Biekorf. Jaargang 6

Antoninus Pius of de Vrome

ANTONINUS de Vrome, wie is dat?

Dat is, vriend lezer, een keizer van 't oude Roomen, en nog wel geen van de laatste, aangezien hij geheerscht heeft van 't jaar 138 tot het jaar 161 na Christus geboorte. Hij was de opvolger van Hadrianus, en de onmiddellijke voorzaat van Marcus Aurelius Antoninus (Marc Aurèle).

Maar waarom daarvan spreken in ‘Biekorf’? - Enwel, om den wille van dat gouden muntstuk van dien Antoninus Pius, dat onlangs gevonden wierd te Werveke, en waarvan ‘Biekorf’ laatsleden sprak. De lezer, trouwens, zal waarschijnlijk begeren, met die gelegenheid, nadere kennis te maken met den man. Hij zal het zooveel

[p. 265]

te liever doen, hoop ik, omdat hij die kennis zal kunnen putten uit eenen ouden vlaamschen schrijver, die zelf beter zoude mogen gekend zijn, te weten Adriaen van Schrieck, heer van Rodorne, die schreef in 't begin der jaren 1600⁽¹⁾. Wij laten dan Schrieckius (van Schrieck) zelf spreken:

16. ‘Antoninus Pius gheborenin Gallien tot Nem-auss⁽²⁾, gheadopteert bij Adrianus, soo vooren is gheseyt, is hem ghevolght in 't rijck, nu oudt zijnde 53 jaeren. Hij heeft t'sijnen aencomen vergheven den ghenen die beschuldicht waeren ter doot, segghende niet te willen beghinnen met straf: daer door, ende oock dat hij Adriano voor ende naer sijn doodt ghedaen hadde d'uuterste eere, wierd hem den naem ghegheven van Pius, den Goedertieren⁽³⁾. Hij was oock soo saechtsinnig van natueren, dat hij wiert gheleken bij den ouden Coninck Numa Pompilius.

17. De christenen wierden dan niet meer vervolght, ende de H. Kercke heeft dan wonderlicken aenghenomen over al, soo d'oude Vaderen betuyghen. Irenoeus (lib. I c. 3) schrijft aldus inden selven tijdt. Hoe wel (seght hij) vele verscheydenheydt nu is in de spraken des weereldts, de cracht der traditien is nu Een ende ghelyck; want de kercken die nu ghestelt zijn inde Germansche ofte Tuytsche landen en ghelooven nocht en leeren anders niet; nochte oock de Iberen, ofte die van Hispaniën; nochte oock de ghene die zijn inden Kelten ofte Gallen; nochte die zijn in Orienten, AEgypten, Lybien, ende andere landen in 't midden des weerelts. Maar gelijck

(1) Zijn boek, een in-fol. van rond de 800 blz., draagt voor opschrift: ‘Van t' beghin der eerster volcken van Europen, insonderheydt vanden oorspronck ende saecken der Nederlanden, XXII boecken,............ enz. t'Ypre by François Bellet, boeck-drucker. Anno CIO. IOC. XIV (1614).
Ziet vorig talmerk, in de mingelmaren, bl. 256, het volledig opschrift, de strekking van den boek en eenige staalkens eruit.

(2) Nemausus, dat is Nîmes. - Van Schrieck schrijft Nem-auss om de ‘Etymologie’ (de zijne) aan te duiden.

(3) Ik heb Pius liever vertaald door Vroom, omdat het schijnt te blijken uit de geschiedenis dat die bijnaam hem gegeven wierd om reden van zijnen eerbied voor zijnen pleegvader (gelijk Van Schrieck ook zegt) en voor de Goden. - Goedertieren is eerder Clemens.

[p. 266]

de sonne over der aerden een is, soo is oock t' licht ende de leere des waerheyts nu verlichtende alle menschen die begheeren te commen tot haere kennisse. Tertullianus advers. Iud. cap. 7. 8 en seght oock niet min van Hispanien, Gallien, Brittannien ende aenligghende landen, nochte vanden Germans, Dacen, Sarmaten, Scythen ende andere.

18. Antoninus heeft sijne noodighe oorlogen ghedaen door sijne stadthouderen, ende besonderlick op den Britannen door Lollius Urbicus, die dweers door t' Eylant oock gheworpen heeft (gelijck te vooren Adrianus) eenen anderen muer ofte weer van groesen tot t' afsluyt der Britannen dan noch blijvende in wapen. Daeromme Tertullianus ter plaetsen voorschreven oock ghenoemt heeft Britannorum inaccessa loca Romanis⁽¹⁾. Oock zijn bij ander stadthouders oorloghen ghedaen geweest teghens de Germans, Dacen, ende Alanen, soo hier naer wordt gheseyt. Antoninus heeft hem in de Hoogheydt seer borgerlick ghedraghen. Hij hoorde geerne dachten tegens de rechteren; en dede niet by tusschensprake der hovelingen, soo dat sy de menschen niet haest en konden verbaesen, noch bedriegen, nochte de gonst vanden Prince vercoopen. Hij dede soo vele eere aan t' Senaet, als hij, wesende privaet persoon, hem begheerde ghedaen te zijn by eenich Prince. Den titel van Pater Patriae Vader des Vaderlandts hem ghegheven zijnde by t' Senaet, is van hem ontfanghen gheworden met groote dancksegghinghe. Hij heeft de saeken vande Provincien besorght ghelijck sijn eyghen, die alle te samen onder hem zijn gheweest in groote voorspoet: hebbende eenighe beschuldight gheweest van coniuratie, hy en wilde niet dat daer op wiert ondersocht.

19. In syn doen, hy was gheldt-rijck sonder berisp, ende ghesparich sonder vuylicheydt; sijne tafel wiert

(1) Dat is ‘die deel en van het land der Britten, waar de Romeinen nog niet in gerocht en zijn.’
De schrijver spreekt hier van het ‘Vallum Antonini,’ in Schotland, tusschen de Clyde en de Forth; het ‘Vallum Adriani’ ligt meer zuidwaards, tusschen Engelland en Schotland.

[p. 267]

voorsien by sijn eyghen volck, sijn Voghelaers, sijn Visschers ende sijn Iaghers; ende leefde, keyser zijnde, gelijck als hy dat niet en was, ende sonder veranderen. Hy heeft t' onderhout van vele die niet en deden af ghebrocht; segghende datter niet vuylder en was, noch niet wreeder, dan dat de ghemeene saeke gheknaecht soude worden by de ghene, die van haeren arbeydt ende dienst niet toe en brochten totter selver saeke. Sonderlingh aenschouw ende kennisse is by hem ghenomen gheweest vande rekeninghen des landts ende der incompsten. Hy is luttel ghetoghen van d'een stadt naer d'andere, segghende dat t' ghevolgh der Princen, hoe ghesparigh ende profijtigh dat sy oock zijn, den ghemeenten altijdt lastigh vallen. Syn auctoriteyt wiert alsoo ter wijlen seer groot onder alle volcken, onder de welcke hy hem ter noodt vindende, hy stelde hem int midden der selver, op dat den toeganck van allen sijden soude zijn ten ghelijcksten. Hy dede oock gaven aen de ghemeenten ende t' oorloghs-volck: heeft groote publique wercken ghemaeckt in veel plaetsen, ende de steden geholpen om nieuwe wercken te maecken ofte d'oude te repareren; soo dat hy de Magistraten hielp ende de bysondere Senateuren mede in t' ghene dat aengingh haer onderwint ende officien: noyt goet officier en wiert by hem afghestelt, dan een die sulcks self begheerde. De dierte ende t' ghebreck van graen, wijn ende olie, heeft hij, door de middelen van t' rijck, onderkommen ende gheweert. In desen tijdt zijn oock gheweest groote aertbevinghen, Rhodes ende vele steden van Asien zyn daer door verscheurt ende vervallen; vele andere wonderen zijn dan mede gheschiet, ghelijck verhaelt Iul. Capitolin. in Antonino.

20. Zijnde dan in Gallien ghesonden Peregrinus, ende ghestelt Bisschop tot Antissiodorum, hy is daer met ander sijne bystanden ter doodt ghebrocht. Martyrol. 16 May. Inde plaetse van Sixtus, overleden tot Rome, is ghestelt Thelesphorus, eremijt, Grieck van natie. Antoninus liet uuytgaen verbodt van t'lesen der boecken der Sybillen, ende aller ander voorsegghinghen, soo wel van

[p. 268]

den Propheten als andere, om dat hem dochte dat daer door vele gheroert wierden. Justinus Christen Philosophe hebbende des beclaeght, heeft sijne Apologie daer op ghegheven inde handen van Antoninus; ende vrymoedighlick gheschreven ende ghesproken voor den Christenen, ende den Heydenen vermaent totter waerheydt. Euseb. Cassiodor.

21. Valentinus Philosophe Platonic uuyt AEgypten heeft voortgebrocht sijne dwalinghe ende heresie. Tertullianus. De Praeser. cap. 30, contra Valentin. cap. 4, seght daer af aldus: Valentinus verhoopte een bisdom, want hy daer toe cloec genoech was van verstande ende van uuytspraeck; maer eenen anderen die meer hadde gheleden, wordende vercoren voor hem, hy heeft hem daerom ontstelt, ende vanden rechten regel der kercken afgebroken; ghelijck 't geschiet onder de gheesten, die beroert over 't ontsegh der overheyt, ontsteken worden door t' voornemen der wrake; ende heeft hem soo ghestelt om te bevechten de waerheydt, openende daer toe den wegh door eene oude opinie, ende serpentinen treck. Die hem volghden wierden oock ghenaemt Gnostici tuyght Epiphanius haeres. 31. Hy nam dertigh goden uuyt de Theogonia AEsiodii; van Plato nam hy de Idaeas, vormen oft ghedaenten, de welcke hy minghelde met t' Evangelie van S. Johannes; van alles maeckte by een vreemde verbeeldinghe, soo breeder te sien is by den selven Epiphanius ende Tertull.

22. Vele meer heresien zijn dan ghesproten uuyt eenighe Philosophen, ghelijck Marcion ex Stoicis ende meer andere, die de eenicheydt der kercken hebben gequollen. De Heydensche rechters, met d'oneenicheydt der Christenen dan spottende, ende te swaerlicker connende ghebrocht worden tot de waere kennisse; en hebben ter wijle niet heel ghelaeten haer vervolch, op t'deksel dat de Christenen de ghemeenten roerden. Telesphorus is mede ghebrocht geworden ter doot, gheseten hebbende 11 jaeren en 9 maenden, ende in zijn plaetse is ghestelt Hyginus.

23. Noyt te vooren en waeren de Provincien der

[p. 269]

Romainen, ende daer onder die van Gallien ende de Nederlanden, in meerder gheluck ende voorspoet, ghelijck als vooren betuyght Jul. Capitolinus. Den Paus Hyginus gheseten hebbende vier jaren min twee daghen, is den 11 Januarij ter doot ghebracht, int 19 jaer van Antoninus, Euseb. Libro 4, cap. 10. Hem is ghevolcht Pius, andere segghen Anicetus; daer op te sien staet Baronius op t'jaer ons Heeren 158.

24. Alle vremde volken zijn soo gheroert gheweest over de goetheydt van Antoninus dat de Bactren, Hyrcanen, ende die van Oost-Indien hem hebben commen versoecken; soo tuyghen Eusebius, Aurelius Victor, ende andere. Hy stelde oock vele goede wetten.......

25. Dat de volcken ende ghemeenten Antoninum soo seer beminden, was dat hy niet en sochte dan peys ende ruste daer hy die conde behouden. Hy hadde vele inden mont dese sententie van Scipio; [Dat hy liever hadde te sparen eenen borgher, dan te verslaen duysent vyanden.] Daer oproer geschiede onder de volcken, hy en heeft die niet ghestraft met wreetheydt, maer ghestilt met beleeftheydt, dragende alle saeken sonder verlies van aenschou. Eens ghecommen zijnde in t'huys vanden senateur Omulus, ende aldaer verwonderende de schoonicheydt van eenighe Porphyre columnen; hy vraeghde dan van waer hij die hadde? Omulus antwoorde: Als ghy gaet in eens anders huys, zyt stom ende doof: Antoninus heeft t'selve ende ander vrymoedicheden gheduldelick verdraghen. Eindelinghe en heeft hy niet ghedaen, ofte en heeft daer af in t' Senaet, ende in t'openbare ghegheven syne redenen.

26. Hij hadde by sijn huysvrouwe Faustina eene dochter, die van ghelijcken naeme was, ende gaf die in huwelijk Marco Antonino, die wel ervaren zijnde in Philosophie, by hem wiert ghemaect Questeur, ende daer naer Consul. Den selven eens weenende over de doodt van de ghene die sijne voester gheweest hadde, daeromme de hovelinghen hem berispten; Laet hem toe (seyde Antoninus) dat hy een mensche zy, want de Philosophie nocht t' Rycke en weeren niet s' menschen gevoelen.

[p. 270]

Sieck gheworden zijnde, ende hem selven ghevoelende vercrancken, hij heeft t' Rycke ende sijn dochter bevolen aen synen schoonsone Marcus Antoninus, ende alle saeken wel hebbende ghestelt, hij is overleden in sijn Lanthuys Lorium op den sevensten Martij, in het iaer ons-Heeren hondert en drie-en-tsestich, ende van sijn rijcke het vier-en-twintichste, oudt zijnde vier-en-tseventich iaeren, vijf maenden, ende sesthien daghen; ende gheleyt in het graf dat hy aen den Tibre ghestelt hadde voor Adrianus sijne voorsate, met dese opschrift: IMP. CAESARI. T. AELIO. HADRIANO. ANTONINO. AVG. PIO. PONT. MAX. TRIB. POT. XXIII. IMP. II. COS. IIII. P.P.⁽¹⁾

Tot hier onze Schrieckius. Ik meen dat, buiten hetgeen er in dien opstel te leeren is onder opzicht van taal, de aandachtige lezer zal bekennen dat die schrijvers van de jaren 1600 vele negentiende-eeuwsche zouden beschaamd maken in zake van geschiedenis. Vergelijkt men de beste hedendaagsche duitsche en fransche schrijvers, men zal vinden dat van Schrieck daar al niet veel achter te leeren heeft. En geen wonder: hij kent en volgt de beste oude schrijvers. Ik vind, als tegenhanger, in eene fransche ‘Encyclopédie du 19^e siècle, répertoire universel etc.-etc... Paris 1852’, een artikel, beginnende als volgt:

ANTONIN (Titus Aurelius Fulvius Antonius Pons)⁽²⁾, empereur romain, né le 19 Septembre 86, succéda à Adrien en 178⁽³⁾.

‘Fi! quelle exactitude sur des riens! Le bonhomme partagerait un grain de cumin.’ Tel est sur ce prince le jugement non suspect de Julien l'Apostat. etc.

Gij ziet, men zal den franschen schrijver zijne ‘exactitude’ niet moeten verwijten. Hij teekent E. Dumont.

(1) ‘t' Sticht,’ zoo noemt dat onze Van Schrieck, gemaakt voor dat graf, hiet eertijds Moles Hadriani, nu in 't fr. Chateau St-Ange.

(2) 't Zou moeten zijn: (Titus Aurelius Fulvius Bojonius Antoninus Pius.

(3) Twee en tnegentig jaar oud zijnde, zeker?

[p. 271]

Elders geeft de zelfde Encyclopédie over

ANVERS...

L'arrondissement d'Anvers est divisé en huit cantons; Anvers en forme quatre; les quatre autres sont Leckeren, Breck, Santhoven et Coutieg. - Geteekend: V. Levasseur.

Leest: Eeckeren, Brecht, Santhoven et Contich.

Fi! quelle exactitude sur des riens!

Ik en wil niet verder zoeken. Als het overige in evenredigheid is, daer moeten aardige dingen staan in die 45 boekdeelen in-4^o.

Nu, om tot Antoninus weder te keeren, dat er een muntstuk van dien keizer te Werveke is gevonden, en zal niemand verwonderen. Men weet dat Werveke eene onzer oudste steden is, en dat er een romeinsche heirbane aldaar voorbijliep.

Ziet daarover ‘Biekorf, 5^e jaar, blz. 56 en vlg.

L. Lootens