Biekorf. Jaargang 7

Mingelmaren
hoe dient onze tale te heeten?

T^k 22 en T^k 24 van 1893 en T^k 2 van 1894, van Biekorf, behelzen eene bijdrage van E.H. Jan Craeynest, handelende over een allerbelangrijkst vraagstuk, namentlijk: Hoe dient onze tale te heeten?

Die deze merkweerdige opstellen met aandacht gelezen heeft, zal geerne bekennen dat onze ijverige medewerker dit vraagstuk op beslissende wijze heeft opgelost. Ook heeft E.H. Craeynest uit verschillige gouwen van Belgenland en van Nederland de volledigste bijtredingen vanwege hooggeleerde lieden ontvangen.

Onze tale dient Dietsch te heeten en alle andere benaming en kan noch en mag niet algemeen aanveerd worden.

Welnu, op den 15sten in Bloeimaand van 1895, wierd er ook in de Vlaamsche Taalvroedschap, door de heeren die daartoe aangewezen waren, een voorstel besproken en gestemd, betreffende de benaming onzer taal.

Het zij ons toegelaten den bondigen inhoud van die bespreking mede te deelen.

‘Veertien leden zijn aanwezig. H^r Voorzitter P. Willems leest het te bespreken voorstel:

De commissie voor Nieuwere Taal en Letterkunde drukt den wensch uit dat de benaming Vlaamsche Taal in België voortaan vervangen worde door de benaming Nederlandsche Taal.

[p. 43]

Naar mijn inzien, zegt Heer Edward van Even, moet de benaming Vlaamsch behouden worden. Door zijne hooge beschaving gaf Vlaanderen in alles den toon aan de Nederlanden. De taal die er gesproken en beoefend werd, verwierf en behield, door heel het land, den naam van Vlaamsche taal. De in de Dietsche gouwen van België gesproken taal werd, naar Guicciardini, door de vreemdelingen gelijk door de inboorlingen, Vlaamsche taal genoemd. Maerlant was er fier op, zich Vlaming te noemen.

Onze letterkunde is eene vrucht van Vlaanderen's bodem. Leest Bilderdijk, Cats, enz. Onze schilderschool, de hoogste kunstroem des lands, heet zij niet in den vreemde gelijk bij ons: de Vlaamsche school?

De benaming van Koninklijke Vlaamsche Academie is als 't ware eene bestendige verheerlijking van Vlaanderen's ouden kunst- en letterroem. Zij heeft eene door de geschiedenis gewettigde beteekenis en moet behouden worden.’

Na H^r Edw. van Even voerde Julius Obrie het woord. ‘Eenige maanden geleden las hij in het West-Vlaamsch tijdschrift, De Biekorf, een citaat uit Maerlant, waaruit bleek - dat Vlaamsch de benaming was van onze gewestspraken en Dietsch de algemeene benaming van onze taal.- Vlaamsche Beweging, Vlaamsche Schilderschool, zijn lokale benamingen. De Vlaamsche Academie is de Academie gesticht in en voor de Vlaamsche gewesten. Het hooger bestuur des lands gebruikt het woord Nederlandsch. Op den officieelen Reisgids prijkt het woord Nederlandsch. In Les Pandectes Belges, uitgave bestuurd door Edm. Picard, wordt Nederlandsch beschouwd als de algemeene benaming van de taal welke door Hollanders en Vlamingen gesproken wordt.’

Volgens den Heer Daems ‘verandert de tijd en wij moeten met den tijd mede. De oude benaming Dietsch is verloren. Wel heeft zij voor ons nog eene zekere waarde, maar deze is enkel eene historische. De benaming Nederduitsch reikt te ver en Vlaamsch reikt niet ver genoeg. Geen twijfel of de wetenschappelijke naam onzer taal is heden: de Nederlandsche taal.’

De Heer Nap. De Pauw zegt ‘dat er sedert het koninklijk besluit dat de spelling der Nederlandsche taal in België regelde, geen sprake meer is of zijn kan van Vlaamsche taal. Voorheen heette die ééne taal het Dietsch. Maerlant zei: Er is ééne Dietsche taal.

Volgens Boendale werden er in de christenheid twee talen gesproken: de Dietsche taal en de Romaansche taal.’

Toen wij 't bovenstaande lazen, dachten wij dat Heer de Pauw, uit zijne pleitrede ten voordeele van het Dietsch, ging besluiten dat hij voor benaming onzer taal Dietsch zou voorengesteld hebben, maar neen! Luistert hoe hij zijne redevoering sluit: ‘Heden is de ware naam, de wetenschappelijke naam

[p. 44]

onzer taal: het Nederlandsch. Twijfel daaraan is niet veroorloofd.’

De Heer D^r Claeys zegt: ‘Niemand vergt dat het woord Vlaamsch uit onze woordenboeken geschrabt worde. Wij zullen altijd zeggen en schrijven: Vlaamsche volk, Vlaamsche land, Vlaamsche beweging, Vlaamsche Taalstrijd, omdat ons volk het Vlaamsche is; ons land het Vlaamsche land; onze strijd gestreden wordt in het Vlaamsche land en voor het Vlaamsche volk. Maar hier is de vraag. Vlaamsch - is dat de juiste benaming onzer taal?... De eenheid onzer taal is en blijft een punt van ons taalkundig geloof. En, vaststellende die eenheid, vragen wij: welk is de eigennaam dier ééne taal van Noord en Zuid? De naam die tevens hare eenheid bevestigt en uitspreekt? De bewijsredenen werden opgegeven die besluiten - Nederlandsch. Laten wij dus onze algemeene taal noemen de Nederlandsche taal. Daarom verloochenen wij geenszins ons duurbaar woord Vlaamsch.’

Uit al hetgene wij daar even uit de verslagen der Vlaamsche Taalvroedschap stiptelijk aangehaald hebben, en kunnen wij hoegenaamd niet wijs worden, op welke redens al die heerschappen steunen om de benaming Nederlandsch te doen doorgaan als de algemeene naam onzer taal. In die verslagen vinden wij heel goed uiteengedaan hoe de benaming Vlaamsch te kort bolt, en hoe het Dietsch inderdaad eertijds de algemeene benaming was, maar waar zijn die bewijsredens, daarvan D^r Claeys spreekt, die stellige bewijsredens die ons den name Nederlandsch zouden moeten doen aanveerden? Die en vinden wij niet, omdat ze er geene hebben vooruitgebracht! Of geldt dit voor een onweerlegbare reden, dat er op den officieelen reisgids staat: Nederlandsch! Alsof al 't gene in den reisgids staat evangelie ware! of sedert wanneer zijn koninklijke besluiten ontegensprekelijke godspraken?

Aleventwel ‘wordt het voorstel aangenomen met schier algemeenheid van stemmen, waarna de heer Voorzitter de vergadering dank zegt voor hare leerrijke en gewichtige bespreking.’

Op den 21sten van Koornmaand daarop volgende, wierd deze stemming bekrachtigd in algemeene zitting van de Taalvroedschap. ‘De Heer Bestuurder Hansen verklaart het voorstel- de benaming Vlaamsche Taal zij in België voortaan vervangen door de benaming Nederlandsche Taal - door de koninklijke Vlaamsche Academie aangenomen (Toejuichingen).’

Wij zien geerne dat de Vlaamsche Taalvroedschap wilt opkomen ‘tegen de velerlei pogingen, welke heden meer dan ooit worden aangewend, om het Vlaamsch te doen doorgaan voor een samenraapsel van onderscheiden dialecten welke doorgaans geene grootere beteekenis hebben dan de waalsche patois.’ Maar, waar zij zegt:

[p. 45]

‘Wij moeten verklaren en bewijzen dat wij geen patois, maar de gemeenschappelijke taal der Nederlanders, en dit zijn ook wij, spreken en schrijven,’ zagen wij liever het woord Nederlanders vervangen door Dietschen.

Leest de geleerde bijdrage van E.H. Craeynest, en gij zult evenals hij den name Nederlandsch van kant wijzen, want: ‘Indien wij de ééne en algemeene tale met den name Nederlandsch bestempelen, wat moet er daar noodzakelijk uit volgen? Dat het germaansch gedeelte van Belgenland, ten opzichte van het Nederlandsch, welhaast zal staan daar het waalsch gedeelte staat ten opzichte van het Fransch, 't is te zeggen... daar de bezem staat. Die nog niet genoeg ontworden en zijn om goedsmoeds zulk een knechtschap te aanveerden, die moeten het woord Nederlandsche tale naar de mane wenschen.’

X.

ONZE moedige zendelingen van Congoland en werken niet enkel aan de uitbreiding van Gods rijk, ze besteden ook nog een overschotje van hunnen tijd aan alle slag van nuttige bezigheden, tot het bevorderen der wetenschap.

Sommige, zooals o.a. E.V. De Beerst te Mpala aan Tanganykameer, vleeschen de wondere dieren en vogels die zij in deze gewesten neder schieten, of ze verzamelen zeldzame kruiden en gewassen die zij weten te vinden. Zij ontleden tot hunne minste vezeltjes, en rankschikken ieder dier, ieder gewas, naarde plekke die hun in de dieren- of kruidenwereld toekomt.

Andere geleerde zendelingen houden hen soms onledig met de luchtverschijnselen, de veranderingen van weder, de hoogte der bergen, den loop van stroomen en beken, enz., enz., zorgvuldig aan te stippen.

Zoo, naar 't gene Le Mouvement Géographique, jaarg. 1896, bladz. 63, ons vermeldt, is onlangs verschenen de korte inhoud van de waarnemingen die E.V. De Hert, van 't Gezelschap Jesu, te Kimuenza, met veel opmerkzaamheid, in zijnen dagboek van weerkunde, heeft aangeteekend.

Kimuenza is eene aanzienlijke hoogvlakte die, op een twintig kilom. van Leopoldstad, het Zuid-Oosten binnentrekt.

Bij die stad heeft Hoofdⁿ Delporte eene naalde doen opmetselen, ter plekke zelve daar hij heeft afgemeten hoe hoog dit geweste boven 't zeevlak verheven ligt.

't Is op dien richtsteen dat E.V. De Hert voortging om de hoogte van Kimuenza uit te rekenen. Hij kwam tot den volgenden uitslag: bij middelmate berekend, rijst die hoogvlakte 477 m. 79 boven de zee.

[p. 46]

In die streke en kan men op den weerwijzer (baromètre) niet voortgaan om het weder te voorspellen.

De grootste onweders ontstaan zoowel bij hooge als bij leege drukking.

Aleventwel heeft E.V. De Hert dikwijls kunnen ondervinden en waarnemen dat, wanneer 's morgens de drukking hooge staat, een onweder losbreekt, na den middag.

Somtijds, bij regenachtig weder, heeft hij den weerwijzer zien zakken; zeldzaam heeft hij hem weten rijzen vóór of tijdens een ongeweerte: Daaruit nochtans en kan men nog geene afdoende besluiten trekken.

De ervaren Jesuiet heeft ook van Zaaimand van 1894 af, tot in Bloeimaand van 1895, den warmtewijzer gadegeslegen.

Den alderhoogsten warmtekerf heeft hij, op eenen beschutten warmtewijzer, waargenomen op den 2 in Lentemaand: te weten 34^o9; de alderleegste kerf duidde 't getal 16^o8 aan, 's nachts, van den 7 tot den 8, in Nieuwjaarmaand.

Middenst dit tijdstip verliep de wijzer in 't geheele 18^o1. Zoo had men daar in middelmate eene warmte van 25^o2. 't Was warmst in Lentemaand: 25^o6, en minst warm in Slachtmaand: 24^o7.

Zestig dagen lang bereikte of overschreed de warmtewijzer 30^o, en hij en zakte maar negentien dagen onder 20^o.

Op den 26 in Zaaimaand was de warmte van 's morgens, ten 8, de zelfste als deze van 's nachts, ten 1.

In vollen zonneschijn steeg de onbeschutte warmtewijzer tot 54^o5, te weten op den 27 in Schrikkelmaand, en, op den 2 in Slachtmaand, bereikte hij 21^o2. 't Verschil bedroeg dus 33^o3.

Antwoorde

IN ‘Biekorf’ bl. 30, vraagt men wat eene ‘reeckeljacht’ is?

Mij dunkt dat de antwoorde niet verre te zoeken en is en dat zij op het beeldeken, dat er nevens staat, te vinden is.

Een rekel, en is dat onder ander niet een mannetjes hond? en dat woord tot eenen jongen gericht en bediedt zulks niet, eenen droeven, eenen schelmachtigen, eenen plaagachtigen kleenen jongen?

Een jacht, is dat hier niet te zeggen eene kudde, een hoop, een drom honden, eene hoeveelheid gelijk de jagers er gemeenelijk mede doen, als zij op jacht gaan. Jacht hebbe ik in het Kortrijksche gehoord in den zin van hoeveelheid.

[p. 47]

Zoo zal men zeggen: ‘'k ging daar al wandelen langs mijne klaver, en 't vloog er 'ne geheele jacht schoone patrijsen uit.’ Dat is eene vlugge, eene kooie patrijzen.

Een rekeljacht ware dan een drom, een hoop droeve schelmachtige hondtjes, 't gene geheel wel overeenkomt met de opgave van de teekeninge waar men den christen mensch eene lesse tegen het menschelijk opzicht wilt geven.

Doet wel, gaat uwe eigene gangen, in recht en in waarheid, en en stoort u niet aan droeve tongen, noch aan de lichtzinnige beoordeelingen van de menigte.

Fiere Vlamingen, gaat ook uwen eigenen gang, en laat de fransche keffers maar snauwen en bassen.

‘D^r Biagi heeft met hulp der kunstmiddelen waarover men heden beschikt, de teekening uitgegeven waarmede de vlaamsche kunstenaar Hans van der Shael, (Giov. Stradano) in 1523 te Brugge geboren, het godlijk blijspel van Dante heeft opgeluisterd. Het allerkostbaarst handschrift van onzen vlaamschen kunstenaar berust in de Laurenziana van Florentië. Deze prachtige uitgaaf, eene der schoonste stukken van het Dante-boekwezen, kost 150 frank.

Uit het Belfort, 1896, bl. 48.)

HALLEBAST (Biekorf, VII, 15). - Hallebast is een gehuchte behoorende tot Dickebusch; daar staat eene herberge die denzelfsten name draagt. Dit Hallebast staat aangeteekend in de Carte du Comté de Flandre, par Guillaume de l'Isle (opgemaakt in het jaar 1704). In den Dictionnaire géographique de la Flandre Occidentale, par Ph. Van der Maelen, staat, onder Dickebusch, Hallebatthoek, misdrukt voor Hallebasthoek.

A.D.

IN de inhuldiging van den Heer Burgemeester te Meenen, wierd er hem zout en brood aangeboden.

Welk is daar de rechte beteekenis van?

Is het een voorvaderlijk gebruik, dat eigen is aan ons Vlanderen? Naar men zegt, geeft men in Rusland zout en brood aan pas gehuwde lieden.

[p. 48]

OVER 60 jaar wierd het zaaigraan te Lisseweghe bereid als volgt:

Eerst wierd het zaaigraan gemingeld met kalk.

Daarna wierd het gemingeld met gewijd zaaigraan.

Alsdan liet men er een dreupel van de gewijde keerse in leken, in’ t midden en op de vier hoeken van den hoop.

Vervolgens wierd er, in 't midden en op de vier hoeken, een kruis ingeteekend, waarna de boer kruis wijze al het zaaigraan met wijwater besproeide.

Na die bewerkingen viel de boer op zijn knie'n en bad hij een volledig kruisgebed over de vier hoeken.

Ten laatsten maakte hij een groot kruisteeken met eenen stok, over gansch den hoop.

J. Cl.

WEET gij, beste lezers, wat een permissieschelling is?

Wij en wisten 't ook niet, maar wij lezen in den recommandatieboek der kerke van Pitthem, op Palmenzondag van 't jaar 1806:

‘Alle de gone die van desen vasten vleesch geëten hebben en de versogte onsen vaders en weestgegroets niet gelesen en hebben, moeten gedeurende de goede weke hunnen permissienschelling in den block steken.’

J. Cl.

IN het jaar 30, korte dagen voor hunnen wijk uit Brugge, lagen de Hollanders op den Burg gelegerd, en de Brugsche burgerwacht, op de markt. Een der overheden, Mr De Lescluze wierd gezonden als onderhandelaar om te mogen het drijkleurig vaandel op de Halletorre hijschen. Zulks wierd geweigerd, maar men bekwam oorlof om het vaandel der Brugsche Maagd op te steken. Aldus wierd bloedstortinge vermeden. Drij dagen later verliet de Hollander de stad.

Is er nog iets te vernemen wegens dat vaandel der Brugsche Maagd? Is het nog ievers berustende?