Biekorf. Jaargang 7

Mingelmaren

IN eene lezensweerdige bijdrage over de vrije Friezen en de Standfriesen, waarin Johan Winkler zijne landgenooten opwekt om als Standfriesen volgens hunne eigene zeden en gebruiken, de eigene inrichting van hun veld en akker, huis en hof, van heel hun bedrijf, in de volkseigene richting van geest en hert te leven, doet hij ons eenen Standfries kennen, namentlijk Wytse Fons thoe Hesens, den nederigen bolleman van Franeker:

‘Het geslacht Fons behoorde tot den oudsten adel in Friesland, en had zijn stamhuis te Iorwerd. Dit geslacht is uitgestorven in den jare 1767 te Franeker. Ik heb in mijne jeugd veel aangaande de beide laatste leden ervan hooren verhalen, van den zoon echter meer dan van den vader Lieuwe Fons; en nu doet het mij leed dat ik er mij niet op toelegde om meer te weten, en het aan te teekenen. Beiden hadden bij opvolging het stedelijk ambtje, om eenen springstier te mogen houden, ten dienste der omwonende kleine boeren, en vonden hierin een sober bestaan. In alles leefden zij met de zeldzaamste zucht voor zelfstandigheid en onafhankelijkheid, stout op hunne afkomst. Toen de vader op sterven lag, verlangde de zoon, dat de zieke zoude opstaan. War dy, Heite! zoo zeide hij, War Dy! fen ûs folts is nimmen op bed stoarn. Weer u, vader weer u! van ons volk is niemand op bed gestorven. De zoon had tot spreekwoord: Der is nin swieter swiet as rejear en bihear; mar ek nin swiet, det sa gau oan 't gestsjen giet. Daar is geen zoeter zoet dan regeer en beheer; maar ook geen zoet, dat zoo spoedig gaat gisten. Hij beperkte zijn beheer tot zijn bul. Hij nam nooit eenig geschenk aan, behalve jaarlijks een haas van de jacht der familie Goslinga; ook ging hij eens in het jaar op het slot te Dongjum bij dezen te gast, waar hij ieder, die aan tafel kwam, de freules zoowel als de gasten, bij den doopnaam noemde. Eens trok hij door zijn voorkomen de aandacht van Prins Willem den IV^den, en toen deze hem vroeg wie hij was, antwoordde hij: Wytse Fons, edelman fen Frjentsjer, edelman van Friesland en bolleman van Franeker. Des Prinsen moeder, de Vorstin Maria Louisa, de welbekende Maryke min, wenschte dien zonderlingen edelman in persoon te leeren

[p. 159]

kennen, en zij liet, ter gelegenheid dat zij eens te Franeker was, aan het huis van haren lijfmedicus, den Hoogleeraar Ouwens, Jonker Wytse, onder den volksaardigen naam van Wytse-Om bekend, verzoeken om bij haar te komen, met betuiging dat men wel de koets wilde zenden, indien hij ongesteld mocht zijn. Het antwoord was: As hjii my hwette to sidsen hath, den ken lapii by my komme, als zij mij wat te zeggen heeft, dan kan zij bij mij komen. Dit gebeurde dan ook des avonds. Toen de Vorstin naar Leeuwarden terug keerde, hield zij met de koets stil voor het naaste huis aan de Noorderpoort, waar Wytse-Om woonde. Hij kwam toen aan het portier en sprak aldaar met de Vorstinne, zonder lomp te zijn, maar met bescheidenheid en waardigheid. De laatste bood hem alles aan, wat tot zijn genoegen kon strekken, doch hij bedankte voor alles en verklaarde genoeg te hebben. De heer Professor Ouwens en anderen zonden hem in zijn laatste ziekte alles wat hem zou kunnen verkwikken, doch men vond het ongebruikt. Voor de kosten der begrafenis waren dertig guldens sedert jaren weggelegd, en bovendien waren zijne bezittingen zeer gering. Hij was ongemeen bedreven in de Friesche geschiedenis, en zou om lief noch leed afgestaan hebben van de gewoonte om het Oud-Friesch te spreken. Zijn omgang te Franeker bepaalde zich tot zijne vrienden Gijsbert Altena en den vermaarden scheepsteekenaar Pieter Idserts Poortier, beiden insgelijks stijve Friesen. Jonker Wytse Fons thoe Hesens stierf ongehuwd.’

J. Cl.

Antwoorde

WAARIN bestond het klincken van den uitvaart? (bl. 30). Ik meene dat dat klinken moest bestaan hierin, dat er een man 't zij de belleman der stad, 't zij de knecht, de zot of een ander lid van eene gilde, van strate tot strate rondging met eene belle om de dood van eenen overledenen aan te kondigen; de geloovigen tot zijnen lijkdienst uit te noodigen en hem dan met eene gekende of eene gemaakte bede-reke aan de indachtigheid der geloovigen aan te bevelen. Zulk gebruik moet vele bestaan hebben tijdens de rederijkers, en zij die alles op rijm stelden, hebben ook deze bede-reken waarmede een lid van de gilde aan zijne medebroeders het overlijden kenbaar miek met den name van Clynckinghe bestempeld. Wilt gij een voorbeeld? luistert naar De Dene, test. 151 r^o v^o.

[p. 160]

Clynckynghe
van de Scheerere.
20 Octobre XV^c XLIII, enz.

Jan de Scheerere, Wien blonckheyt heeft mesgreyt,
es an dolyebrugghe, nv ouerleden;
greffier ter munten der keyserlicker magesteyt,
pensionaris vanden maeckelaers bekent gheseyt
wylent deelman oock binnen der brugscher steden,
gheestich prinche der rhetoricale sneden,
prompt, eloquent, huutende redenen woord
paeyselick, zyns byzyns vul aerdicheden,
schuwende calaengnie twist en discoord.
men zal hem begrauen als menssche voort
tsint gillis naer noene, met vigelyen daer,
en dysendach ter hooghmestydt, zoo dat behoort,
zyn huutvaert doen in een vriendelick verghaer.
hy behoorde inde ghilde, tbleeck openbaer,
van Sint Jooris der jonghe cruusboghe gent,
en ghildebroeder gheweest, oock menich jaer
van Sint Sebastiaen, metten ardchieren bekent,
oock was hy ghildebroeder reyn excellent,
tsghezelschaps tshelichs gheest constich bedauwen;
als drie zanttinder heeft hy oock veel jaeren vulhendt,
welcx broederschap, ghehouden es, tonser vrauwen.
God laet hem zyn hemelsch rycke beschauwen
als deeuweghe zekerste melodie,
ende ghy, die noch wandelt int eerdsche benauwen,
leist zonder verflauwen
dats hem, end alle zielen doch wel gheschie,
een pater noster end aue marie.

ALS geheel de Lentemaand, anders gezeid, de Maarte, in den Vasten valt, dan is 't eene besloten Maarte, en dat is slecht voor de vrouwen die sparen, zegt het volk.

TE Autrijve zijnder onderaardsche gewelven van een oud slot overgebleven, in een meersch bij de Schelde. 't Zitten daar drie kisten met geld verdoken; 't zit een groot wangedrocht erop, dat ze waakt. Tot over wat tijd reed de grave van dat slot, alle nachte, in een open wagen, de dreve uit.