Biekorf. Jaargang 5

(1894)– [tijdschrift] Biekorf– rechtenstatus

Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Bijblad van ‘Biekorf’ in Wintermaand, 't jaar 1894

Dietsch-Romaansche Taalvorsching

Ramellus

DIT woord, afgeleid van ramus = tak, leeft voort in het fransch rameau, oudfr. ramel.

Ramel
Rameau
Rameaux	Remeeuws?

Rausellu of Rosellu

Een woord afgeleid, zooals fr. roseau, oudfr. rosel, uit den germaanschen stam rauso = riet, of uit rosa = rooze. Rosel is een oordname in Normandie (Calvados).

Rosel
Roselle
Rouselle
Roseau(x)		Roseeu
	Desrosiaux	Rouzeeuw

Russellus

Dit is eene verkleiningsgedaante van het bijvoeglijk naamw. russus = ros, rood. Vgl. hetgene gezeid is onder Maurellus, en de namen Leroux, Lerouge, de Roode, Deroo. - De hieronder staande namen kunnen ook, al of gedeeltelijk teruggebracht worden tot den verkleiningsvorm

van rozo (= rotso), die de vleigedaante is der namen die met hrôth- aanvangen. Vgl. Gossel, uit Gosse, uit Gozo (= Gotso uit Gaudso), onder Amellus.

Rossel		Rosseel
Roussel	Roussiel me	Rosseels
Rousselle
Laroussel
Rousseau(x)	Roussieau	Rosseeuw
Le Rousseau		Rousseeuw
Desrousseaux

Sitellus

Uit het latijnsche woord sitellus komt het fransch seau, oudfr. sêel, waaruit ook eigennamen gesproten zijn. Hier moet tevens rekening gehouden worden van het woord sceau, oudfr. sael, sëel, uit lat. sigillum.

Seau
Seaux	Seeuws?
	Seeuwen?

Wastellus

Een woord van germaanschen oorsprong, dat bij Ducange voorkomt onder de vormen wastellus, en, met de romaansche wijziging der germ. w in gu, g, guastellus en gastellus; tegenwoordig fransch gâteau, oudnoordfransch wastel, jonger wattel.

Gastel	Wastiel me	Wasteels
	Watel
	Watelle
	Wattelle
Gasteau	Wastiau
Gâteau	Wateau
	Watteau(x)	Watteeuw
	Watiau
	Wattiau
	Wathiau

Den westvlaamschen naam Geneeuw, nevens fr. Geneau, Genelle, zou ik genegen zijn af te leiden uit den germ. vleinaam Geino (uit Gagino). Vgl. Renard uit Reinhard (uit Raginhard), Genart uit Geinhard? (uit Gaginhard). - Met den kortrijkschen naam Arlequeeuw en weet ik niet wat aanvangen.

De namen Dezeeuw en Laleeuw schijnen mij eenen anderen oorsprong te hebben. Ik meene dat zij afgeleid zijn uit het lat. Aqua. Even als el + medeklinker (resp. iel), door eal (resp. ial) tot eau (resp. iau) geworden is, zoo is uit aqua in het fransche eue, eaue, (iaue), eau (iau) ontstaan, dat te Waasten, gelijk de uitgang -eau uit -el, uitgesproken wordt als eeuw. Daarom geloof ik dat Dezeeuw gelijk is aan fr, des eaux, alhoewel ik dit als geslachtsname niet en vinde; en dat Laleeuw, met de fransche namen Delaleau, Delaliau (nevens Deleau) gelijk is aan de la l'Eau, te meer daar dit als middeleeuwsche geslachtsname voorkomt, onder den vlaandersch-henegouwschen vorm de la l'Yauwe. In de eerste helft der 14de eeuw, bestond te Villers-la-Ville, in het waalsch gedeelte van Braband, een leengoed dat genoemd was de la Liawe (Gralesloot: Le Livre des Feudataires de Jean III, Duc de Brabant, blz. 58.) Wonderlijk blijft hierbij het gebruik van het dubbel lidwoord. Om dit te rechtveerdigen, moeten wij veronderstellen dat ievers een stilstaande of stroomende water bij uitstek den name kreeg van l'eau (vgl. de aa = het water), en dat het lidwoord met het zelfst. naamw. bij zoo verre te zamen versmolten, dat beide, in het taalgevoel van het sprekende volk, maar een woord meer uit en mieken, even als lierre, lendemain = l'ierre, l'endemain. Dit wordt bevestigd door het middeleeuwsch gebruik van aqua, in den zin van alveus, rivus (bij Ducange); misschien ook door het bestaan van Léau = (Zout) leeuw en Leeuw-St-Pierre (of ook Denderleeuw?) die schijnen van het fransch l'eau, l'iau afgeleid te zijn. - Nevens Delaleau, Laleeuw, mogen wij ook, om de zelfste redenen die wij even bij de -el-, -eau- namen zullen doen gelden, de vormen Lalé, Lallé, Lalée, Delalée, Lalieu(x), Delalieux plaatsen.

Bijlage II

Even als de oudfransche uitgang -el (resp. -iel) in het Dietsch -eel geworden is, zoo is de later middeleeuwsche vorm -eau (resp. iau) in het Dietsch met de spellinge en de uitsprake -eeuw doorgedrongen. Dit bewijzen de even aangehaalde voorbeelden met onbetwistbare zekerheid. Wij hebben hooger gezien dat de namen Catteau, Lobeau, Platteau, bij uitneminge, en in eenige plaatsen, de fransche spellinge bewaard hebben, alhoewel zij met den uitgang -eeuw gesproken worden. Waarschijnlijk zijn dit jonge indringelingenuit deze franschsprekende gewesten, waar eau de zelfste klankweerde heeft als ons eeuw. - Later ontleend als de namen die met -eeuw geschreven en gesproken worden, zijn voorzeker deze, nog al talrijk voorkomende namen, die, in de volkstale, met -ow (resp. -jow) gesproken worden. Hierbij wordt de fransche schrijfwijze bewaard of gewijzigd: volkomen bewaard is zij, b.v. in Potteau, gesproken Patow (= oudere vorm Postel); gewijzigd is zij in Bultiauw = Bulteau, Bultiaux, Desauw = Desseaux, Dessiaux, nog sterker gewijzigd in Caliouw, Calliouw = Cailliau. - Nog dagelijks komen dergelijke namen naar het vlaamsche land overgewaaid; onnoodig te zeggen dat deze, in de steden vooral, en bij de franschkundigen, veelal geheel op zijn fransch uitgesproken worden, te weten -eau als -o, en -iau als -io.

Bijlage III

In eenige deelen van Frankrijk, onder andere in gewesten die niet verre van onze grenzen afgelegen zijn, verandert het oude -el in -é. Dit geschiedt in het oude Ponthieu (Somme en een deel van Pas-de-Calais) en in aanzienlijke streken van Normandië. Deze -é vindt men ook in Franche-Comté, en in Lothringen, waar ook -è gehoord wordt. In eenige deelen van het luiker Waalsch heerscht -ê.

Uit deze daadzaken meenen wij te mogen besluiten dat de kortrijksche name Ducaté een en de zelfde is als Ducateau. Overigens zijn de namen op -é, die met deze

op -el en -eau overeenkomen, zeer talrijk. Hier volgen eenige voorbeelden.

Casté	nevens	Castel,
Catté	nevens	Catteau,
Chaté en Chatté	nevens	Chateau,
Blondé	nevens	Blondel,
Bruné	nevens	Brunel,
Bulté	nevens	Bulteau,
Fauvé en Fové	nevens	Fauvel, Fauveau, Foveau,
Rousé	nevens	Rosel,
Watté en Watthé	nevens	Wateau,

enz., enz., enz.

Dikwijls ook worden deze namen met -ez geschreven; b.v. Ducatez, Ducattez, Bultez, Cailliez (nevens Cailliau), Fauvez, Fovez, Morez, Rousez, Wastiez, Wattez, enz., enz.

Daarnevens vindt men in vele gevallen den uitgang -ée; b.v. Année nevens Annel, Carrée, nevens Carrel, Chavée, nevens Dechaveau, Labbée, nevens Labeau, Wathée en Watthée, nevens Watteau, enz., enz.

Hierbij komen nog een groot getal namen uitgaande op -ey, die men wel zou genegen zijn, ten deele ten minste, met de -el, -eau- namen in verband te brengen. Eenige voorbeelden:

Cattey	nevens	Castel,
Boucquey	nevens	Bocqué, Boucqueau,
Carney	nevens	Carnel,
Cossey	nevens	Cossé,
Hosdey	nevens	Hocedez,
Labey	nevens	Labbée, Labbé, Labeau,
Morey	nevens	Morel,
Rosey	nevens	Rosel,
Rosarey	nevens	Rouseré,
Schottey	nevens	Chotel, Choteau, Chotteau,

enz., enz., enz. - De namen op -ey, zooals Boucquey, Cossey, Fihey, Fiey, Fivey, Hosdey, Labey, Markey, Moncarey, Polley, Schottey, enz., zijn bijzonder talrijk in het Westen van Westvlaanderen en in Zeeuwsch Vlaande-

ren, bijgevolg in de streken die naast van het voormalige Ponthieu gelegen zijn.

Eindelijk en is het niet onmogelijk, noch gansch onwaarschijnlijk, dat een gedeelte van de menigvuldige fransche namen, die uitgaan op -ay en -ei, ook hiertoe zou behooren.

Bijlage IV

In verschillende deelen van het franschsprekend taalgebied, onder andere ook in streken van Normandië en van het namensch en luiker Walenland, is -el, door eal, ial, overgegaan tot ia; b.v. bia = beau, pia = peau, chapia = chapeau, enz. Van daar namen, zooals:

Baria	nevens	Bareau,
Houssia	nevens	Houssiaux,
Mantia	nevens	Mantel, Manteau,
Micha	nevens	Michel, Michaux,
Moria	nevens	Morel,

enz. - In Micha, Michel, Michaux (waarnevens Micheau) is de i (e) door den ch-klank opgeslorpt.

Bijlage V

In eenige deelen van het Picardisch is -el, -iel overgegaan tot -eu, -ieu; b.v. capeu = chapeau (Tourkoenje), pourcheu = pourceau (omstreken van Kamerijk), catieu en catcheu, capieu, martieu = château, chapeau, marteau, enz. Eenige namen op de zelfste wijze gevormd zijn:

Castex	nevens	Castel,
de Catheux	nevens	de Casteau,
Amieux en Ammeux	nevens	Amel,
Barrieu	nevens	Barreau,
Cailleux en Caillieux	nevens	Cailliau,
Danhieux	nevens	Daniel,
Moreux	nevens	Morel,

enz. - In Castex heeft x, volgens de middeleeuwsche spellinge, de weerde van us.

A. Dassonville

Vorige Volgende