Biekorf. Jaargang 6

[p. 177]

[Nummer 12]

Over de keure van Hazebroek

NU een en ander over de vleeschhouwers.

In zake van verkoop van vleesch, zegt Edw. Gailliard, werd vooral gezorgd, dat het te koop gestelde vleesch voor den verbruiker wel onschadelijk was.

Zoo luidt immers de keure van Hazebroek, art. 20:

‘Echter, dat ne gheen vleeschauwer vleesch legghe te stalle, daer me vleisch vercopt, dat van stiers, of van seughen, of van rams, of versawen es, of dat niet soffisant es, hi ne moet vercopen buter halle, up ene boete van XX s. par.

Dat is, ‘voorts dat geen vleeschhouwer, vleesch dat van stieren, van zeugen of van rammen voortkomt, of dat gortig of niet van goede hoedanigheid is, ten stallen legge waar men vleesch verkoopt, maar dat hij dit buiten de Halle verkoope, op eene boete van 20 schellingen parisis.’

Alle vleesch dat ongans was, of niet oprecht, ontemelgc, onbetamelijk, of dat iets te wenschen liet, char désirable,

[p. 178]

in 't fransch, chair qui laissait à désirer, en mocht niet verkocht worden. Slacht van vleesch dat voortkwam van koeiën die gekalfd hadden, ofwel van koeiën die cogich waren, koegich, dat is tochtig; ten ware dat deze dieren sedert 'nen vastgestelden tijd verkoeld waren, refroidées of résidiées, in 't fransch.

‘Dat nyemant coeyen en sla omme vercoopen, zy en hebben veertich daeghen of daerboven ghecalft.’ (Keure van Rousselare, 1564).

Het vleesch van dieren die alleene ghestoorven of selve ghestorven waren, in 't fransch, de beste morte d' elle-même of qui meurt sanz main de boucher, was ook afgekeurd.

‘Eerst zo wie vleesch vercoopt dat allene sterft, dat hi verbuert... ende dat men tvleesch delven zal... omme dat ghene nutscap iement doen mach maar groote dere.’ (Staatsarchief Brugge, blauw n. 9151).

't Was 't zelfste voor dieren die duesigh waren of voor coen met verzworen kaken. Zulke waren koeiën die aan actinomycosis leden.

Duesigh oft qualich sterven zei men waarschijnlijk van dieren die duizelig waren en hevig koortsachtig, zoodanig dat ze heel ongezond wierden en dat hun vleesch schadelijk was.

Actinomycosis is een gezwel dat de kakebeenen en 't vlies ontsteekt, de tanden doet uitvallen en de holten doet etteren.

't Gebeurde wel nochtans dat de gezworen keurders toelieten de dieren te slachten die besiect of dien de benen gebroken waren, enz.

Vooraleer de beesten ten slachthuize te slaan of te vleyschen, zoo men zei te Leeuwarden, moesten ze door beëedigde mannen te Sint-Truiden levendich ghevisiteert zijn, en te Vianen levendich aen den banck gebonden. Te Brugge wierden de zwijnen ‘gevisiteirt ende ghewarandeirt byden stochoudere daertoe ghestelt...’ (Hallegebod 1530) en te Hoorn int leven besien door de ghezworen marctmeesteren.

't En was ook aan niemand toegelaten vleesch te verkoopen dat begon aan te komen of te bederven. En,

[p. 179]

om zulks te beletten, waren er tijdvakken en een getal werven, malen of daeghen aangeduid, over dewelke men geen vleesch hoegenaamd ten aankoope en mocht bieden.

Mael of Male; ook Maeltiden, mitsgaders Vente of Vyntte zijn wisselnamen die eene en de zelfste zake aanduiden, te weten den tijd binst denwelken vleesch of visch, of andere eetwaren, die lichte kosten bederven, mochten verkoopen.

De morgen was gerekend als zijnde de eerste male of vente; de namiddag was de tweede male of de tweede vente.

‘Voort, wat vleesche dat men slaet binder stede van der Sluis van Paesschen tot Sinxene, dat zo ne moet men niet langher versch houden danne vier malen; diet niet en zoute te ziere tijd, dat ware up de boete van...’

In sommige keuren treft men in de plekke van malen 't woordeken daeghen aan, zoodanig nochtans dat drie malen eenen dag en half en vier malen twee volle dagen uitmieken.

‘Wye versch vleessch langher hyelde dan eenen dach van Paesschen tot Ste Baefmesse, ende langher dan twee daeghen van Baefdaeghe tot Vasten avont, verbuert vyff schellynghen parysise.’ (Keurb. amb. Brugge, 26 Zomermaand 1629).
‘Item, men en sal gheen vleisch ducker ter banken brenghen dan vierwerf tusschen Sente Victoers misse (10en Zaaimaand) ende Sente Walburgen misse (1en Bloeimaand...’ (Stadrecht van Arnhem; keure 1354).

Uit Mael ontstond het woord overmalicht, of overmaellich waardoor men vleesch of visch te verstaan gaf die men te koopen lei boven de vastgestelde malen ofte veroorloofde tijdruimte.

‘Item, zo wat ziedeghe of bradeghe, daer men onder vind wansoden of wanbraden vleesch, verbuert twintich scellinghen parisis; over malich tien scellinghen, ende stinkenden twintich.’ (Keure der vleeschhouwers van Sluis, 1379).

't Wierd bijzonderlijk wel gelet op het verkoopen van zwijnevleesch, omdat de verkens aan een slag van ziekte onderhevig zijn, namentlijk aan de gortigheid of melaat-

[p. 180]

schheid (ladrerie in 't fransch) die maakt dat het gebruik van zulk besmet vleesch uiterst gevaarlijk kan zijn voor de menschen.

En daarom en was 't niet enkel verboden gortig verkensvleesch te verkoopen, maar zelfs zwijns te slaan die ten huize van smeden, olieslagers, baardemakers, aderlaters, akkerzieken of melaatschen gekweekt wierden, en dit uit vreeze o.a. dat de barbiers hunne verkens wel hadden kunnen voeden met het bloed van de zieken die zij gelaten hadden.

‘Item, zoo wye zwynen coopt jeghens baerdemakers ofte jeghens bloelaters, ofte jeghens ladersche luyden, hy verbuert. (Uit het keurb. van Rousselare.)

't Gebeurde nochtans dat men gortig spek mocht verkoopen, maar daartoe waren eenige voorzorgen vereischt, die 't vleesch min of meer onschadelijk mieken.

Alzoo veerdigde de Provoost van Parijs, op den 15sten in Grasmaand van 1488, eene schikkinge uit, waarbij een zichtbaar teeken moest gezet zijn nevens gortig zwijnevleesch: ‘Et que sur lesdictz lards y ait enseigne notable, à ce que les achecteurs ayent d'iceulx claire connoissance?’

Andere besluiten van wege den franschen Landsraad lieten toe zulkdanig spek te verkoopen op eene bijzondere plekke, daar eene stake stond met witte vane in top; en nog, moest de verkooper op het zwijnevleesch een stoksken steken met een rood lapken.

In andere streken en steden waren dusdanige gebruiken ook in zwang:

‘So wieverzayt vleesch hebt, moet vercopen of doen vercopen buten voor tvleeschuus, ende daer up hebben een root banierkin, up iij lb. telks. (XVde eeuwe archief Nieupoort.)

Te Rousselare hadden ze een kleelselken van doen:

‘Item, dat nyemant en mach verzayt vleesch vercoopen binnen den vleeschuse, maer buuten voor tvleeschuus, maer hy moet hebben up zynen banck een root mercelic cleedekin ofte lapken op een stocxken...’
(Keuren van Rousselare, 1689).

Men bemerke nog verschillige andere benamingen die mon aan bedorven vleesch gaf.

[p. 181]

Te Zutphen heette 't vuel fleys of vuyl vleys; te Leiden vleysch, dat ongave quaet ende vul was ende stanck; te Nieupoort ongans vleesch daer maden vut lopen; te Sluis behevelt (be-euveld) vleesch; te Comen ongaende vleesch; ook mesvaere vleesch, en creteloos; te Brugge crytloos vleesch, enz.

Aangaande mesvaere vleesch en crytloos of krietloos en kriekeloos leest Loquela VIII, 62 en VI, 86.

Te Oudenaarde heette men de plekke daar goed vleesch verkocht wierd 't Ghave, om ze te onderscheiden van de plekke daar het onghave, te koope lag.

‘Niemen mach ghesouten vleesch zwinin woch draghen thuus..., ende die ghene die buten staen in 't ghave, moeten doen die ghelike.’ (Auden. Keure van 1338).

Verders handelt de Keure van Hazebroek over 't booten van 't vlas, over 't bleeken van 't lijnwaad op den tuin van den Maerctpit, en over 't verkoopen van visch. Zij spreekt ook nog van de keurheeren of eedzweers die vermochten iets te openbaren uit de ‘waerheid’ ofte uit den raad der vierschare; van den koornmeter die op zijn vat, dat is op de koornklokke of koopklokke moest slaan om 't openen van de markt aan te kondigen; van de straffe dezer lieden die iemand met leelijke woorden dierven oploopen; van de wapendracht, van de koopwaren die binnen vespertijd te betalen waren, van den mostaard met goeden azijn; van 't spelen of 't dobbelen met de teerlingen, enz. enz.

_**_*

Tot hier deze zante van wetensweerdigheden uit Edw. Gailliard zijn verdienstelijk werk. Dit en wilt niet zeggen dat nu al het schoonste, al het belangrijkste en al het eigenaardigste dat erin zit, uitverlezen is.

't Gebeurt immers dat iemand die zijnen keus doet van dierbare edelgesteenten, alles niet en kan meênemen dat hem bevalt en dat niet weinig en zou bijdragen om zijnen schat nog te verrijken.

Slacht van eenen hof daar duizend blommen en nog

[p. 182]

staan te schitteren in al den glans van hunne weergalooze verruwpracht. 't Moet eene kiesche hand zijn die, onder zooveel stalen van rijkdom en schoonigheid, de deze weet uit te kiezen die verreweg om hunne aangenaamheid, al de andere blommen overtreffen en onze bewonderinge meêdragen.

Aleventwel durven wij verhopen een kleen gedacht van de Keure van Hazebroek gegeven, en de weetgierige liefhebbers aangevierd te hebben om zulk een verdienstelijk werk te lezen en naar behooren te schatten.

E. Denys