Biekorf. Jaargang 7

Het hervonden schilderstuk van Memlinc te Anwerpen

DE naam van den onsterfelijken Memlinc liep over twee jaar in den mond, omdat men de merkweerdige leze van Romboudt de Doppere ontdekt had over zijne afkomst, 't jaar zijner dood, 1494, en zijne begraving in Sint-Gillis kerke te Brugge.

Dit jaar wierd de groote vlaamsche kunstenaar wederom besproken.

Hoe zoo?

De nieuwsbladen waren ermede bemoeid en als de gazetten eens met eene zake bezig zijn in Belgenland, dan wordt de algemeene aandacht verwekt.

Anders wekken de zaken van kunst en geleerdheid veel te weinig belangstelling.

Een schilderstuk van Memlinc wierd aan 't staatsbestier te koope geboden tegen 240.000 fr.

Seffens was er geharrewar in 't Belgisch drukwezen!

Hoe? riepen de eenen, zooveel geld besteden voor eene schilderij, als men niet eens zeker en is dat men een echt stuk van Memlinc voor handen heeft, en als de kenners twisten over de weerde van het stuk!

[p. 10]

Wat!... riepen anderen; zooveel geld verkwisten, als wij met zoovele maatschappelijke noodwendigheden te kampen hebben! De heilige volkszake voor alles en geene nuttelooze verkwistingen!...

Even alsof een volk niet zou toenemen in macht en rijkdom, als het ontwikkelt in kunst en beschaving, in letteren en geleerdheid!

Voorzeker dat ge benieuwd zijt, beste lezers van Biekorf, die de vlaamsche kunste bemint en belang stelt in de verstandelijke ontwikkeling van uw land, om 't een en 't ander over de gevarenissen dezer schilderij te vernemen.

_**_*

Wij en moeten den vlaamschen lezer niet overtuigen noch van de hedendaagsche schoonheid, noch van den middeleeuwschen luister van Brugge.

Iedereen heeft met aandoeninge van Brugge's grootheid gelezen in Onze helden van 1302.

Iedereen weet ook dat, even als alle volkeren, ook de Spanjaards te Brugge eens thuis waren.

Wij hebben hier voor ons de registers liggen van de zestendeelen van Brugge in 1580, het cadaster of de beschrijving der onroerende goederen, zouden ze nu zeggen, die onlangs leden in de maatschappij l'Emulation uitgegeven wierd door den heer L. Gilliodts-van Severen.

't Is heel belangwekkend om lezen om wille van de eigenaardige huismerken en van de middeleeuwsche geslachtsnamen onzer voormenschen: eene ware kermisse voor de liefhebbers van vlaamsche namenkunde.

Een register begint aldus:

‘Registre van alle de huysen, muelens, erfve ende landt, gheleghen int quartier van thooftmanschap van Scarmers Zestendeel, binnen der stede van Brugghe, inhoudende verclaers ende specificatie vande vercoopynghen, verlandynghen, vermanghelynghen, donatien, updrachten, verpandynghen, belastynghen met renten, loopende ende afgaende schulden, servituten, reele of

[p. 11]

personele, metghaders van alle andere reele lasten van diere’.

In den Langhewincle, ofte de Spaignaertstrate, vinden wij verschillige huizen met namen van Spanjaards die ze bewoonden: 117 thouchuys met eeneghe boeyen, pertinent de Natie van Spaignen en verder ter Oosterlynghe platse, 121 Anthoine de Nagere, 123 wylen twee nu een, ghenaemt Den Ruus, Anthone de Nagere.

Let op dien name: de Nagere.

Die benaming van Nagere zal wel de vlaamsche gedaante zijn van den name van het stedeken Najera in 't Noorden van Spanjen.

Veronderstelt nu eenen Pedro of eenen Antonio van Najera, die te Brugge handel drijft, in de jaren 1400; hij is kennisse met Memlinc, den grooten schilder en voornamen poorter van Brugge, en bij bestelt aan Memlinc eene schilderij voor den orgel van een klooster zijner stad.

En zoo is 't gebeurd dat dit meesterstuk van Memlinc tot over zeven of acht jaar in eenen donkeren hoek verborgen zat, dienende tot bekleeding van den achterkant des orgels, in 't klooster van Santa Maria la Real, te Najera.

Als de kerke van dit klooster over eenige jaren moest hersteld worden, wierd de drieluik verkocht aan eenen koopman van oudheden, die hem naar Madrid bracht, van waar hij in de handen gerocht van den heer Stein te Parijs.

Eerst wierd deze schilderij te Berlijn te koope geboden, voor 28.000 fr; de Duitschers weigerden en nu beweren ze dat het kostbaar stuk wel een van Memlinc is, maar een schilderij van mindere weerde.

De bestierder van den Louvre mocht ze koopen voor 400.000 fr. maar hij en dorst niet bevestigen dat het een echt Memlinc werk was, en zoo kwam de drieluik naar Brussel en van daar naar Antwerpen.

De stad deed den aankoop voor 240,000 fr.; Mejonkvrouwe Beernaert, de wel bekende kunstenaresse gaf

[p. 12]

25.000 fr. en eene onbekende weldoenster 15.000 fr.

_**_*

Wat verbeeldt deze schilderij?

Ze was bestemd tot versiering van eenen orgel en ze heldert de woorden op, van den Bijbelschen lofzang: Looft den Heere met snaartuig en orgel; looft den Heere met harpe en cither.

Het werk bestaat uit drie paneelen.

Het middenste paneel vertoont ons God den Vader, niet den machtige, die beveelt en straft, maar den hoog verhevene en goede, die zegent: aan elke zijde zijn er drie engelen gepenseeld, die in eenen dikken boek lezen.

Op elken vleugel zijn er nog vijf engelen geschilderd, die op blaas- en snaartuigen spelen.

Welke is de weerde van dit stuk, dat zoo gelukkiglijk naar ons vaderland teruggekeerd is?

Max Rooses zal het ons verklaren:

‘Laat het ons maar al spoedig zeggen, dat ons Museum een meesterstuk rijker is geworden: geen meesterstuk zooals men er tegen klinkende munt dagelijks in den handel koopen kan, maar een monument van oude vlaamsche kunst, dat rang neemt tusschen het dozijn wereldberoemde werken, die in de geschiedenis der kunst uitsteken als mijlpalen, die de onsterfelijke meesters door de eeuwen heen gevolgd hebben.’

En dit oordeel stemt overeen met dit van andere kenners en bewonderaars, die in geestdrift opgetogen, het meesterstuk langen tijd bleven aanstaren en zijne weergalooze schoonheid met wellust genieten.

't Zijn vooral de zestien engelen, die den toeschouwer bekoren.

Ze vertoonen het bekend, middeleeuwsch, eirond maagdenhoofd, maar daar ligt in hunne wezens en in hunne houding eene uitnemende bevalligheid.

Laat ons wederom het woord verleenen aan Max Rooses, in de Vlaamsche school:

[p. 13]

‘Het zijn evenmin menschenkinderen uit het gewone leven genomen als geïdealiseerde meisjesfiguren; zij zijn aan de aarde ontleend en in den hemel overgebracht; zij leven wel degelijk, maar hun leven is reiner en verhevener; hun mondje opent zich om te zingen, hunne wangen bollen op bij het blazen op de bazuin, maar doen het zonder inspanning, zonder vertrekking of misvorming van het gelaat. Hunne kleur heeft niet het incarnaat der menschelijke gezondheid; het is een matte voorname tint, waarin men het leven ziet trillen bij de speling der lichten. O die fijne schaduwen, die schijnen te zweven en niet te rusten, die de vleezen doorschijnend maken en toch vast laten blijven; die poezeligheid op het gelaat, dit teedere van de jonkheid, dit lichtende van de engelachtigheid, die argeloosheid van de blanke lijfjes zonder smet, de blanke zieltjes zonder zonde! Wat is dit alles eenvoudig en toch met vaste hand uitgedrukt naar de geijkte patronen der school, maar met de persoonlijke opvatting en het eigen gevoel van den kunstenaar.

Hij die het werk maakte was een schilder, die van uit zijn werkcel den hemel openzag, niet bevolkt door bovenaardsche wezens met seraphijnengestalte en handeling, zooals Fra Angelico hem zag in zijne vizioenen, maar bewoond door de reinste der stervelingen, zich bewegende gelijk menschenkinderen, zooals een vlaamshe kunstenaar ze moest opvatten’.

J. De Bie