Biekorf. Jaargang 6

Pitthem

DE naamreden van Pitthem en is niet moeilijk.

Deze die in 't uitleggen der oordnamen niet bedreven en zijn, hebben nochtans gemakkelijk de beteekenis van Pitthem gevonden en dezen dorpsname als Puthem ontleed.

En is dat nu geen afleidinge die door 't volk verzonnen is? Echte Pitthemnaars zeggen altijd Pitthem en schrijven onveranderd Pitthem van in de vroege middeleeuwen: Waarom daar nu lijk 't ongeletterd volk Putthem van gemaakt?

Om verschillige redens.

_**_*

[p. 24]

De samenstellingen lijk deze van Put-hem zijn heel gebruikelijk. Wij kennen er nog van 't zelfste maaksel, die eenigszins onzen uitleg komen bevestigen.

't Geliefd en zoet germaansch woordeken heim en wierd niet alleenlijk bij den genitivus meervoud van vadersnamen gevoegd, zooals in Caneghem, de woonplaats der Caniga, de kinderen van den man die Cano moet geheeten hebben, alhoewel men dien name in geene oorkonden tegen en komt, of Iseghem, de woonplaats der afstammelingen van Iso: Heim wierd soms gevoegd bij andere oordnamen om later eenen eigenname, eenen dorpsname uit te maken. Zoo hebben wij:

Bornhem; 't is het heim bij de bronne, bij den waterput gelegen; 't is om zeggens de zelfste naam als Puthem.

Broechem in Antwerpen en Brouckom in Limburg, twee gevoeglijke namen om te ontstukken in broek en heim, en die ons nogmaals 't zelfste maaksel en nagenoeg de zelfste bediedenis als Puthem vertoonen.

Keyem, dat uit zijn eigen onuitlegbaar is, maar dat vroeger heel eenvoudig als kleihem verstaan en geboekt wierd.

_**_*

Waarom schrijft men van overouds en waarom zeggen sommige menschen Pitthem in stede van Puthem?

Daar en is geene de minste moeilijkheid in gelegen. Daar is omklank in 't spel.

De omklank is de wijziging van eenen klinker, namelijk de veranderinge van u in i, onder de werkinge van i of j der volgende lettergrepe, die vroeger deel miek van het gaaf en ongeschonden woord, maar die nu dikwijls door de slete van den tijd is afgevallen of merkelijk verkort.

Omdeswille van die klankwet zegt men hier en daar pit voor put, en die klankwet is oud genoeg opdat zij ook heur werk zou gehad hebben in den dorpsname Puthem.

Neemt bij voorbeeld het woord zonde; in 't Oudsassensch luidt het sundia; in 't Oudfriesch, waarvan onze tale ten deele voortkomt, is die u van sundia door omklank

[p. 25]

i geworden en 't woord luidt sinne. 't Woord koning is in 't Oudsassensch cuning, nogmaals zullen wij door omklank in 't Oudfriesch kining tegenkomen.

't Is meest in 't Angelsassensch; waaruit het Engelsch ten deele gesproten is, dat men de verandering van u in i kan waarnemen, maar ook in 't Oudsassensch, dat zijne bestanddeelen voor onze tale leverde, bestond de klankwijziging van u in i.

Christus onze Heer, dat luidt in den Heeliand, de christene heldensage der oude Sassen, drohtin krist. In 't Oudhoogduitsche is 't truhtin met u en die u is in een handschrift van den Heeliand door omklank i geworden. De engel Gabriel zegt tot Maria.

Thu skalt ûses drihtnes wesan môdar...

Gij zult van onzen Heere wezen moeder.

Pitthem, met zijnen klankwissel van u in i, en is voorzeker zoo oud niet als de Heeliand en de Friesen; en willicht de Sassen, die met de Franken in Vlanderen versneden zaten, zullen als van 's zelfs Puthem Pithem genoemd hebben.

_**_*

Maar put, puteus is een latijnsch woord: hoe kan een latijnsch woord tot grondslag gediend hebben aan eenen ouden, eigendietschen dorpsname?

't Woord puteus is al heel vroeg in onze germaansche talen overgegaan.

Wij hebben daaraf een klaar en duidelijk bewijs.

De medeklinker p wierd in 't begin der oudhoogduitsche woorden pf, door een taalverschijnsel dat men de wet der klankverschuiving heet.

Die klankverschuiving heeft waarschijnlijk begonnen in de 5^e eeuwe en was in de 8^e eeuwe voltrokken: welnu de p van put was in 't Oudhoogduitsch reeds verschoven en put was in die tale als pfuzzi en pfuzza bekend.

't Is dus een zeker teeken dat het woord puteus reeds voor de 8^e eeuwe volle burgerrecht in de germaansche talen verworven had, en 't en bestaat geen beletsel dat in latere tijden de dorpsname Puthem aan dit germaansch geworden woord zijn ontstaan zou te danken hebben.

[p. 26]

't Woord puteus is even als vele andere latijnsche woorden in 't Germaansch overgegaan door de nauwe betrekkingen die tusschen Roomelingen en de Germaansche volksstammen bestaan hebben.

De roomsche legers zaten vol germaansche wapenknechten, en de roomsche keizers hadden germaansche lijfwachten. Caesar spreekt van roomsche kooplieden bij de Ubiërs en de Zwaven, en Tacitus gewaagt ook van den roomschen koophandel die onder de germaansche volksstammen gedreven wierd. Even als de Roomelingen germaansche dieren en gewassen, spijzen en dranken leerden kennen, zoo hebben ook de Germanen zuidersche dieren en gewassen, spijzen en dranken met hunne namen overgenomen.

_**_*

't Is altijd een duidelijk bewijs van de aflleidinge van eenen name, als men ievers elders op germaanschen bodem de weersplete van dien name tegenkomt met een vasten en duidelijken uitleg.

Zoo hebt ge in Gelderland de parochie Putten, die in 1129 Putte, en in 853 Puthem genoemd was met den zelfsten name als ons schoon dorp Puthem, in Vlanderland.

J. Claerhout