Biekorf. Jaargang 7

[p. 77]

Mingelmaren
Woorden en Oorden, door J. Claerhout

DE vlaamsche liefhebbers der taalkunde houden hen sedert eenige jaren van hier bijzonderlijk bezig met het navorschen der beteekenis in de oordnamen: bijna niet eene stad of dorpsname uit Vlanderen die niet reeds besproken wierd, waarvan de oudere gedaanten niet opgezocht, en verders de bestanddeelen onderscheiden en opgegeven en wierden.

Dubbel voordeel is er daaraan vaste: de ontleding der oordnamen draagt grootelijks bij om de ware wijze te leeren kennen waarop die namen dienen geschreven te worden, en om de officieele schrijfwijze, die hedendaags maar al te dikwijls, willekeurig en zonder grond of kennisse van zaken, ingebracht wordt, met voldoende redens af te keuren.

Verders, zal die kennisse, in menige gevallen, het hare bijbrengen tot de volkenkunde, tot de geschiedenisse der stammen en geslachten die opvolgentlijk door onze streken trokken. Immers 't en is niet alleenlijk in den grond dat er nog blevelingen bestaan en voortleven van de vorige geslachten of in de geschrevene handvesten, maar ook in de tale, en wel voornamentlijk in de namen die gegeven wierden aan burchten, aan de zate dier volksstammen.

In de Philologische Bijdragen van 't Belfort gaf onze ieverige medewerker J. Claerhout eene nieuwe studie over die stoffe:

Dezen keer heeft hij de namen aangetast van eenige dorpen uit Oostvlanderen. Hunne oude gedaanten worden opgegeven, de name wordt ontlet nauwkeurig en stipt, ieder lid ervan wordt besproken redematig volgens de grondwetten der taalkunde, en volgens de uitkomste van het onderzoek, wordt de bediedenisse opgegeven van den oordname.

De besprokene namen zijn: Audegem, Eename, Okegem, Petegem, Roosbeke, Wortegem.

Audegem, vroeger Aldingaheim, is de woonplaats der afstammelingen van Aldo. Die naam geeft gelegentheid om te spreken van Audo, die niet mag verward worden met Aldo, en waarvan Odo, Otto en andere gedaanten afstammen.

Audo zit in Oetingen, Ootegem, Ingooigem (eng, smal Odegem) en den verkleennaam in Ooike.

Eename, vroeger Iham, Eyham, Eenam, is samengesteld uit Ey, eye (dat is water) en am, ham, dat bij Kiliaan en De Bo geboekt staat met den zin van weide.

Hierbij worden nog verklaard Handzame en Hansbeke, Ansegem.

Wij leeren verder dat Okegem het heim is der Hockinga, of van

[p. 78]

't geslacht van eenen man die den zelfsten naam droeg als koning Hocke, waarvan meldinge gemaakt wordt in Beowulf.

Zou Houcke in Westvlanderen daarmeê verwant zijn?

Peto is eene wisselgedaante van Bado, Bedo. De kinderen van zekeren Peto bleven wonen langs de Schelde en de Leie, te Petegem dat vroeger Petinghem lood. Aan Bado, verkleend Badilo, zou Balegem behooren verbonden te worden.

Roosbeke. Die meenen dat er sprake is van eene beke die tusschen rozelaars vloeit, zijn mis; immers lijk in het duitsche Rosbach, is er sprake van peerdebeke. De verandering van zachte o in scherplange oo is nog elders waar te nemen in de tale.

Wortegem moet verklaard worden door den name Warto die doorschijnt in het oudere Warteghem. Verders worden vermeld Adegem, Baardegem, Baaigem, enz.

De schrijver van die bijdrage doet voorzeker verdienstig werk, en heeft reeds de aandacht van menige geleerden op zijne nasporingen getrokken.

Audegem schrijven voor Audeghem en altoos -gem in stede van -ghem, schijnt te moeten afgekeurd worden. In zulke verminkinge van oordnamen en moeten wij niet toegeven; de taalkunde en het eeuwenoud gebruik zijn genoegzame redens om -ghem te bewaren.

WIJ lezen in de Portefeuille van 2ⁿ Februari, naar aanleiding van de oprichting eener afdeeling der Alliance française - een goedje dat zich door al de banden der samenleving als onkruid slingert - in Noord-Nederland:

‘Nu hebben we eene vereeniging van Duitschers, die waardeering zoekt voor Duitsch en Duitschland; eene Engelsche, die hetzelfde bedoelt voor Engeland en nu nog een Fransche, die alles zou willen vereenigen, die blind is voor Nederlandsche verdienste, maar een open oog heeft voor de hooge kwaliteiten van Frankrijk.

We zouden met den nar zeggen: roep nog meer vereenigingen voor de beoefeningen van vreemde talen in 't leven, dan spreekt men hier weldra heel mooi alle talen, behalve Nederlandsch en dan gaat het ons als den hond, die de geluiden van alle dieren had leeren namaken maar verleerd had... te blaffen......

‘Nu is er wel geen enkel land denkbaar, waar de moedertaal zoo slordig en smakeloos wordt geschreven en gesproken, als in Nederland; geen land, waar ook zelfs de hoogste ambten bereikbaar zijn, voor personen geheel zonder stijl en met een zeer slordige taal; geen land, waar zelfs de zoogenaamd beschaafde man de letterkunde van zijn eigen land niet kent;

[p. 79]

waar de moedertaal, zoo als hier te lande, eerst in de tweede of derde plaats wordt genoemd, neen waar men zich letterlijk voor zijne moedertaal schaamt. Welk meisje heeft nu nog een Nederlandschen naam? Eerst moesten de namen door Fransche verbasteringen worden vervangen en daarna door Engelsche. De opschriften der winkels zijn Fransch of engelsch, de berichtjes van modemaaksters (modistes, couturières, tailleuses noemen zich die juffers), zijn Fransch! En welk Fransch! En gelooft vrij, dat Hirsch evenzeer aanlokt door het slechte Fransch, dat men er spreekt, als door de goede en mooie japonnen, die men er verkoopt.

‘Laat Deutscher Verein, Excelsior en Alliance Française groeien en bloeien tot in lengte van jaren, mogen ze elk hunne leden bij duizenden tellen, maar laat er toch vooral ook propaganda worden gemaakt voor de handhaving, de zuivering en de verfraaiïng onzer moedertaal! Daarna is veel grooter behoefte dan aan eenige andere vereeniging.’

En 't is naar dát land dat de bazen ons zouden willen om vlaamsch te leeren!

Foei, de weêrga!

De Lichtmiskeerse

OP O.L. Vrouw Lichtmisse, wordt in al de kerken de Lichtmiskeerse gewijd. Dat gebruik is algemeen en bestaat van in de eerste tijden der H. Kerk. In zeer vele huizen heeft en bewaart men eene gewijde keerse, die men de Lichtmiskeerse noemt en die men in verscheidene gevallen gebruikt.

Ten 1sten, als iemand moet berecht worden of op sterven ligt, geeft men hem de brandende Lichtmiskeerse in zijne handen, om het licht van het Geloove te bedieden, dat den zieke of stervende verlichten moet.

Ten 2den, als iemand gestorven is, eer men hem kist, neemt men de Lichtmiskeerse, die gewoonlijk bij het lijk staat te branden, en men laat eenige druppels ervan in de kiste vallen, alsook eenige druppels gewijd water.

Ten 3den, als het dondert, smijt men gewijd water in huis, en zelfs buiten op de gebouwen en in de stallen, men ontsteekt de Lichtmiskeerse, en geheel het huisgezin bidt Sint-Jans Evangelie, en andere gebeden, tot dat het onweder over is.

Ten 4den, van over ouds bestaat het gebruik in vele plaatsen van met de Lichtmiskeerse vier te steken, b.v. als men in het begin van den chikoreidroogtijd, den ast voor den eersten keer ontsteekt; als men eenen steenoven begint te branden.

[p. 80]

Ten 5den, 't gebruik dat in sommige streken bestaat, is op Lichtmisse, de Lichtmiskeerse te ontsteken gedurende de Hoogmisse en daarna laat men eenige druppels ervan in het water vallen, en, zijn er veel druppels die op eene vlasbloem trekken, het vlas zal wel bloeien en goed zijn; zijn er vele die op een terwgraan trekken, het zal een goede terwoest zijn; zoo immers spreekt het bijgeloove.

C.D.J.

Drie Koningendag

DE Noordbrabanter haalt een bewijs aan, hoe sterk de oude christelijke gebruiken in Noordbrabant - het noordelijk gedeelte van het oud-hertogdom Brabant - zijn ingeworteld. Op dien dag gingen weer hoopen kinderen rond met lichtjes, en voor de huizen zongen zij het schoonste lied uit de middeleeuwen:

Daar komen wij aan met onzen lanteern,
Wij zoeken den Heer en wij hadden hem zoo geern.
Wij klopten al aan Herodes deur,
Herodes de Koning kwam zelvers veur,
Wie is er de jongste van drieën, zoo zwart?
Hij is er wel zwart, maar hij is er bekend,
Hij is de schoonste uit Oriënt, enz. enz.

Ter gelegentheid van dit lied vertelt de bekwame geschiedkenner Hezemans, dat men in de voorgaande eeuwe - gewis omdat men dit aanzag als paapsche stoutigheden - het zingen verboden had op straf van boete. Vooral een lid der schepenebank, Piper genaamd, wilde dit christelijk gebruik uitroeien.

Toen zong de jeugd een ander lied, op Piper en de policie, die op Driekoningendag 'nen nieuwen hoed had gekregen.

Drie koningen, drie koningen,

Geef mij 'nen nieuwen hoed,

De oude is versleten,

Vader mag het niet weten,

Moeder is niet huis,

Piep, zegt de muis,

In het zomerhuis.

Elk woord moet eene zinspeling zijn geweest op den schepene Piper, doch de zinspelingen zullen moeilijk te ontleden zijn. Genoeg dat dit lied algemeen gekend is in de Kempen en ook hier, zonder dat men weet wat het beteekent. Men weet zelfs niet dat het de plaats verving van een christelijk lied, 't welk men wilde verbannen.