte bij, dat onze voorouders ook moesten weten wat wel- en wanluidend is, en dat zij, blijkens hunne nalatenschap, de welluidendheid hoogachtten; ja, dat zij in hun spreken veel vrijer mochten handelen als wij, daar zij min dwang wetten kenden en zooveel beknibbeling niet moesten verwachten; en toch, toch spraken ze, zooals 't hun schrijven zelf getuigt: tuwen dienste, tallentijde, enz.

Aloys De Visschere