Biekorf. Jaargang 6

[p. 289]

[Nummer 19]

Note Muscade en Karnoffelnagel

HIER zijn nog twee vreemdelingen, die in onze vlaamsche keuken burgerrecht gekregen hebben, en waarmede wij de lezers van Biekorf willen nader kennisse helpen maken.

Wij hebben hier te doen met twee specerijen, of eenvoudig weg met twee kruiden; kruiden is te algemeene en 't laat den bijzonderen aard dier kruiden ongemerkt; specerijen is een vreemd woord, daarom zei ik liever dat wij hier twee prikkel- of scherpkruiden voor handen hebben, immers de bijzonderste gave dier toespijzen is den eetlust te verwekken en te scherpen, met aan de spijzen die ermede bereid worden scherperen geur en smake te verleenen.

Note ‘van schade’ zeggen er vele menschen, daar zij het vreemd woord muscade niet en verstaan, 't is immers te na verwant met latijn en grieksch om niet uitheemsch te klinken in hunne ooren.

't Gewas daar onze note op groeit, heet in de weten-

[p. 290]

schap Myristica flagrans, andere zeggen Myristica aromatica of moschata; het behoort tot een kleen gesibbe dat maar eene enkele oorije en bevat met 80 slag. Wilt gij het in het gewasdom op zijne reke zetten, stelt het in den stam der blomdragenden, in den zijtak der loskroolde, in de gadinge die bovenstaande zaadhuizen heeft, zoo en zijt gij al niet verre meer verwijderd van de poedels (renonculacées) die in de zelfste gadinge liggen.

Geheel dat gesibbe schijnt thuis te behooren in de warme streken van Asia en America, en onze myristica zou wel oorspronkelijk uit de Moloeka-eilanden zijn, van waar ze naar elders wierd overgezet.

De Myristica is een boom die omtrent tien meters hooge groeit, zijne takken schieten verschillige op de zelfste hoogte en bijna wervelwijs rond den stam, zijn blad is heldergroen van boven, wit grijsachtig op den rugge, alleene staande, lang eirond, ongekerteld, vederwijs gerebt; en 't en gelijkt niet kwalijk aan 't blad van den oranjeboom. Jaar uit jaar in staat de boom groene.

De blommen van de Myristica zijn eenslachtig, 't is te zeggen dat bloeie en busse nooit in de zelfste blomme te zamen en staan, maar altijd verschee'n en op verschilligen stam. Zij groeien in truizen of trossen.

Gelijk het bij sommige poedels, onder andere bij de groote boterblomme of dotterblomme (caltha palustris) het geval is, ontbreekt hier de kroole en vinden wij die kleene geluwwendige kelkbladeren die rond de zate aaneengroeien. In de bloeiblommen staan er in 't midden 12 tot 15 bloeidraadtjes waarvan maar enkel de nopkens of buidelkens vrij en zijn onder elkander, terwijl de draadtjes in een stake samengroeien, gelijk de maluwachtigen. In de busseblommen ligt er in 't herte der kelkbladeren een éénvakkig zaadhuizeken, zonder loop, met zittenden mond dat een enkel zaadtje bevat.

Daar ligt de toekomende vrucht: allengerhand ontwikkelt het zaadhuis, en, negen maanden omtrent na het opengaan der blomme, staat er eene geluwe, vleezige vrucht, van grootte en gedaante gelijk aan onze briolen; zijn bolster is te zerp om g'eten te worden gelijk hij

[p. 291]

gaat en staat, maar met suiker ingeleid, mag hij eene aangename spijze heeten. Als de vrucht van de myristica rijpe is, opent de bolster van 's zelfs in twee deelen en dan ligt het zaad bloot.

Bloot zegge ik, niet geheel nochtans: om het zaad liggen er welriekende, roode of oranjeverwde, vlamwijs gehakkelde vellekens. Die bladtjes heeten in 't fransch macis, en Dodoens noemt ze foelie in 't Vlaamsch; zij hebben de zelfste gaven als de note en worden dus ook als prikkel- of scherpkruid verkocht en gebezigd. Gij zoudt nog kunnen vragen waar komt die foelie vandaan, 't en is niet anders als een uitwas uit het zellewerk gegroeid van 't zaadhulsel; rond het zientje ligt het vaste aan 't draadtje waarmede het zaad in 't zaadhuis gebonden lag.

En nu hebt gij 't eigentlijke zaad, wiens buitenvlies of hulsel tot eene harde, vaste, houten schelpe verworden is; daarbinnen ligt de kerne, zijnde de note muscade, daar wij van spreken; het kiemke dat er in besloten ligt is geheel kleene, wit en plat, met twee kleene zaadlobben en een rechte neêrwaardsgaande eerdscheute; al het overige of bijna geheel de note is een dichte, harde stoffe, die welriekende is, en vol vettigheid zit. Zoo het zaadtje geplant wordt, zal 't kiemke daar zijn eerste voedsel in vinden om te ontwikkelen, en boom te worden.

't Zal nochtans wat tijd lijden eer dit hard zaad boom zal bedijgen, want vooreerst is het zaad geheel trage om te ontkiemen, bijzonderlijk zoo het met zijn houten hulsel aan geplant wordt. Daaruit komt het misschien dat sommige lieden in de Oosterlanden meenden dat de note eerst door eenen vogel moet ingenomen worden, en onverteerd, maar zijnen houten schelpe kwijt, weêr uitgedrekt, om te kunnen schieten.

Nu, eerst na zeven acht jaar, zal de Myristicaboom beschot geven, maar van dan voort draagt hij, jaar uit jaar in, blommen en vruchten.

Het hout van de Myristica is van weinig nut, 't is immers veel te licht, te vezelig en te ondichte of te voos. Snijdt gij in de levende schorse, of trekt gij er een blad

[p. 292]

af, dan zet zij een slijmachtig, bleekrood vocht uit, daar gij tamelijk wel kunt lijnwaad mee teekenen of verwen.

Aangaande 't overig nut van de note muscade dient gij te weten dat het die zelfste note is, die de muscadeboter of muscadeolie geeft; daar dit vet op 46 kerven warmte smelt, is 't genoeg de note tusschen twee verwarmde ijzers te duwen, zoo men pleegt te doen met de lobben der okernoten, om er olie uit te halen.

Kruidnagels of karnoffelnagels, zoo de lieden hier te lande zeggen, zijn 't voortbrengsel van een boom die in de wetenschap Eugenia aromatica heet, en bij anderen Caryophyllus aromaticus; en 't is in dat vreemd klinkend grieksch woord caryophyllus, dat 't vlaamsch volk zijn oud woord karnoffel heeft willen hooren. Dit gewas behoort tot het gesibbe der myrtachtigen, dat 77 oorijen, met daaromtrent 1800 slag van kruiden bevat, waaronder de oorije Eugenia alleene boven de 500 slag telt.

Hier nog eens hebben wij te doene met een gewas dat bij den stam der blomdragenden behoort, bij den zijtak der losgekroolden; maar bij de gadinge die onderstaande zaadhuizen heeft. Zoo gij steenbreke of Onze-Lieven-Heerens traantjes kent, daar en zijt gij er niet verre van; in de zelfste gadinge staan al de kokten, aangezien hun zaadhuis ook leeger staat als den inzet van de bloeihulsels en van de bloeidraadtjes.

De kruidnagelboom is weerom een inboorling en kweekeling der warme streken; en, daar hij de note muscade geslacht, schijnt hij oorkomstig uit de Moloekaeilanden, van waar hij uitzette over een groot deel van Oost-Indenland.

De Eugenia is een boom, daaromtrent van grootte en gedaante als een berkenboom, maar zijne schorse is effen en glad, zoo die van den beukenboom is; zijn hout is zeer hard, maar de stam vertakt geweldig. De bladeren zijn lang eirond, ongekerteld, taai, en den bladeren van den lauwerier niet ongelijk. Zij groeien tegenover elkander en zijn zeer aangenaam van reuke, trouwens over geheel de vane van het blad, gelijk over de schorse van den boom, zittender kleene klierkens, die eene welriekende olie uitzetten.

[p. 293]

De blommen komen te voorschijn op al de uiteinden van de takskes en staan daar in tuilen: dat is eene blomstoelinge die maar hierin en verschilt van de kroone of den scherm der kokten, dat de blomsteelkes niet al op de zelfste hoogte, maar op verschillige hoogten uit de takken schieten; zulk eene stoelinge vindt gij bij den vlienderboom, Sambucus nigra.

Het gewas Eugenia en zal van de eerste jaren geen blommen dragen, de jonge boomtjes, die geerne in de schaduwe staan van andere en meerdere boomen, en beginnen maar te bloeien op hun negenste of tienste jaar, van dan voort zullen zij blommen en vruchten geven meer als eene eeuwe lang.

Een gekokerde kelk, waarvan de rand in vieren valt, vier geluwwendige blombladtjes, een groot en onvast getal bloeidraadtjes en, in 't midden, eene busse met enkelen mond, daar is geheel de blomme, die door weinig andere in goeden reuke overtroffen is, als zij open staat. De vrucht is een peersche beier, van gedaante gelijk aan dien van den olijfboom. Maar, zoo gij de kruidnagels wilt hebben, gij moet ze gaan plukken eer de blommen opengaan, zij en zijn immers niets anders als blombotten, die geplukt worden in koornmaand; indien gij die kruidnagels die gij in de winkels koopt, van bij wilt bezien, zult gij er geheel gemakkelijk den kokerwendigen kelk in vinden, dien gij soms voor den blomsteel nemen mocht; van boven staat de kroole, nog toegevouden, in de gedaante van een knopken of bolleken.

Versch afgetrokken en zouden de kruidnagels niet bewaren noch kunnen verzonden worden, daarom laat men ze eerst eenige dagen droogen in de zonne; of liever men doopt ze voor eenen stond in kokend water, om ze te dooden, dan laten zij immers gemakkelijker de vochtigheid los die zij inhouden en zij droogen beter; 't zelfste kunt gij ondervinden zoo gij kruiden wilt droogen voor uwe verzamelinge. Sommige die vele sap inhouden, laten het straf moeilijk los, droogen geheel trage of bijna niet, en dan bederven zij; wilt gij dit vermijden, dopt ze dood in kokend water, maar als ge ze daar een Ave Maria of

[p. 294]

zoo in gehouden hebt, doet ze dan seffens in koud water, en zij zullen min veranderen van verwe.

Als de kruidnagels nu gedroogd zijn, worden zij nog berookt, 't is 't gene hun die bruinzwarte verwe geeft, die zij hebben als zij hier toekomen.

Het gebruik van kruidnagels om spijzen te bereiden is van elkendeen gekend; ze worden ook met caneele in witten wijn gezoden tot eenen zweetdrank.

Ware er ooit, - 't gene ik betwijfele - onder de lezers en lezeressen van Biekorf, iemand die droefgeestig is en ongenegen om te lachen, dat hij (of zij) trachte te ondervinden of Dodoens de waarheid zegt, daar hij schrijft, immers dat karnoffelnagel, bij de spijze gedaan, het herte verheugen en den mensche vervroolijken kan.

Juliaan Fové